Η ΕΠΙΣΤΡΟΦΗ ΤΩΝ ΜΟΝΟΠΩΛΙΩΝ

Γράφει ο Λεωνίδας Βατικιώτης

Η έγκριση από την αμερικανική δικαιοσύνη της εξαγοράς της Time Warner (που παρέχει υπηρεσίες ενημέρωσης, διασκέδασης, κ.α.) από την ΑΤ&Τ (υπηρεσίες ίντερνετ, κινητής, τηλεόραση, κ.α.) άνοιξε ξανά τη συζήτηση για την επάνοδο των μονοπωλίων. Τα παραδείγματα συγκέντρωσης τεράστιας οικονομικής ισχύος, στην καρδιά μάλιστα του παγκόσμιου καπιταλισμού, τις ΗΠΑ, είναι πάρα πολλά ώστε να συνεχίζονται αδιατάρακτα οι ύμνοι στον ελεύθερο ανταγωνισμό και η συνεχής επίκλησή του. 

Ακολουθήστε μας στο Facebook Τελευταία Έξοδος 

Όταν μάλιστα όλα δείχνουν πώς η άρση των κάθε λογής εμποδίων αν κάπου τελικά οδηγεί δεν είναι στις ίσες ευκαιρίες για όλους, έστω στον …πλουτισμό, αλλά σε μια χούφτα μονοπώλια. Που ελέγχουν την παραγωγή, την απασχόληση, τις πωλήσεις και κρατούν τις τιμές στα ύψη!

Μένοντας μόνο σε ορισμένα και πολύ πρόσφατα κορυφαία παραδείγματα από την αμερικανική αγορά, ξεχωρίζουμε: Τη συγχώνευση της Live Nation, με αντικείμενο  τη διοργάνωση συναυλιών με την Ticketmaster που πουλάει εισιτήρια. Ως αποτέλεσμα όχι μόνο οι τιμές των εισιτηρίων έφτασαν στα ύψη, αλλά οι διευθύνσεις συναυλιακών χώρων βρέθηκαν αντιμέτωπες με εκβιασμούς και αποκλεισμούς όταν έδωσαν τη διαχείριση εισιτηρίων σε ανταγωνιστική εταιρεία. 

Η Comcast (ενημέρωση, καλωδιακή τηλεόραση, κ.α.) και η Disney (ψυχαγωγία) ανταγωνίζονται για την εξαγορά της 21st Century Fox (ενημέρωση). Μεταξύ πολλών άλλων, CBS (ενημέρωση) Verizon (κινητή τηλεφωνία, ίντερνετ, κ.α.) και Viacom (ψυχαγωγία, κινηματογράφος τηλεόραση, κ.α.) διερευνούν τις προοπτικές συγχώνευσης, προς επίρρωση της πρόβλεψης της Wall Street Journal για τις κατακλυσμιαίες αλλαγές που θα φέρει ο γάμος Time Warner και AT&T. Με ένα άλλο κριτήριο, η μηχανή αναζήτησης Google, τον Δεκέμβριο του 2017, ήλεγχε το 74% των παγκόσμιων αναζητήσεων στο ίντερνετ και μαζί με το Facebook συγκέντρωνε το 70% των online διαφημιστικών εσόδων!

Το φαινόμενο, στην τωρινή του μορφή, χρονολογείται εδώ και 2-3 χρόνια. Το είχε καυτηριάσει ακόμη και η Χίλαρι Κλίντον σε μια σημαντική προεκλογική της ομιλία, τον Οκτώβριο του 2016, όταν είχε καταγγείλει ότι οι τιμές στην ιδιωτική υγεία παραμένουν στα ύψη επειδή σε κάθε πολιτεία οι 3 μεγαλύτερες ασφαλιστικές εταιρείες ελέγχουν το 80% της αγοράς. Τότε, ο Μπέρνι Σάντερς είχε εξαγγείλει την διάσπαση των μεγάλων τραπεζών ώστε να μη τεθεί ξανά το εκβιαστικό δίλημμα της διάσωσής τους.

Υποδειγματικά εμπεριστατωμένη έρευνα του Economist την ίδια χρόνια, με τίτλο «Τα κέρδη είναι υπερβολικά υψηλά, η Αμερική χρειάζεται μια γιγαντιαία δόση ανταγωνισμού» έδειχνε ότι μεταξύ 1997 και 2012 τα δύο τρίτα 900 κλάδων αύξησαν τη συγκέντρωσή τους, με το σταθμισμένο μέσο μερίδιο των τεσσάρων μεγαλύτερων εταιρειών να αυξάνει από 26% σε 32%. Η άλλη όψη του ίδιου φαινομένου είναι βουνά ρευστού που δεν επενδύονται κι ανέρχονται κατ’ έτος σε 800 δισ. δολ., σύμφωνα με εκτιμήσεις του βρετανικού περιοδικού.  Παρότι μάλιστα τα κέρδη ως ποσοστό του ΑΕΠ και του κεφαλαίου βρίσκονται σε επίπεδο ρεκόρ.

Η πλήρης διάψευση ωστόσο του ιδεώδους του laissez faire και η διαπίστωση ότι η θεωρία του ανταγωνισμού, ακόμη και μετά τις «διορθώσεις» της (βλέπε για παράδειγμα, τη θεωρία της ασύμμετρης πληροφόρησης του Στίγκλιτς), λειτουργεί ως παραμορφωτικός φακός αν χρησιμοποιηθεί για να εξηγήσει τη λειτουργία των σύγχρονων οικονομιών, ήρθε από τα πιο επίσημα χείλη: Από τον πρόεδρο του Συμβουλίου Οικονομικών Εμπειρογνωμόνων του Μπαράκ Ομπάμα, καθηγητή του Χάρβαρντ Τζέισον Φούρμαν. 

Σε μια σπουδαία ομιλία του, τον Σεπτέμβριο του 2016 ανέδειξε με τον πιο ανάγλυφο τρόπο την «επιστροφή των μονοπωλίων». Εν περιλήψει, στην αγορά δανείων του χρηματοπιστωτικού τομέα οι 10 κορυφαίες τράπεζες αύξησαν το μερίδιό τους από 30% το 1980 σε περίπου 50% το 2010. Το μερίδιο του τζίρου που ελέγχουν οι τέσσερις κορυφαίες επιχειρήσεις σε 8 από τους 9 κλάδους της γεωργίας από το 1972 ως το 2002 αυξήθηκε. 

Επιπλέον, το 1982 οι νέες εταιρείες (έως 5 έτη λειτουργίας) ήταν οι μισές του συνόλου στην οικονομία κι απασχολούσαν το ένα πέμπτο των εργαζομένων. Το 2013 ήταν το ένα τρίτου του συνόλου κι απασχολούσαν το ένα δέκατο των εργαζομένων. Η έκθεση του συμβούλου του Ομπάμα, που αποτυπώνει όσο ελάχιστες το οικονομικό κλίμα της εποχής ξεχωρίζει επίσης: την επιβράδυνση στη δημιουργία νέων επιχειρήσεων, την ελλιπή κινητικότητα των εργαζομένων, την άνοδο του μεριδίου του εισοδήματος που νέμεται το κεφάλαιο και την πτώση του μεριδίου της εργασίας, την μείωση των επενδύσεων και την άνοδο των μισθολογικών ανισοτήτων μεταξύ των εργαζομένων.

Εν κατακλείδι, η συγκέντρωση που βλέπουμε στην χώρα μας (τράπεζες, σούπερ μάρκετ), δεν αποτελεί ελληνική ιδιαιτερότητα. Πιο σημαντικό ωστόσο είναι ότι όσο ο βασιλιάς αποκαλύπτεται γυμνός κι ο καπιταλισμός ταυτισμένος με την μονοπωλιακή ισχύ, τόσο η υπόσχεση των ίσων ευκαιριών, της κοινωνική ανόδου και της οικονομική δημοκρατίας αποδεικνύεται απατηλή.

Η εκλογή του Τραμπ σε αυτό το οικονομικό περιβάλλον γιγάντωσης της εταιρικής δύναμης και υπερσυγκέντρωσης οικονομικής ισχύος, μόνο τυχαία δεν ήταν… Κι όσο για τώρα, η ένταση των φαινομένων συγκέντρωσης μένει να δούμε τι τέρατα θα εκκολάψει…

Πηγή