Σε ποιους χρωστάμε το μεταπολεμικό πολιτιστικό μας θαύμα;

Γράφει ο Στέλιος Ελληνιάδης

Εχουν δίκιο οι δεξιοί που διαμαρτύρονται και κατηγορούν την Αριστερά ότι μονοπωλούσε τις τέχνες και τα γράμματα στην μεταπολεμική εποχή. Όχι, όμως, γιατί δεν υπήρχαν σημαντικοί άνθρωποι στο χώρο των γραμμάτων και των τεχνών που δεν ανήκαν πολιτικά στην Αριστερά.

Υπήρχαν, και μάλιστα μερικοί είχαν πολύ μεγάλη εμβέλεια και άφησαν εκπληκτικό έργο, αλλά οι σημερινοί συντηρητικοί δεξιοί της συμφοράς και οι συνοδοιπόροι και παρατρεχάμενοί τους, αποφεύγουν να τους παρουσιάσουν μέσα στο ανθρώπινο περιβάλλον στο οποίο δραστηριοποιήθηκαν γιατί μισούν το «ποιόν» αυτού του περιβάλλοντος. 

Γιατί αυτοί οι «δεξιοί» στους οποίους αναφέρομαι ήταν τόσο ανοιχτοί και τόσο προχωρημένοι που βρίσκονταν εκτός, πολύ εκτός, της γραμμής που είχε και εφάρμοζε με μεγάλη εμμονή η καθεστωτική Δεξιά. Γι’ αυτό και οι περισσότεροι απ’ αυτούς εξακολουθούν να αποτελούν μαύρα πρόβατα για τη σκληροπυρηνική Δεξιά.

Επειδή, πρώτον, δεν είχαν το μισάνθρωπο και αντιπνευματικό «ρεπερτόριο» της Δεξιάς, δεύτερον, συνεργάζονταν πολύ στενά και χωρίς διακρίσεις με τους αριστερούς, ακόμα και με τους πιο καθαρόαιμους κομμουνιστές, στη βάση της αξίας που έχει ο καθένας για τα γράμματα και τις τέχνες και, τρίτον, είχαν τον ίδιο παρονομαστή με τους αριστερούς που δεν ήταν άλλος από την αγάπη για τον ελληνικό πολιτισμό, από την πιο λόγια και έντεχνη μορφή του ως την πιο λαϊκή και παραδοσιακή. Δηλαδή, είχαν το ίδιο κίνητρο και το ίδιο όραμα –με όσες παραλλαγές- για την Ελλάδα. Και γι’ αυτό η Δεξιά δεν μπορεί να τους μνημονεύει χωρίς να πετσοκόβει το έργο και τις αντιλήψεις τους, χωρίς να διαγράφει τις παρέες τους, χωρίς να διαχωρίζει το ρόλο τους από τη συμβολή της Αριστεράς στο νεότερο ελληνικό πολιτισμό. Επειδή η Δεξιά δεν μπορεί να αντέξει την αλήθεια και προκειμένου να αποφύγει την αποδοχή και προβολή της σχέσης, της συγγένειας, της συνέργιας των λόγω πεποιθήσεων ή/και λόγω κοινωνικής θέσης «δεξιών» με τους αριστερούς και τους κομμουνιστές, αφαιρεί από το πάνθεον της ή γκριζάρει πολλές σημαντικές προσωπικότητες που δεν ανήκαν, πολιτικά τουλάχιστον, στην Αριστερά.

Σωτηρία Μπέλλου, Αργύρης Κουνάδης, Στέλιος Ελληνιάδης, στούντιο Κολούμπια, 1973… (φωτό Αρχείο ντέφι)

Οι «αστοί»

Ανεξάρτητα από το πόσοι το αντιλήφθηκαν και το συνειδητοποίησαν, βιώσαμε πολύ ζωντανά και ανάγλυφα αυτό το γεγονός όσοι εργαστήκαμε στη δισκογραφία που αποτέλεσε τον υγιέστερο, μακροβιότερο και δημοφιλέστερο κλάδο της βιομηχανίας θεάματος-ακροάματος τουλάχιστον από το 1930 ως το 2000. Στα χρόνια που δραστηριοποιήθηκα, αν ξεκινήσουμε από την κορυφή, οι τρεις σπουδαιότερες αστικές φυσιογνωμίες στη δισκογραφία είναι ο Τάκης Β. Λαμπρόπουλος, ο Μάκης Μάτσας και ο Αλέξανδρος Πατσιφάς.

Ο Τάκης Β., ένα από τα αδέλφια που είχαν το εμβληματικό πολυκατάστημα «Αφοι Λαμπρόπουλοι» στην Ομόνοια και πολλές αντιπροσωπείες, από τα στερεοφωνικά Dual μέχρι την οδοντόκρεμα Kolynos, ήταν υπεύθυνος για την εταιρία δίσκων «Κολούμπια» που διέθετε στούντιο ηχογραφήσεων και το μοναδικό εργοστάσιο εκτύπωσης δίσκων για την Ελλάδα και τη Μέση Ανατολή. Ο Τάκης Β. είναι ο παραγωγός που έφερε από το Παρίσι και ανέδειξε τον Μίκη Θεοδωράκη θέτοντας πανηγυρικά σε κυκλοφορία τον «Επιτάφιο» του Γιάννη Ρίτσου και το «Άξιον Εστί» του Οδυσσέα Ελύτη με τον Μπιθικώτση, την «Καταχνιά» του Χρήστου Λεοντή και του Κώστα Βίρβου με τον Καζαντζίδη και πάμπολλα άλλα κομψοτεχνήματα που αποτελούν το διαχρονικό μουσικό μας θησαυρό.

Ο Μάκης Μάτσας που διαδέχτηκε τον πατέρα του στην εταιρία, οφείλει τη ζωή των μελών της οικογένειάς του στους πατριώτες που την φιλοξένησαν και την προφύλαξαν με σεβασμό και ρίσκο στο ανταρτοκρατούμενο χωριό Δίκαστρο της Ευρυτανίας, στα χρόνια της κατοχής που οι ναζί κυνηγούσαν και εξόντωναν τους Έλληνες Εβραίους. Με βασικό παραγωγό της «Μίνως» τον αριστερό διανοούμενο Αχιλλέα Θεοφίλου, πολλοί «χαρακτηρισμένοι» καλλιτέχνες όπως ο Απόστολος Καλδάρας, ο Μάνος Λοΐζος, ο Πυθαγόρας, η Μαρία Φαραντούρη κ.ά. ηχογράφησαν τα τραγούδια τους και έκαναν τους δίσκους τους στη «Μίνως».

Ο Αλέκος Πατσιφάς, συνιδρυτής με τον Νίκο Καρύδη και τον Μάριο Πλωρίτη του εκδοτικού οίκου «Ίκαρος», με δύο Νόμπελ λογοτεχνίας, είναι ο άνθρωπος που αγκάλιασε και στήριξε όλο το αριστερό «νέο κύμα», τον Σαββόπουλο του «Ήλιε-ήλιε αρχηγέ», της «Μαύρης Θάλασσας» κ.λπ., τον Γιάννη Γλέζο με τον Λόρκα και τον «Εμιλιάνο Ζαπάτα» του Νερούδα, τον Αργύρη Κουνάδη και τον Βαγγέλη Γκούφα με το «Εις μνημόσυνον» για τον Νίκο Μπελογιάννη, αλλά και δίσκους όπως «Ο Μεγάλος Ερωτικός» του Μάνου Χατζιδάκι, «Σκλάβοι πολιορκημένοι» του Νίκου Μαμαγκάκη σε ποίηση Κώστα Βάρναλη, μέχρι και έργα του διεθνούς φήμης συνθέτη που τραυματίστηκε πολεμώντας στις μάχες των «Δεκεμβριανών», Ιάννη Ξενάκη! Και μετά τη δικτατορία, με τον Θάνο Μικρούτσικο και τα τραγούδια του σε στίχους Ναζίμ Χικμέτ, Βολφ Μπίρμαν, Μπρεχτ, Μαγιακόφσκι, Ρίτσου κ.ά. με βασική ερμηνεύτρια την κομμουνίστρια Μαρία Δημητριάδη, μέχρι τον Νικόλα Άσιμο, τον Μανώλη Ρασούλη, τον Νίκο Παπάζογλου, τον Θανάση Παπακωνσταντίνου και πολλούς άλλους αριστερούς καλλιτέχνες.

Οι «συμμορίτες»

Όλα αυτά συνέβαιναν στην περίοδο που οι «κουκουέδες» και οι αριστεροί εν γένει, επισήμως και με το νόμο, αποκαλούνταν «συμμορίτες» και υφίσταντο κάθε είδους διακρίσεις, ενώ δεκάδες χιλιάδες ήταν σε φυλακές και εξορίες!

Δηλαδή, το 1972, επί δικτατορίας, το ότι ήμουν αριστερών φρονημάτων ήταν μέρος των προσόντων μου στη «Λύρα»! Αλλά δεν ήμουν ο μόνος! Οι πιο πολλοί εργαζόμενοι στην εταιρία ήταν κομμουνιστές ή ανήκαν στην ευρύτερη Αριστερά, από τον Τάκη Τσίρο που τον είχε διώξει η χούντα από την ΕΡΤ και τον Χάρη Κουρή που ήταν αντιφασίστας βομβιστής ως τον Κυριάκο Μαραβέλια που ήταν το νούμερο δύο στην εταιρία και τον Κώστα Ασωνίτη που είχε κάνει κάπου είκοσι χρόνια φυλακές και εξορίες!

Ειδικά σ’ αυτές τις ποιοτικές δουλειές και τα εξώφυλλα ήταν με έργα των καλύτερων μας εικαστικών χωρίς πολιτικές διακρίσεις. Το έργο του Τσαρούχη στον «Άξιον Εστί» των Θεοδωράκη-Ελύτη, τα χαρακτικά της Βάσως Κατράκη και του Τάσσου στους προσωπικούς δίσκους της Σωτηρίας Μπέλλου, οι ζωγραφιές του Μυταρά στους δίσκους «Θεσσαλικός Κύκλος» και «Ιθαγένεια» του Γιάννη Μαρκόπουλου, του Μόραλη στον «Μεγάλο Ερωτικό» και του Σταθόπουλου στον «Οδοιπόρο…» του Χατζιδάκι, του Φασιανού στο «Οι σκλάβοι πολιορκημένοι», αλλά και του Μποστ, του Βασιλείου κ.λπ., ήταν μέρος μιας άλλης πραγματικότητας μέσα στην Ελλάδα των κομμουνιστοφάγων.  Καλλιτέχνες πάσης φύσεως, συγγραφείς, μουσικοί, ποιητές, ερμηνευτές, γραφίστες, γλύπτες, φωτογράφοι, ηθοποιοί, σκηνοθέτες, σκηνογράφοι, μεταφραστές, ηχολήπτες κ.λπ., όλοι μαζί, από κάθε τομέα και ειδικότητα, δημιούργησαν αυτό το ελληνικό θαύμα στον πολιτισμό, μια πελώρια όαση μέσα στο διεφθαρμένο, αντιδημοκρατικό και υποτελές κράτος της Δεξιάς.

Η «όαση»

Δημιουργήθηκαν εκατοντάδες εκδοτικοί οίκοι με αριστερούς εκδότες, με υπερπαραγωγή βιβλίων και περιοδικών με προοδευτικό περιεχόμενο, ελληνικό και ξένο, λογοτεχνικό, ιστορικό, φιλοσοφικό κ.λπ. που είχαν να αντιμετωπίσουν τις απαγορεύσεις, τις κατασχέσεις και τις τιμωρίες των διωκτικών αρχών. Κινηματογραφικές ταινίες και θεατρικά έργα, επίσης υπό το φίλτρο της λογοκρισίας, άνθησαν. Μια κοσμογονία σε όλους τους τομείς των γραμμάτων και των τεχνών, ένας πολλαπλός οργασμός στη φτωχή και κατατσακισμένη από τους πολέμους και τη δεξιά τρομοκρατία Ελλάδα, με συντελεστές από την πελώρια δεξαμενή που δημιούργησαν με τον πατριωτισμό, τη θυσία και τις ιδέες τους εκατοντάδες χιλιάδες πολίτες που βασανίστηκαν, ακρωτηριάστηκαν, φυλακίστηκαν, εξορίστηκαν, εκδιώχτηκαν και φακελώθηκαν, αποκλεισμένοι από τα πιο στοιχειώδη, από την εκπαίδευση, την εργασία, ακόμα και από την άδεια να οδηγούν αυτοκίνητο!

Αυτό είναι το υπόδειγμα της όασης το οποίο υφίστατο ανηλεείς διωγμούς, καταστροφές και αλλοιώσεις επί πολλές δεκαετίες και το οποίο αν είχε υπερνικήσει θα είχε αλλάξει την Ελλάδα.

Έχουν, λοιπόν, δίκιο οι δεξιοί να απεχθάνονται την επιρροή που είχαν μεταπολεμικά στην κοινωνική και πολιτιστική ζωή του τόπου οι αριστεροί, ακόμα και μέσα από τις φυλακές και τα ξερονήσια. Κι έχουν λόγο να μην θέλουν να ακολουθήσουν το παράδειγμα των «δεξιών» που συνεργάστηκαν και συνδημιούργησαν με τους αριστερούς. Αφού ακόμα προσπαθούν οι ιδεολόγοι της Δεξιάς μετ’ επιτάσεως να εξωραΐσουν τη συνεργασία των προγόνων τους με τους ναζί, να αθωώσουν τα φασιστικά Τάγματα Ασφαλείας και τους Χίτες, να δικαιολογήσουν την εξολόθρευση υπό την καθοδήγηση των Άγγλων και Αμερικάνων της αφρόκρεμας των αγωνιστών της Εθνικής Αντίστασης, αμέτρητων καλλιτεχνών και διανοουμένων συμπεριλαμβανομένων, αλλά και τον αμείλικτο μεταπολεμικό διωγμό κάθε προοδευτικής ιδέας και κουλτούρας. Και είναι αναμενόμενο να ζηλεύουν το πολιτισμικό αποτύπωμα της Αριστεράς, γιατί τι αντίστοιχο έχει να επιδείξει η Δεξιά;

Γι’ αυτό και η μειοψηφία των μη συμβατικών «δεξιών» που συνεργάστηκαν με την πλειονότητα των αριστερών στις τέχνες και τα γράμματα, σπάνια μνημονεύεται από τη Δεξιά στις αληθινές της διαστάσεις. Προσωπικά, είμαι πολύ τυχερός και ευτυχής που γνώρισα και συνεργάστηκα με ανθρώπους σαν τον Ξαρχάκο και τον Πατσιφά.

από edromos