Γιατί υπό όρους οι Ουκρανοί μπορούν να αντισταθούν σε πόλεις

Γράφει ο Ευθύμιος Τσιλιόπουλος

Η εν εξελίξει εισβολή επανέφερε σενάρια, κατά τα οποία οι ρωσικές δυνάμεις, σε περίπτωση που επιδιώξουν ολοκληρωτική κατάληψη της Ουκρανίας, θα πρέπει να εμπλακούν σε μάχες σε αστικό περιβάλλον. Κατά τα άλλα, οι εδαφικές εξάρσεις που θα προσφέρονταν για αμυντικές τοποθεσίες είναι ελάχιστες στις απέραντες ουκρανικές πεδιάδες. Αμερικανικοί κύκλοι διαδίδουν ότι Ουκρανοί έχουν εκπαιδευτεί από τη CIA για να αντισταθούν στα μετόπισθεν των ρωσικών δυνάμεων και γι’ αυτό ωθούν τους επιτιθέμενους σε αστικές δομές. Μένει να αποδειχθεί εάν οι Ουκρανοί έχουν προετοιμαστεί για κάτι τέτοιο και κυρίως εάν έχουν τη βούληση και την αποφασιστικότητα να αντισταθούν.

Ο αμερικανικός στρατός δεν διαθέτει σαφές δόγμα για μάχες σε αστικό περιβάλλον. Οι μάχες σε πόλεις του Ιράκ δεν φαίνεται προς το παρόν να έχουν μελετηθεί και αποτυπωθεί σε επίσημα κείμενα δόγματος. Υπάρχει ο κανονισμός Army Techniques Publication (ATP) 3-06, Urban Operations, ο οποίος περιλαμβάνει ελάχιστες σελίδες σχετικά με το πώς πραγματικά διεξάγονται οι επιχειρήσεις σε αστικό περιβάλλον.

Κάποιες ακαδημαϊκές αμερικανικές μελέτες για τέτοιες επιχειρήσεις αναλύουν και δύο μάχες στην Ουκρανία το 2014-2015: Ιλοβαΐσκ (7/8-2/9/2014) και Ντεβαλτσέβε (14/1-26/1/2015). Θα μπορούσαμε να περιλάβουμε και την πολιορκία του αεροδρομίου του Ντονέτσκ. Η μάχη στο Ιλοβαΐσκ προκάλεσε την Συμφωνία Μινσκ Ι, ενώ εκείνη του Ντεβαλτσέβε και του αεροδρομίου επέφερε την Μινσκ ΙΙ.

Και στις δύο περιπτώσεις, οι αυτονομιστές με την βοήθεια Ρώσων (στη περίπτωση του Ιλοβαΐσκ εκτός από το πυροβολικό και με χρήση πεζικού, τεθωρακισμένων και αλεξιπτωτιστών σε ρόλο πεζικού) επικράτησαν, αλλά όχι πριν διεξαχθούν φονικότατες μάχες με πληθώρα απωλειών εκατέρωθεν. Αυτό τουλάχιστον δείχνει ότι η υπεράσπιση συγκοινωνιακών κόμβων, όπως αυτά τα δύο μικρά αστικά κέντρα, είναι κάτι που ίσως αποτολμηθεί από τους Ουκρανούς.

Δεν φαίνεται να υπάρχει, όμως, ένα σχέδιο το οποίο δένει αυτά τα “οχυρά” σημεία σε μία αμυντική στρατηγική, που περιλαμβάνει μονάδες υποστήριξης και μονάδες ελιγμού μεταξύ αυτών των σημείων. Μονάδες, οι οποίες να εκμεταλλεύονται τις καθυστερήσεις του επιτιθέμενου και να μπορούν να πλήξουν τα σημεία όπου η στατική άμυνα σε πόλεις προκαλεί συμφόρηση.

Το αστικό περιβάλλον στις επιχειρήσεις

Την δεκαετία 1970, το ΝΑΤΟ είχε επεξεργαστεί σχέδια για την υπεράσπιση της τότε Δυτικής Γερμανίας, τα οποία λάμβαναν υπόψη ότι τα διάφορα γερμανικά χωριά δεν απείχαν μεταξύ τους περισσότερο από 4 χλμ. Αυτά θα μπορούσαν να αποτελέσουν αμυντικά σημεία όπου οι αμυνόμενοι, εκμεταλλευόμενοι σύγχρονα κατευθυνόμενα αντιαρματικά όπλα, θα προκαλούσαν απώλειες στις σοβιετικές τεθωρακισμένες δυνάμεις που θα προσπαθούσαν να προελάσουν ανάμεσα τους. Έτσι, θα ανάγκαζαν τους Σοβιετικούς να ασχοληθούν με την εκκαθάριση χωριό προς χωριό πριν μπορέσουν να συνεχίσουν.

Κάτι παρόμοιο θα μπορούσε να συμβεί και στην Ουκρανία. Και γι’ αυτό αυτό –υπονοείται– ότι η CIA και άλλες δυτικές υπηρεσίες εκπαίδευσαν τις ουκρανικές δυνάμεις. Γι’ αυτό και η Βρετανία, οι ΗΠΑ και άλλες νατοϊκές χώρες προμήθευσαν την Ουκρανία με σημαντικές ποσότητες αντιαρματικών πυραύλων. Μένει να αποδειχθεί εάν επί του πεδίου οι εκατέρωθεν στρατιωτικοί θα διεξάγουν τελικά επιχειρήσεις σε αστικό περιβάλλον, οι μεν αμυντικές, οι δε επιθετικές.

Θεωρητικά η άμυνα υπερτερεί της επίθεσης και απαιτεί λιγότερο προσωπικό και μέσα. Υπάρχουν πολλοί λόγοι για τους οποίους ένας στρατός θα επιλέξει μια αμυντική στάση ακόμη και αν θέλει να ανακτήσει την επιθετική πρωτοβουλία. Μια καλά σχεδιασμένη και δομημένη άμυνα σε αστικές περιοχές θα μπορούσε υπό προϋποθέσεις να επηρεάσει την έκβαση μίας επιχείρησης και πιθανώς ενός πολέμου.

Σε αντίθεση με άλλα περιβάλλοντα το αστικό περιβάλλον περιέχει μοναδικά χαρακτηριστικά που επιτρέπουν πολύ ισχυρή άμυνα. Η πυκνότητα, η κατασκευή και η πολυπλοκότητα του ανθρωπογενούς εδάφους στις αστικές περιοχές επιτρέπει στους μαχόμενους να χρησιμοποιούν ή να διαμορφώνουν γρήγορα το περιβάλλον για να ενισχύσουν την άμυνά τους.

Χαρακτηριστικά του πολέμου σε αστικό τοπίο

Τα αμυντικά σχέδια πρέπει να επιδιώκουν να διαλύσουν έναν επιθετικό σχηματισμό, να διαχωρίσουν τις δυνάμεις του επιτιθέμενου, να περιορίσουν την ικανότητα ελιγμών του, να υποβαθμίζουν τις στρατιωτικές τεχνολογίες (συλλογή πληροφοριών, επιτήρηση, αναγνώριση, επίθεση από αέρος), να μεγιστοποιήσουν τον αιφνιδιασμό και εάν δεν μπορούν να νικήσουν τους επιτιθέμενους, να κερδίσουν χρόνο για άλλες ενέργειες.

Ο πόλεμος σε αστικό περιβάλλον είναι, λοιπόν, η πιο δύσκολη και επικίνδυνη μορφή πολέμου. Όσο δε μεγαλύτερος ο αστικός οικισμός τόσο πιο στρατιωτικά επίπονη, αμφίβολη και πολιτικά επιζήμια γίνεται η κατάληψη. Κάποιες τακτικές χρησιμοποιήθηκαν σε τέτοιες μάχες και αποδείχθηκαν αποτελεσματικές. Περιλαμβάνουν συμβατικά και αντισυμβατικά μέτρα που συμβάλουν στην αποτελεσματικότητα της αστικής άμυνας. Φυσικά, οι επιχειρησιακές μεταβλητές για κάθε αστική άμυνα (τύπος του αστικού εδάφους, διαθέσιμοι πόροι, χρόνος και εχθρός) διαφέρουν μεταξύ τους. Ωστόσο, υπάρχουν κάποια γενικά χαρακτηριστικά που βελτιστοποιούν την άμυνα, όπως προετοιμασία, ασφάλεια, διατάραξη εχθρικών κινήσεων, συγκέντρωση δυνάμεων και ευελιξία.

Συνοψίζοντας τα χαρακτηριστικά του πολέμου σε αστικό περιβάλλον:

Ο αμυνόμενος σε αστικό περιβάλλον έχει το πλεονέκτημα.
Το αστικό έδαφος μειώνει τα πλεονεκτήματα του επιτιθέμενου ως προς την συλλογή πληροφοριών, την επιτήρηση και την αναγνώριση, τη χρησιμότητα των εναέριων μέσων και την ικανότητα του επιτιθέμενου να εμπλέκεται από απόσταση.
Ο αμυνόμενος μπορεί να δει και να εμπλέξει τον επιτιθέμενο, επειδή ο επιτιθέμενος έχει περιορισμένη κάλυψη και απόκρυψη.
Τα κτίρια χρησιμεύουν ως οχυρωμένες αποθήκες που πρέπει να απασχολήσουν ενεργά τον επιτιθέμενο.
Οι επιτιθέμενοι πρέπει να χρησιμοποιήσουν τεράστια ισχύ πυρός για να διεισδύσουν στα κτίρια.
Ο αμυνόμενος διατηρεί σχετική ελευθερία ελιγμών εντός του αστικού εδάφους.
Οι υπόγειοι χώροι χρησιμεύουν ως καταφύγιο του υπερασπιστή.
Ούτε ο επιτιθέμενος ούτε ο αμυνόμενος μπορούν να συγκεντρώσουν τις δυνάμεις τους εναντίον του άλλου.

Δημιουργία οχυρών σημείων

Τον Σεπτέμβριο του 1942, κατά τη διάρκεια της Μάχης του Στάλινγκραντ, ο Ρώσος λοχίας Γιάκοβ Παβλόφ και η διμοιρία του κατέλαβαν μια τετραώροφη πολυκατοικία με θέα σε μια μεγάλη πλατεία και μακρά επιτήρηση σε τρεις πλευρές. Τοποθέτησαν συρματοπλέγματα και νάρκες γύρω από το κτίριο, δημιούργησαν τρύπες στους τοίχους και τοποθέτησαν σημεία βολής πολυβόλων στις γωνίες του κτιρίου. Ο Παβλόφ και οι άντρες του κράτησαν το κτίριο για πενήντα οκτώ ημέρες ενάντια σε πολυάριθμες επιθέσεις. Θα κάνουν κάτι παρόμοιο οι Ουκρανοί;

Εάν επιλεγεί άμυνα περιοχής, η οποία εστιάζει στο έδαφος, αποτελεσματική τακτική είναι η δημιουργία ισχυρών σημείων, ενισχύοντας κτίρια και χρησιμοποιώντας υπάρχουσες κατασκευές που είναι ήδη δύσκολο να καταστραφούν. Αυτά τα ισχυρά κτίρια καθίστανται μίνι φρούρια μέσα στην πόλη. Εάν η αμυντική δύναμη έχει το χρόνο και την υποστήριξη του μηχανικού, μπορεί να φέρει γαιόσακους, ξυλεία, χαλύβδινες δοκούς και άλλα ενισχυτικά υλικά για να σκληρύνει τη δομή και να δημιουργήσει πολυάριθμες αποθήκες μέσα στο φρούριο. Νάρκες, συρματοπλέγματα και άλλα υλικά θα πρέπει να χρησιμοποιηθούν για τη δημιουργία εμποδίων γύρω από το κτίριο και τη σφράγιση πιθανών εισόδων. Ο εχθρός θα χρειαστεί πολύ χρόνο, πυρά και προσωπικό για να εκκαθαρίσει τη θέση.

Οδόφραγμα από ανατιναγμένο κτίριο – Αθήνα, Δεκέμβρης 1944

Οι αμυνόμενοι εντός αστικών περιοχών πρέπει να δημιουργούν εμπόδια, περιοχές εμπλοκής, ενέδρες και θέσεις μάχης. Η τεράστια ποσότητα οχυρωματικού υλικού δίνει στον αμυνόμενο πλεονέκτημα. Μερικοί από τους κύριους στόχους μιας αστικής άμυνας είναι η διοχέτευση των επιτιθέμενων σε έναν μικρό αριθμό οδών προσέγγισης και ο περιορισμός της ικανότητάς τους να ελίσσονται και να συσσωρεύουν δυνάμεις.

Μια μέθοδος είναι η δημιουργία ερειπίων που μετατρέπει τα συντρίμμια κτηρίων σε εμπόδια, οδοφράγματα και οχυρές θέσεις. Τα ερείπια κτιρίων μπορούν να προκύψουν από τα προπαρασκευαστικά πυρά του επιτιθέμενου, αλλά μπορούν επίσης να δημιουργηθούν σκόπιμα από τους αμυνόμενους για να μπλοκάρουν οδούς προσέγγισης, καταστρέφοντας μερικώς κτίρια ή μετακινώντας υπάρχοντα ερείπια.

Οι σύγχρονες πόλεις έχουν συχνά υπάρχοντα τσιμεντένια εμπόδια σε σημεία ελέγχου οχημάτων ή για προστασία υποδομών. Αυτά τα εμπόδια προσφέρουν έτοιμες οχυρώσεις πεδίου. Το σκυρόδεμα ενισχυμένο με χαλύβδινες ράβδους είναι εξαιρετικά δύσκολο εμπόδιο στη μάχη. Οι μαχητές του ISIS χρησιμοποίησαν τσιμεντένια φράγματα, που άφησαν πίσω τους οι δυνάμεις του συνασπισμού για την άμυνα της Μοσούλης στα τέλη 2016.

Οπλικά συστήματα σε κτίρια

Θέσεις γερμανικών όλμων εντός των ερειπίων του Μόντε Καζίνο

Οι αμυνόμενοι πρέπει να προστατεύσουν τα ζωτικά τους στοιχεία, κυρίως τον βαρύ οπλισμό. Τα μεγάλα όπλα μπορούν να αποσυναρμολογηθούν και να επανασυναρμολογηθούν στον υψηλότερο όροφο ενός κτιρίου για να παρέχουν καλύτερες γωνίες πυρός. Αυτό δημιουργεί προστασία για τα φονικά όπλα των αμυνόμενων. Στο σύγχρονο επιχειρησιακό περιβάλλον, η απόκρυψη γίνεται ολοένα και πιο δύσκολη, όπως και η διεξαγωγή επιχειρήσεων, λόγω των εναέριων μέσων αναγνώρισης.

Οι υπερασπιστές των πόλεων πρέπει να αναπτύξουν δημιουργικούς τρόπους για να κρύβουν εμπόδια, οπλικά συστήματα, θέσεις μάχης και προσωπικό από την εναέρια παρατήρηση. Διαφορετικά, θα καταστραφούν εύκολα πριν ο επιτιθέμενος φτάσει στην περιοχή εμπλοκής. Υπάρχουν απλές λύσεις για την αστική απόκρυψη που δεν χρειάζεται να είναι υψηλής τεχνολογίας.

Άμαχοι στο Χαλέπι τέντωναν σεντόνια ανάμεσα σε κτίρια για να μειώσουν τις επιθέσεις ελεύθερων σκοπευτών, ενώ το ISIS, ως μέρος του αμυντικού του σχεδίου το 2017, τοποθέτησε ύφασμα, τσίγκους και μουσαμάδες ανάμεσα σε κτίρια στη Ράκα της Συρίας. Αυτές οι απλές τεχνικές καμουφλάζ είναι το αστικό αντίστοιχο του καμουφλάζ οχημάτων με κλαδιά και φυλλώματα.

Τρύπες και σήραγγες

Οι δρόμοι και τα δρομάκια στον αστικό αγώνα μπορούν να γίνουν παγίδες θανάτου τόσο για τους επιτιθέμενους όσο και για τους αμυνόμενους. Οι τελευταίοι πρέπει να παραμείνουν κρυμμένοι πριν και κατά τη διάρκεια της επιχείρησης για να επιβιώσουν. Η τακτική να δημιουργούνται τρύπες σε εσωτερικούς και εξωτερικούς τοίχους κτιρίων που να επιτρέπουν στους αμυνόμενους να μετακινούνται και να επιτηρούν χωρίς να επιτηρούνται, είναι επαναλαμβανόμενη τεχνική άμυνας στην ιστορία των αστικών επιχειρήσεων.

Εάν δημιουργηθούν σήραγγες και υπόγειο δίκτυο μεταξύ των θέσεων μάχης εξασφαλίζεται κινητικότητα και μεγαλύτερη προστασία των αμυνόμενων. Ο σοβιετικός στρατάρχης Ιβάν Κόνιεφ, σημείωσε ότι «η χρήση των υπόγειων δομών προκάλεσε πολλά προβλήματα… Σοβιετικοί στρατιώτες έβγαιναν από τις υπόγειες σήραγγες για να πυροβολήσουν εναντίον οχημάτων, τανκς και στρατιωτών».

Η άμυνα επιτρέπει σε μια δύναμη να τοποθετήσει πριν τη μάχη πυρομαχικά, ιατρικές προμήθειες, νερό και σιτηρέσια. Το αστικό έδαφος παρέχει μεγάλα πλεονεκτήματα για κρυφά, προστατευμένα σημεία τροφοδοσίας με σκοπό την υποστήριξη πολλαπλών εναλλακτικών και συμπληρωματικών θέσεων μάχης. Οι επιτιθέμενοι έχουν το μειονέκτημα επειδή αναγκάζονται να ανεφοδιάζονται με οχήματα και πρέπει να προστατεύουν τις γραμμές ανεφοδιασμού και επικοινωνίας.

Αυτοσχέδια εμπόδια και ενέδρες

Τραμ σαν οδοφράγματα στη Αθήνα τον Δεκέμβρη 1944

Το αστικό περιβάλλον προσφέρει πληθώρα μεγάλων αντικειμένων που επιτρέπουν στις αμυντικές δυνάμεις τη δυνατότητα να δημιουργούν εμπόδια τόσο εντός όσο και εκτός κτιρίων. Τα οχήματα μπορούν να επανατοποθετηθούν για να μπλοκάρουν τους δρόμους, τα έπιπλα μπορούν να πεταχτούν σε σκάλες και οι εκρηκτικοί μηχανισμοί που πυροδοτούνται εξ αποστάσεως να προστεθούν στις εισόδους κτιρίων και μεταξύ των ορόφων για να εμποδίσουν την κίνηση των επιτιθέμενων.

Εάν ο εχθρός επιλέξει έναν μόνο άξονα προέλασης, η χρήση κινητών ενέδρων κατά τεθωρακισμένων έχει ιστορικά δείξει ότι μπορεί να έχει επιτυχία, στο πλαίσιο μίας άμυνας ελιγμών εντός πόλεων. Μικρές, ελαφριές ομάδες, οπλισμένες με αντιαρματικά όπλα, μπορούν να αναστείλουν την ορμή των επιτιθεμένων και να εξουδετερώσουν τις δυνάμεις επίθεσης, ενώ οι αμυνόμενοι να τις έλκουν προς την κύρια αμυντική τους περιοχή.

Κατά τη διάρκεια του πρώτου πολέμου στο Γκρόζνι (1994-95), οι Τσετσένοι αυτονομιστές τελειοποίησαν τη χρήση ενέδρων εναντίον ρωσικών τεθωρακισμένων που προσπαθούσαν να καταλάβουν την πόλη. Ανά δύο αντάρτες λειτούργησαν ως κινητές αντιαρματικές ομάδες. Οπλισμένοι με καλάσνικοφ, χειροβομβίδες και αντιαρματικά RPG-7 και RPG-18, ενέπλεξαν ρωσικά τεθωρακισμένα είτε από υπόγεια είτε από ψηλότερους ορόφους κτιρίων, όπου τα άρματα μάχης και άλλα όπλα δεν μπορούσαν να ανταποδώσουν αποτελεσματικά τα πυρά.

Οι ομάδες ενέδρας χτυπούσαν τα ευάλωτα σημεία των ρωσικών τεθωρακισμένων, γρήγορα αποσύρονταν και μετά επιτίθεντο στα πλευρά για να χτυπήσουν ξανά τις ακινητοποιημένες πλέον ρωσικές φάλαγγες. Μεταξύ 1-3/1/1995, η ρωσική 131η Μηχανοκίνητη Ταξιαρχία έχασε 102 από τα 120 τεθωρακισμένα οχήματα και 20 από τα 26 άρματα μάχης εξαιτίας αυτών των μεθόδων. Από τα 31 άρματα μάχης T-80BV που στάλθηκαν στο Γκρόζνι με το 3ο Τάγμα και το 6ο Σύνταγμα Αρμάτων, μόνο ένα άρμα επέζησε της μάχης.

Θα αντισταθούν οι Ουκρανοί;

Οι ελεύθεροι σκοπευτές είναι ένας πολλαπλασιαστής ισχύος. Το αστικό περιβάλλον τους προσφέρει προστατευμένες κρυψώνες και κρυφές γραμμές βολής. Οι ελεύθεροι σκοπευτές, σε όλη την ιστορία του αστικού πολέμου, ήταν ένα κυρίαρχο χαρακτηριστικό λόγω της ικανότητάς τους να προκαλούν όλεθρο στις επιτιθέμενες δυνάμεις. Οι μάχες σε αστικό περιβάλλον τείνουν να γίνονται ολοένα και περισσότερο μέρος των κυρίως επιχειρήσεων, καθώς το αστικό τοπίο επεκτείνεται σε όλο σχεδόν τον κόσμο.

Προς το παρόν, αυτού του είδους οι επιχειρήσεις ακολουθούν μοτίβα, τα οποία αναπτύχθηκαν στον Α’ και Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο. Ακόμη και οι πιο πρόσφατες παρόμοιες επιχειρήσεις δεν άλλαξαν. Αντίθετα με τις υπόλοιπες στρατιωτικές επιχειρήσεις, στις οποίες έγιναν μεγάλες αλλαγές, οι επιχειρήσεις στο αστικό τοπίο δεν άλλαξαν σχεδόν καθόλου τον τελευταίο αιώνα. Η διαχρονικότητα είναι που τις καθιστά τόσο χρήσιμες για τον αμυνόμενο, ενώ η αύξηση του ανθρωπογενούς τοπίου τις καθιστά σχεδόν αναπόφευκτες.

Όλα τα παραπάνω, βέβαια, δεν είναι παρά τα όσα μας διδάσκει η στρατιωτική ιστορία για μάχες σε αστικό πεδίο. Το εάν οι Ουκρανοί είναι προετοιμασμένοι και έχουν την βούληση να χρησιμοποιήσουν τα πλεονεκτήματα μίας τέτοιας άμυνας, ή η άμυνά τους θα καταρρεύσει, είναι κάτι που θα φανεί σύντομα. Οι Ρώσοι, πάντως, είναι προετοιμασμένοι για εμπλοκή σε μάχες εντός αστικού τοπίου. Αυτό αποδεικνύεται και από βίντεο που δείχνουν ρωσικά άρματα να φέρουν μεταλλικά πλέγματα πάνω από τον πύργο για την πρόωρη καταστροφή βλημάτων κοίλης γόμωσης που βάλλονται από πάνω προς τα κάτω.