Ιερά και αθυρόστομα τραγούδια της Αποκριάς

 

Γράφει ο Πάνος Σαββόπουλος

Από τα πανάρχαια χρόνια, η ελληνική αποκριά άρχιζε μ’ ένα “κάλεσμα” από μεγάλο νταούλι, που αποτελούσε την πρόσκληση του κόσμου στη μεγάλη γιορτή. Το νταούλι είχε πολύ δυνατό ήχο για να αποτρέπει όλα τα κακά! Ο κόσμος μαζευόταν σιγά-σιγά στην πλατεία γύρω από το νταούλι και τα άλλα όργανα, βιολί, κλαρίνο και λαγούτο.

Τα τραγούδια της Αποκριάς έχουν αρχαιοελληνική καταγωγή και γι’ αυτό είναι “αρματωμένα” με το νόημά τους, τα θεία μυστικά τους, τους κώδικές τους, αλλά και τους συμβολισμούς τους, με τα σύμβολα να είναι άλλοτε φανερά, άλλοτε κρυφά και σπάνια πολύ κρυφά και δυσεξήγητα! Πρόκειται για σύμβολα τα οποία διασχίζουν τους αιώνες και έχουν διατηρηθεί αλώβητα, με συνέχεια και με συνοχή στο χρόνο, που εκπλήσσει!

Ακριβώς γι’ αυτό, πέρασαν χωρίς προβλήματα από την αρχαία Ελλάδα στο Βυζάντιο και μετά στη νεότερη Ελλάδα, μάλιστα συνταιριάζοντας με αρμονία, την Διονυσιακή παγανιστική λατρεία με τον σκληρό Χριστιανισμό!

Κι αυτό δεν είναι καθόλου υπερβολή, αφού από τα αρχαία χρόνια με τις μεγάλες εορτές όπως τα Διονύσια, τα Λήναια, τα Ανθεστήρια… (αν δεν θυμάστε αυτές τις γιορτές, μη βλαστημάτε εμένα ή τον εαυτό σας, αλλά πάρετε μία βρεγμένη σανίδα και βουρ στο πομπωδώς ονομαζόμενο υπουργείο Παιδειάς και αλλοφροσύνης…). Έλεγα, από τα αρχαία χρόνια, οι Έλληνες αισθάνονταν την ανάγκη να εκφράσουν την λαχτάρα τους για την άνοιξη, να παρακαλέσουν για τη γονιμότητα και την καλή σοδειά, αλλά ταυτόχρονα να επικοινωνήσουν με το διπλανό τους άνθρωπο με διάθεση σκωπτική, αλλά και ερωτική!

Το βαθύτερο μυστικό-σύμβολο, ήταν να αναβαπτισθούν μέσα στην ίδια τη μητέρα φύση, με το να ξαναγίνουν παιδιά! Γι’ αυτό και πρώτα-πρώτα τα παιδιά, τραγουδούσαν τα τραγούδια της Αποκριάς: «Πέντε ποντικοί, δεκαοχτώ νυφίτσες, γάμο κάνανε μ’ ένα σπυρί σιτάρι και το αλέθανε στου σφοντυλιού την τρύπα»! Η αποθέωση του …τεράστιου αμελητέου, δίκην «αυτός ο κόσμος ο μικρός ο μέγας».

Μαζί μ’ αυτό και το μιμητικό «Πώς το τρίβουν το πιπέρι του διαβόλου οι καλογέροι…, με τον κώλο τους το τρίβουν και το ψιλοκοπανίζουν». Από παλιά, ακόμα και σε κοινωνίες πολύ κλειστές και συντηρητικές μέχρι και σήμερα (και με την επίσημη εκκλησία να κοιτάζει απορημένη και να μην μπορεί να κάνει τίποτε), όλος ο κόσμος …ξεντροπιάζονταν μία φορά το χρόνο στην περίοδο της Αποκριάς, ακόμα και οι γυναίκες!

Έτσι μπορούσαν όλοι να τραγουδήσουν, χωρίς καμία παρεξήγηση, τραγούδια σατυρικά ακόμα και άσεμνα, τα οποία μεγαλειωδώς αναφέρονταν στο κάτω μέρος του σώματος και στις ιερές γενετήσιες λειτουργίες!

Σε χώρα μακρινή και αρυτίδωτη

Ο Θεός Διόνυσος, σύμφωνα με τα πιστεύω των αρχαίων Ελλήνων, αναχωρούσε το χειμώνα «σε χώρα μακρινή και αρυτίδωτη» όπως λέει ο Ελύτης στο Άξιον Εστί. Όμως, ξαναγύριζε την Άνοιξη, διασχίζοντας τη θάλασσα μ’ ένα πλοίο. Το πλοίο, στη συνέχεια, φορτωνόταν πάνω σε άμαξα ώστε να μεταδοθεί παντού η ευλογία του θεού. Ο Διόνυσος ήταν ο θεός της γονιμότητας και της βλάστησης, γι’ αυτό ο φαλλός κυριαρχεί ως σύμβολο όλων των διονυσιακών τελετών, αλλά και στα σχετικά δρώμενα, τα οποία εξακολουθούν να επιβιώνουν στον τόπο μας, έστω και με τη μορφή φολκλορικών αναπαραστάσεων με χορηγό!

Στις μέρες μας έχουν μείνει αυθεντικά αρκετά έθιμα, όπως για παράδειγμα οι “Γενίτσαροι και οι Μπούλες” στη Νάουσα, ο “Φανός-βωμός” στην Κοζάνη, ο “Καλόγερος” από την Ανατολική Ρωμυλία, οι “Τζαμάλες” στα Γιάννενα, οι “Κουδουνοφόροι” στο Σοχό Θεσσαλονίκης, οι “Κουδουνάτοι” στη Σύρο, “Το κάψιμο του Τζάρου” στην Ξάνθη… και τελειωμό δεν έχει αυτός ο μέγας Διονυσιακός θίασος.

Σουηδικό Περιστεράκι,”En liten duva flög iväg”

Από τα αρχαία χρόνια, με το έμπα του Μάρτη, τα παιδάκια κυρίως, φορούσαν στο χέρι μία άσπρη και μία κόκκινη κλωστή τυλιγμένες στριφτά που ονομάζεται “μάρτης” και που στόχος ήταν να εμποδίσει τον ήλιο να κάψει τα προσωπάκια τους. Το έθιμο, μάλλον προέρχεται από τα Ελευσίνια Μυστήρια, όταν χρησιμοποιούσαν την Κρόκη-στημόνι, για να συνδέσουν το δεξί χέρι με το αριστερό πόδι! (Περί “κρόκης”, Αριστοφάνης, Σφήκες, 1144).

Τα παιδάκια τραγουδούσαν τα “Χελιδονίσματα” του Μαρτίου κάτι το οποίο συνέβαινε, σχεδόν με τα ίδια στιχάκια, στην Αρχαία Ελλάδα: «Ήρθε ήρθε χελιδόνα ήρθε και άλλη μεληδόνα κάθησε και λάλησε και γλυκά κελάηδησε: Μάρτη, Μάρτη μου καλέ, και Φλεβάρη φοβερέ κι αν χιονίσεις κι αν κακίσεις, πάλιν άνοιξη θ’ ανθίσεις». Αυτό είναι το σύγχρονο. Να και το αρχαίο: «ἦλθ᾽ ἦλθε χελιδών, καλὰς ὥρας ἄγουσα, καλοὺς ἐνιαυτούς, ἐπὶ γαστέρα λευκά, ἐπὶ νῶτα μέλαινα».

Το “Περιστεράκι”, είναι μία απλή παραλλαγή από τα “Χελιδονίσματα” κι όταν έμενα στη Σουηδία το μετέφρασα στα σουηδικά κι έβαλα Έλληνες και Σουηδούς μαθητές να το πούνε την 1η Μαρτίου και μάλιστα στην τηλεόραση! Έχω μία πρόχειρη ηχογράφηση από τις πρόβες. Ήμουν ευτυχής που ακουγόταν …πανεθνικά στη χιονισμένη Σουηδία!

Διαβάστε την συνέχεια στο slpress