Ο Joker και ο covid: Ένα κακό προαίσθημα που επιβεβαιώθηκε λίγους μήνες αργότερα

Ο «καταστροφισμός» είναι η ψυχολογία της κατεδάφισης, η οποία προέρχεται από μια αναπόφευκτa αποτυχημένη ιδεολογία, είτε αυτή είναι ο σοσιαλισμός, είτε ο υγειονομικός ολοκληρωτισμός.

Άρθρο του Jeffrey Tucker, που δημοσιεύτηκε στις 19 Ιανουαρίου 2021 από το AIER. Χρόνος ανάγνωσης 7'. Απόδοση στα ελληνικά, Νίκος Μαρής.

Πριν από δύο χρόνια και λίγους μήνες –μόνο λίγους μήνες πριν από τα lockdown– σύρθηκα να δω τον Τζόκερ, μια ταινία που μου προκάλεσε απέχθεια, αλλά που τελικά κατέληξα να τη σέβομαι.

«Είναι μια ταινία για την κάθοδο ενός ανθρώπου στην τρέλα», είπε ο υπάλληλος στο εκδοτήριο εισιτηρίων. «Τίποτα άλλο.»

Γιατί έκανε την περιγραφή αυτής της ταινίας για μένα; Η γραμμή που είχε δοθεί φαινόταν υπερβολικά επαναλαμβανόμενη, μια προειδοποιητική υπόμνηση για τους θεατές, σαν ένας τρόπος να αποτραπεί αυτό που απασχολούσε πολλούς ανθρώπους, δηλαδή ότι το φανταστικό χάος της ταινίας θα δημιουργήσει μιμητές του στον πραγματικό κόσμο. Αυτή ήταν η μεγάλη ανησυχία εκείνη την εποχή.

Ωστόσο, η μίνι κριτική του με καθησύχασε. Οι κριτικές από μόνες τους ήταν πολύ ανατριχιαστικές. Η ζωή είναι αρκετά σκληρή, και δεν χρειάζεται οι ταινίες να μας προσθέτουν περισσότερη θλίψη, γι' αυτό ακριβώς μου αρέσει να εμμένω σε ανεβαστικά θεάματα. Παρόλα αυτά, βρήκα το δρόμο μου προς την αίθουσα.

Υπάρχει ένας επιφανειακός τρόπος με τον οποίο ο άνθρωπος εκείνος είχε δίκιο. Αφορούσε απλά έναν άνθρωπο. Ακόμα και μετά την αποχώρησή μου, αυτό έλεγα στον εαυτό μου. Και όμως αφού τελείωσε η ταινία, βίωσα ακριβώς εκείνο το συναίσθημα που ανέφεραν πολλοί άλλοι εκείνη την εποχή. Η ταινία αποπνέει μια αύρα που δεν μπορείς να την βγάλεις από πάνω σου. Την παίρνεις μαζί σου στο σπίτι. Κοιμάσαι με αυτήν. Ξυπνάς το πρωί και ξαναβλέπεις αυτό το αναθεματισμένο πρόσωπο. Σκέφτεσαι ξανά τις σκηνές. Μετά θυμάσαι πράγματα. Τότε αρχίζουν να βγάζουν νόημα περισσότερα πράγματα – όχι από ηθική άποψη, αλλά από αφηγηματική.

Ήταν επίσης μια τρομερά δυσάρεστη προβολή, οι δύο πιο δύσκολες ώρες παρακολούθησης ταινίας που μπορώ να θυμηθώ. Ήταν επίσης ιδιοφυής και συναρπαστική σε κάθε της καρέ. Η μουσική επένδυση ήταν τέλεια. Και η υποκριτική δεν θύμιζε υποκριτική.

Όσο για την ερμηνεία «μιλάει μόνο για έναν άνθρωπο», είναι δύσκολο να υποστηριχθεί. Οι σκηνές του δρόμου. Το μετρό γεμάτο από ανθρώπους που φορούσαν μάσκες κλόουν, κατευθυνόμενοι προς τη διαδήλωση. Ο πλούσιος, καταξιωμένος επιχειρηματίας, υποψήφιος δήμαρχος και οι διαμαρτυρίες που προκαλεί. Ο περίεργος τρόπος με τον οποίο αυτή η ανησυχητική και βίαιη φιγούρα του Joker γίνεται λαϊκός ήρωας στους δρόμους. Υπήρχε σίγουρα ένα βαθύτερο νόημα εδώ.

Ναι, είχα δει τη συνηθισμένη διελκυστίνδα στο Twitter για το τι νόημα κρυβόταν από πίσω. Είναι υπέρ των Antifa! Είναι μια συντηρητική προειδοποίηση κατά της εξτρεμιστικής πολιτικής! Είναι ένας δεξιόστροφος λίβελος ενάντια στην αριστερή μετατόπιση των Δημοκρατικών! Είναι μια αριστερή υπεράσπιση της επανάστασης των εργαζομένων ενάντια στις ελίτ, οπότε φυσικά πρέπει να σπάσουμε κάποια αυγά!

Το πρόβλημα είναι ότι καμία από αυτές τις αφηγήσεις δεν εξηγούσε τις διάφορες ανατροπές στο σενάριο, καθώς και την ανησυχία και την ασάφεια που δημιουργούσε η ταινία στον θεατή.

Μου πήρε μια ολόκληρη μέρα για να καταλήξω σε μια εναλλακτική θεώρηση. Η τοποθέτηση της ταινίας πιθανότατα αναφέρεται σε όλες τις εκφάνσεις του Τζόκερ, έντυπες ή κινηματογραφικές, αλλά η συγκεκριμένη είναι ιδιαίτερα προφητική, επειδή εστιάζει σε έναν μόνο χαρακτήρα, με το πιο λεπτομερές υπόβαθρο που έχει δοθεί μέχρι σήμερα.

Το πρόβλημα ξεκινά με τις αποτυχίες της προσωπικής ζωής. Ενώ αυτός ο άνθρωπος είναι προβληματισμένος, μερικές φορές σκέφτεσαι ότι ίσως δεν έχει φτάσει τόσο μακριά ώστε να μην υπάρχει επιστροφή. Μπορεί να λειτουργήσει ικανοποιητικά. Μπορεί να το ξεπεράσει αυτό, όπως όλοι οι άλλοι που αντιμετωπίζουν τους δικούς τους δαίμονες. Ο Χοακίν Φίνιξ κάνει εξαιρετική δουλειά στο να γλιστράει αδιάκοπα μέσα και έξω από την τρέλα. Φαίνεται να συμπεριφέρεται καλά στην μητέρα του και την πρόσκαιρη κοπέλα του. Έχει σχέσεις που δεν έχουν καταστραφεί εντελώς από την εκκεντρικότητά του.

Ωστόσο, υπάρχουν οι συνθήκες ζωής που τον οδηγούν όλο και περισσότερο στο σημείο να χάσει την αγάπη του για τη ζωή όπως είναι. Εγκαταλείπει την ελπίδα και υιοθετεί πλήρως την απόγνωση ως τρόπο σκέψης και ζωής. Και τότε κάνει το κακό και ανακαλύπτει κάτι που τον ενδυναμώνει: η συνείδησή του δεν τον πλήττει με τύψεις. Αντίθετα, το κακό που κάνει τον κάνει να νιώθει δυνατός και άξιος.

Μια σύντομη ανασκόπηση: η ζωή του δεν λειτουργούσε. Βρήκε τελικά κάτι που του πήγε καλά. Μετά το ενστερνίστηκε.

Τι είναι αυτό που ενστερνίστηκε; Έχει ένα ιδιαίτερο όνομα στην ιστορία των ιδεών: Καταστροφισμός/destructionism. Δεν είναι απλώς μια τάση, είναι μια ιδεολογία. Μια ιδεολογία που υποτίθεται ότι δίνει σχήμα στην ιστορία και νόημα στη ζωή. Αυτή η ιδεολογία λέει ότι ο μοναδικός σκοπός της δράσης στη ζωή κάποιου πρέπει να είναι το να γκρεμίσει ό,τι έχουν δημιουργήσει οι άλλοι, συμπεριλαμβανομένων της ελευθερίας και της ζωής τους.

Αυτή η ιδεολογία γίνεται απαραίτητη, γιατί το να κάνεις το καλό φαίνεται πρακτικά αδύνατο, ή γιατί χρειάζεται ακόμα να κάνεις κάποια διαφορά στον κόσμο για να νιώσεις ότι η ζωή σου έχει κάποια κατεύθυνση, ή γιατί το να κάνεις κακό είναι εύκολο. Η ιδεολογία του καταστροφισμού δίνει τη δυνατότητα σε ένα άτομο να εκλογικεύσει την άποψη πως το κακό τουλάχιστον προετοιμάζει κατά κάποιο τρόπο το έδαφος για μια καλύτερη κατάσταση της κοινωνίας στο μέλλον.

Ποια είναι αυτή η καλύτερη κατάσταση; Θα μπορούσε να είναι οτιδήποτε. Ίσως είναι ένας κόσμος στον οποίο όλοι κατέχουν τα πάντα από κοινού. Ίσως είναι ένας κόσμος χωρίς ευτυχία ή ένας κόσμος με οικουμενική ευτυχία. Ίσως είναι ένας κόσμος χωρίς πίστη. Ίσως είναι η εθνική παραγωγή χωρίς διεθνές εμπόριο. Είναι μια δικτατορία – η κοινωνία συμμορφώνεται με τη Βούληση του Ενός. Είναι η απουσία πατριαρχίας, ένας κόσμος χωρίς ορυκτά καύσιμα, μια οικονομία χωρίς ιδιωτική ιδιοκτησία και τεχνολογία, μια παραγωγή χωρίς καταμερισμό της εργασίας. Μια κοινωνία τέλειας ηθικής. Η άνοδος μιας θρησκείας. Ένας κόσμος χωρίς μικρόβια!

Ό,τι κι αν είναι, είναι ανελεύθερο και επομένως ανεφάρμοστο και ανέφικτο, επομένως ο συνήγορός του πρέπει τελικά να βρει παρηγοριά όχι στη δημιουργία, αλλά στην καταστροφή της υπάρχουσας τάξης.

Η πρώτη φορά που διάβασα για την έννοια του καταστροφισμού ήταν στο βιβλίο του Ludwig von Mises, Socialism, του 1922. Την εμφανίζει προς το τέλος, αφού έχει αποδείξει ότι ο ίδιος ο κλασικός σοσιαλισμός είναι οντολογικά ανέφικτος. Εάν δεν υπάρχει τίποτα θετικό να κάνουμε, κανένα πραγματικό σχέδιο για να επιτύχουμε οτιδήποτε κοινωνικά επωφελές επειδή η όλη θεωρία είναι εξ αρχής ασυνάρτητη, οι υποστηρικτές της θεωρίας πρέπει είτε να την εγκαταλείψουν, είτε να αναζητήσουν ικανοποίηση στην κατεδάφιση της κοινωνίας, όπως αυτή υπάρχει σήμερα.

Ο καταστροφισμός γίνεται μια ψυχολογία κατεδάφισης, η οποία προέρχεται από μια ιδεολογία που είναι μια αναπόφευκτη αποτυχία τόσο στη θεωρία, όσο και στην πράξη. Ο Τζόκερ απέτυχε στη ζωή και έτσι σκοπεύει να την καταστρέψει και για τους άλλους. Το ίδιο και αυτοί που κατατρώγονται από ένα ιδεολογικό όραμα, με το οποίο ο κόσμος αρνείται πεισματικά να συμμορφωθεί.

Αυτός είναι ο λόγος για τον οποίο οποιαδήποτε αριστερή/δεξιά ερμηνεία του Τζόκερ είναι πολύ περιορισμένη.

Η ταινία βγήκε μόνο για λίγους μήνες πριν από το lockdown για τον ιό. Ήταν ένα κακό προμήνυμα; Ίσως, με κάποιο τρόπο. Εκείνες τις μέρες, τα μέσα ενημέρωσης και η πολιτική μας είχαν κατακλύσει με παράλογα οράματα για το πώς πρέπει να λειτουργεί η κοινωνία. Δεν πρέπει να μας εκπλήσσει όταν αυτοί οι οραματιστές τελικά στρέφονται στην οργή, κατόπιν στην απανθρωποποίηση των αντιπάλων, και στη συνέχεια εξυφαίνουν σχέδια για να γκρεμίσουν ό,τι υπάρχει, μόνο για την εκτόνωσή τους.

Αυτό το «ό,τι υπάρχει» θα μπορούσε να είναι το παγκόσμιο εμπόριο, η κατανάλωση ενέργειας, η ποικιλομορφία, η ανθρώπινη επιλογή γενικά, η ελευθερία του συνεταιρίζεσθαι, το δημιουργικό χάος των επιχειρήσεων, η ύπαρξη των πλουσίων, μια εκφυλισμένη ράτσα, η απογοήτευση ενός ανθρώπου για την έλλειψη ουσιαστικής εξουσίας στα χέρια του. Δύσκολα κανείς φανταζόταν τι θα αποτελούσε την ιδεολογική βάση του καταστροφισμού: ο έλεγχος των παθογόνων οργανισμών.

Ο καταστροφισμός είναι το δεύτερο στάδιο οποιουδήποτε ανέφικτου οράματος για το πώς πρέπει να είναι η κοινωνία απέναντι σε μια πραγματικότητα που αρνείται να συμμορφωθεί. Ο καταστροφισμός αποδεικνύεται επίσης αλλόκοτα επιτακτικός στα λαϊκιστικά κινήματα, τα οποία αγωνιούν να εξοβελίσουν τους εχθρούς τους (τους μολυσμένους, τους μη εμβολιασμένους) και να πλήξουν τις δυνάμεις που στέκονται εμπόδιο στην επαναβεβαίωση της εξουσίας τους.

Τελικά τέτοιου είδους άνθρωποι βρίσκουν την ικανοποίηση στην καταστροφή – ως αυτοσκοπό – γιατί τους κάνει να νιώθουν ζωντανοί και δίνει νόημα στη ζωή τους.

Ο Τζόκερ, λοιπόν, δεν είναι απλώς ένας άνθρωπος, δεν είναι απλώς ένας τρελός, αλλά η προσωποποίηση των παράλογων και νοσηρών κινδύνων που συνδέονται με την επίμονη προσωπική αποτυχία, η οποία υποστηρίζεται από την πεποίθηση ότι όταν υπάρχει μια θεμελιώδης σύγκρουση μεταξύ ενός οράματος και της πραγματικότητας, αυτή μπορεί να μπορεί να λυθεί μόνο με τη δημιουργία χάους και βασανισμών. Όσο δυσάρεστο κι αν είναι, ο Τζόκερ είναι η ταινία που έπρεπε να δούμε για να καταλάβουμε και μετά να προετοιμαστούμε για τη φρίκη που μπόρεσε και εξαπέλυσε εναντίον της ανθρωπότητας αυτή η ανεξέλεγκτη νοοτροπία.

Η ιδέα του lockdown ήταν κυριολεκτικά αδιανόητη μέχρι που ξαφνικά έγινε mainstream στα τέλη Φεβρουαρίου 2020. Μόλις λίγες εβδομάδες αργότερα, έγινε πραγματικότητα. Μας είπαν ότι όλα γίνονταν για να σταματήσουν έναν ιό. Απέτυχαν τελείως στο μέτωπο, αλλά πέτυχαν κάτι άλλο. Τα lockdown και τώρα οι εκβιαστικοί εμβολιασμοί έχουν δώσει τη δυνατότητα σε μια άρχουσα ελίτ να δοκιμάσει μια νέα θεωρία για το πώς μπορεί να λειτουργήσει η κοινωνική ζωή. Η αποτυχία των προσπαθειών τους είναι ορατή παντού.

Θα σταματήσουν τώρα; Ή θα βρουν νέους τρόπους καταστροφής, που να δημιουργούν περισσότερο χάος, περισσότερους περισπασμούς, περισσότερη αστάθεια, περισσότερη τυχαιότητα, περισσότερα πειράματα με το αδιανόητο;

Ο Τζόκερ δημιούργησε όντως μιμητές.

[Δείτε επίσης το άρθρο James Bond και κράτος πατερούλης: Μια φιλελεύθερη οπτική]

***

Ο Jeffrey A. Tucker είναι ιδρυτής και πρόεδρος του Ινστιτούτου Brownstone, συγγραφέας πολλών χιλιάδων άρθρων στον επιστημονικό και λαϊκό τύπο, και δέκα βιβλίων σε 5 γλώσσες, με πιο πρόσφατο το Liberty ή Lockdown . Είναι επίσης συντάκτης της συλλογής The Best of Mises. Μιλά δημόσια για θέματα οικονομίας, τεχνολογίας, κοινωνικής φιλοσοφίας και πολιτισμού.