Ο Ερντογάν μπροστά στην «τέλεια καταιγίδα» - Οικονομία και πανδημία σπρώχνουν τον σουλτάνο σε επώδυνους συμβιβασμούς

Γράφει ο Βασίλης Γαλούπης

Η κρίση του κορωνοϊού φούντωσε κι άλλο την πεποίθηση των αγορών ότι ο Ερντογάν, καθώς η Τουρκία έχει περιορισμένα αποθέματα ξένων νομισμάτων και μεγάλες απαιτήσεις εξωτερικής χρηματοδότησης, θα αναγκαστεί να στραφεί στη βοήθεια του ΔΝΤ.

Όταν ο Ερντογάν ανέβηκε στην εξουσία το 2002, «κληρονόμησε» ένα πρόγραμμα του ΔΝΤ, ως συνέπεια μιας άγριας οικονομικής κρίσης. Έκτοτε επέμενε ότι η Τουρκία δεν επρόκειτο να επιστρέψει στο ΔΝΤ όσο εκείνος θα ήταν στην εξουσία. Το «κοστούμι» του Ταμείου ήταν τόσο στενό για τον σουλτάνο, ώστε ακόμη και πέρυσι είχε δηλώσει ότι «η Τουρκία έχει κλείσει το κεφάλαιο ΔΝΤ και δεν πρόκειται να το ξανανοίξει».

Η εκτίμηση ότι η Τουρκία πρόκειται να καταφύγει πάλι στο ΔΝΤ ακούγεται τόσο έντονα, ώστε στις 12 Απριλίου εκπρόσωπος του Ερντογάν αναγκάστηκε να βγει και να δηλώσει ότι «μια συμφωνία με το ΔΝΤ δεν είναι στην ατζέντα μας». «Η Τουρκία δεν έχει καμιά ανάγκη για μια συμφωνία με το Ταμείο» είπε ο Ιμπραήμ Καλίν στο CNN Turk. 

Η τουρκική οικονομία, ακόμα και πριν από το ξέσπασμα του κορωνοϊού, είχε μπει για τα καλά στην ύφεση και αντιμετώπιζε άνοδο της ανεργίας. Τώρα η γειτονική χώρα πρέπει να τα βγάλει πέρα με την πανδημία και παράλληλα με τις συνέπειες μιας παγκόσμιας ύφεσης, αλλά και της πανικόβλητης προσφυγής των διεθνών επενδυτών σε καταφύγια ασφαλείας, με απόσυρση δεκάδων δισεκατομμυρίων από τις αναπτυσσόμενες αγορές, συμπεριλαμβανομένης και της Τουρκίας.

Ανεπαρκή αποθέματα

Παρά τις όποιες δηλώσεις της Άγκυρας, οι αγορές εκτιμούν ότι ο Ερντογάν μάλλον θα αναγκαστεί να κάνει πίσω στη δέσμευσή του περί ΔΝΤ. Τα αποθέματα της Τουρκίας, τα οποία ήδη θεωρούνταν ανεπαρκή πριν από την πανδημία, μειώθηκαν περαιτέρω τις τελευταίες εβδομάδες. 

Τα ακαθάριστα συναλλαγματικά αποθέματα, συμπεριλαμβανομένου του χρυσού, ήταν 89,6 δισ. δολ. στις αρχές Απριλίου. Αυτά συγκρίνονται με τα 172 δισ. δολ. σε πληρωμές χρέους που λήγουν μέσα στους επόμενους δώδεκα μήνες. Αυτό σημαίνει ότι η Τουρκία δεν έχει τη δύναμη να θωρακίσει την οικονομία της μπροστά στα χρέη που γίνονται απαιτητά μέσα στον επόμενο χρόνο.

Επισήμως τα καθαρά αποθεματικά της Τουρκίας, συμπεριλαμβανομένων των καταθέσεων του δημόσιου τομέα που βρίσκονται στην κεντρική τράπεζα, ήταν 27,5 δισ. δολ. την πρώτη εβδομάδα του Απριλίου. Όμως, σύμφωνα με τους «Financial Times», σε αυτά τα χρήματα περιλαμβάνονται και δισεκατομμύρια δολάρια σε δανεικό χρήμα τα οποία εξασφάλισε η κεντρική τράπεζα μέσω συμφωνιών ανταλλαγής με τουρκικές εμπορικές τράπεζες. Η δημιουργική τραπεζική λογιστική, όμως, δεν διασφαλίζει μακροπρόθεσμες λύσεις. 

Η Τουρκία έχει πραγματοποιήσει συνομιλίες με άλλα κράτη των G20, συμπεριλαμβανομένων των ΗΠΑ, σχετικά με την εξασφάλιση γραμμών ανταλλαγής, προκειμένου να αναπληρώσει τα αποθέματά της σε σκληρό νόμισμα, αλλά μέχρι στιγμής δεν έχει υπάρξει συμφωνία. 

Ο Ρεφέτ Γκουρκαγιανάκ, ένας από τους κορυφαίους οικονομολόγους της χώρας, προειδοποίησε πρόσφατα ότι οι ανάγκες της Τουρκίας σε ξένο νόμισμα σημαίνουν πως αναγκαστικά στο τέλος δεν θα έχει άλλη επιλογή από το να στραφεί στο ΔΝΤ. Σε άρθρο του στο τουρκικό ειδησεογραφικό σάιτ Duvar εξήγησε ότι ακόμα και κάποια βοήθεια, σε μορφή swap line, από την αμερικανική Federal Reserve, αν φυσικά επρόκειτο να έρθει, «απλώς θα μετέθετε χρονικά το ζήτημα για λίγο, χωρίς να αντιμετωπίζει το βασικό πρόβλημα». Τα capital controls, πρόσθεσε, «θα ήταν καταστροφικά».

Τελικώς, συμπέρανε, η Τουρκία χρειάζεται ένα πρόγραμμα του ΔΝΤ ώστε να προσελκύσει πιο μακροπρόθεσμη χρηματοδότηση σε ξένο νόμισμα και να διασφαλιστεί ότι η χώρα θα υιοθετήσει τις αναγκαίες οικονομικές μεταρρυθμίσεις. «Αυτό θα είναι επώδυνο, αλλά είναι αναγκαίο, καλύτερα νωρίτερα παρά αργότερα κι όταν θα είναι αργά» δήλωσε.

Το Bloomberg συμπέρανε ότι η σταθερή αντίρρηση του Ερντογάν σε οικονομική βοήθεια από το ΔΝΤ δείχνει να κάμπτεται, καθώς η πανδημία του κορωνοϊού διαλύει την τουρκική οικονομία. Σημειωτέον ότι οποιαδήποτε συμφωνία με το ΔΝΤ θα έβαζε τέλος στις οικονομικές πολιτικές του Ερντογάν για «ανάπτυξη με κάθε κόστος». 

Στο μεταξύ η δημοφιλία του σουλτάνου εξασθενεί, αφού χιλιάδες εταιρείες σταματούν τη λειτουργία τους και η μοίρα του τουρισμού της Τουρκίας, αξίας 34,5 δισ. δολ., διακυβεύεται.

Ουσιαστικά, με τη δεδομένη κατάσταση της τουρκικής οικονομίας, το μόνο ερώτημα για τον Ερντογάν ίσως να είναι ποιο οικονομικό ταμπού θα επιλέξει να σπάσει:

1. Προσφυγή στο Ταμείο

Η ιδέα αποτελούσε μέχρι πρότινος ανάθεμα για τον Τούρκο Πρόεδρο, όμως η πιθανότητα όλο και κερδίζει σε δυναμική, καθώς τα συναλλαγματικά αποθέματα λιγοστεύουν επικίνδυνα. Μάλιστα πριν από περίπου δύο εβδομάδες μια φιλοκυβερνητική τουρκική εφημερίδα «μελέτησε» την πιθανότητα να προσφύγει η χώρα σε δανεισμό από το ΔΝΤ, σε μια προσπάθεια να δοθεί πολιτική νομιμοποίηση σε κάτι που επί χρόνια αντιμετωπιζόταν με απόλυτη άρνηση.

Ο Ερντογάν γνωρίζει πολύ καλά ότι οι υποχρεώσεις και οι δεσμεύσεις που θα συνοδεύουν ένα πρόγραμμα του ΔΝΤ θα επηρεάσουν αρνητικά τη δημοφιλία του. Άλλωστε την τελευταία φορά που το ΔΝΤ διέσωσε την Τουρκία η οικονομική κρίση «εξαφάνισε» μια ολόκληρη γενιά πολιτικών, με συνέπεια να στρωθεί ο δρόμος για την άνοδο του Ερντογάν στην εξουσία. 

Η Global Source Partners Economists, εταιρεία οικονομικής και γεωστρατηγικής συμβουλευτικής με ειδίκευση στις αναδυόμενες αγορές, συμπέρανε σε πρόσφατη αναφορά της: «Η Άγκυρα πρέπει να βρει έναν τρόπο να διασώσει την οικονομία της. Επειδή αυτό είναι πολύ δύσκολο για να το καταφέρει μόνη της, η εναπομείνασα πρακτική λύση είναι ένα πρόγραμμα διάσωσης του ΔΝΤ, όσο μη ρεαλιστικές και αν θα ακούγονται οι πολιτικές του προγράμματος του Ταμείου».

2. Capital controls

Εκτός από την προσφυγή στο ΔΝΤ, μια εναλλακτική επιλογή για την Τουρκία θα ήταν η επιβολή capital controls, όπως εξηγεί ο Περ Χάμαρλουντ, ο επικεφαλής οικονομικής στρατηγικής της SEB AB στη Στοκχόλμη. Όμως τα capital controls «είναι δίκοπο μαχαίρι, διότι, εκτός του να κρατούν το χρήμα μέσα, κρατούν και τα πολυπόθητα κεφάλαια έξω από τη χώρα», όπως εκτιμά ο Χάμαρλουντ. Γι’ αυτό θεωρεί πιθανότερο να ζητήσει η τουρκική κυβέρνηση διμερή στήριξη από την Αμερική, την Ευρώπη ή την Κίνα.

Ήδη ο Ερντογάν έχει μιλήσει με τον Πρόεδρο της Κίνας, ο οποίος υποσχέθηκε να βοηθήσει την Τουρκία με την πανδημία. Την Κυριακή του Πάσχα ο Πρόεδρος των ΗΠΑ Ντόναλντ Τραμπ και ο Τούρκος ομόλογός του συμφώνησαν κατά τη διάρκεια τηλεφωνικής επικοινωνίας να συνεργαστούν για να αντιμετωπίσουν την απειλή που προέρχεται από το ξέσπασμα της επιδημίας.

Οι δύο ηγέτες «συμφώνησαν να συνεχίσουν τη στενή συνεργασία τους κατά των απειλών που η πανδημία του κορωνοϊού συνιστά για τη δημόσια υγεία και τις οικονομίες μας» ανακοίνωσε η τουρκική Προεδρία χωρίς να δώσει διευκρινίσεις. Ένα εικοσιτετράωρο αργότερα ο Ερντογάν ανακοίνωνε την επιβολή τετραήμερης απαγόρευσης κυκλοφορίας σε 31 πόλεις και νομούς που παρουσιάζουν τα υψηλότερα ποσοστά κρουσμάτων και θανάτων. 

Όπως και να έχει, εκ των πραγμάτων ούτε η πολιτική Τραμπ ούτε, πολύ περισσότερο, η πολιτική Ερντογάν μπορούν να θεωρηθούν επιτυχημένες για την αντιμετώπιση του κορωνοϊού. Το ακριβώς αντίθετο. Ειδικά ο σουλτάνος προσπαθούσε επί εβδομάδες να αντιμετωπίσει την πανδημία στέλνοντας στους πολίτες της χώρας του από μια μάσκα κι ένα μπουκάλι… κολόνια.

3. Προσπάθεια να «χτίσει γέφυρες»

Πρόκειται για την αγωνιώδη αναζήτηση της Άγκυρας για διασφάλιση μιας «γραμμής ζωής». Όπως γράψαμε παραπάνω, ήδη έχει ζητήσει από τη Fed να συμπεριλάβει την Κεντρική Τράπεζα της Τουρκίας στα δολαριακά swap lines (προγράμματα ανταλλαγής δολαρίων). Πρακτικά, χωρίς πρόσβαση στις γραμμές χρηματοδότησης της Fed, η Τουρκία θα είναι εντελώς εκτεθειμένη στο εξωτερικό της χρέος.

Μην ξεχνάμε ότι και η λύση για βοήθεια από την Fed, αλλά και η λύση του ΔΝΤ θέτουν ουσιαστικά την Άγκυρα υπό τις απόλυτες διαθέσεις και τον έλεγχο του Λευκού Οίκου. 

Οι μπελάδες της Τουρκίας, πάντως, είναι εν πολλοίς δική της ευθύνη. Τα καμπανάκια για την οικονομία της ηχούν την τελευταία διετία. Η εμμονή του Ερντογάν για όλο και μικρότερο κόστος δανεισμού τελικά ροκάνισε την εμπιστοσύνη των Τούρκων στο δικό τους νόμισμα και κατέληξε σε μια δολαριοποίηση της οικονομίας.

Έξω οι μαφιόζοι, μέσα οι πολιτικοί

Όποια και αν είναι τελικώς η λύση που θα ακολουθήσει ο Ερντογάν, θα του αφήσει το στίγμα της και σίγουρα θα έχει κόστος. Τόσο οικονομικά για όλη την Τουρκία όσο και πολιτικά για τον ίδιο, αλλά και γεωστρατηγικά, αφού θα υποχρεωθεί σε υποχωρήσεις και συμβιβασμούς. 

Η πολυτέλεια της απραξίας εξανεμίζεται, αφού η Τουρκία έχει αδειάσει σχεδόν ολοκληρωτικά το οπλοστάσιο των επιλογών της. Ο Ερντογάν θα φροντίσει να χρησιμοποιήσει τη σπάνια ευκαιρία που του δίνει η πρωτοφανής πανδημία, η οποία φέρνει μαζί της και την παγκόσμια ύφεση, για να «πουλήσει» στο πολιτικό του ακροατήριο την προσφυγή στο ΔΝΤ (ή την όποια επιλογή του) ως φυσικό απότοκο μιας κατάστασης για την οποία η δική του οικονομία και χειρισμοί δεν φέρουν καμία ευθύνη.

Ο οικονομικός αυταρχισμός του Ερντογάν, με δική του «εκδοχή» των οικονομικών κανόνων, πάει χέρι - χέρι με τον γενικότερο αυταρχισμό του, τον οποίο φροντίζει να ενισχύει με εργαλείο ακόμα και την πανδημία του φονικού ιού. Ταυτόχρονα, εξακολουθεί να παριστάνει τον νταή με καουμποϊλίκια στη Μεσόγειο και τη Μέση Ανατολή υπό το βλέμμα της διαρκώς αμήχανης Ε.Ε. 

Πριν από λίγες ημέρες η τουρκική Βουλή πέρασε ένα νομοσχέδιο αμνηστίας, εγκρίνοντας την αποφυλάκιση 90.000 φυλακισμένων, στο πλαίσιο του κυβερνητικού σχεδίου αντιμετώπισης του κορωνοϊού, ώστε να μειωθούν οι κρατούμενοι που εκτίθενται στις απελπιστικά επικίνδυνες ανθυγιεινές συνθήκες των τουρκικών φυλακών. 

Σύμφωνα με το τουρκικό ειδησεογραφικό σάιτ Ahval, μέσα στους 90.000 που αποφυλακίζονται συμπεριλαμβάνονται ένα πρώην αφεντικό της Μαφίας και πάρα πολλοί καταδικασμένοι για εγκλήματα και σεξουαλικά εγκλήματα. 

Αντίθετα, σε μια ακόμα επίδειξη αυταρχισμού του Ερντογάν, 50.000 πολιτικοί κρατούμενοι, συμπεριλαμβανομένων εκατοντάδων δημοσιογράφων, εκλεγμένων πολιτικών και ακτιβιστών, μεταξύ των οποίων και ο πρώην συμπρόεδρος του φιλοκουρδικού κόμματος HDP Σελαχατίν Ντεμιρτάς, εξακολουθούν να ζουν το «Εξπρές του μεσονυχτίου» κλεισμένοι στη φυλακή, όπου ο κορωνοϊός αναμένεται να εξαπλωθεί ραγδαία λόγω του συνωστισμού των τροφίμων, των τριτοκοσμικών συνθηκών και των περιορισμένων υγειονομικών προμηθειών.

«Η κυβέρνηση αφήνει δεκάδες χιλιάδες ανθρώπους να σαπίσουν μέσα σε συνθήκες πιθανών εκκολαπτηρίων του κορωνοϊού λόγω κάποιας αφηρημένης προσβολής κατά του κράτους. Η αμνηστία αποτελεί το τέλειο παράδειγμα της προτεραιότητας του Ερντογάν στην αυταρχική διακυβέρνηση» έγραψε χαρακτηριστικά το Ahval.

Ο Γιαμάν Ακντενίζ, καθηγητής Νομικής στο Πανεπιστήμιο Bilgi της Κωνσταντινούπολης, δήλωσε: «Αναμένω ένα ακόμα πιο αυταρχικό καθεστώς στην Τουρκία μετά την πανδημία του κορωνοϊού». Ο Ερντογάν, όμως, βρίσκεται ίσως πρώτη φορά σε τέτοιο βαθμό στη θητεία του μπροστά στην τέλεια καταιγίδα. Το ερώτημα είναι αν θα καταφέρει κι αυτή τη φορά, με τους γνωστούς ελιγμούς του, τον εγχώριο αυταρχισμό και την επιθετικότητα εκτός συνόρων, να διασωθεί πολιτικά κάνοντας τους απαραίτητους συμβιβασμούς. 

από topontiki