Συνεκμετάλλευση στο Αιγαίο: μια ιδέα από τα παλιά

Γράφει ο Δημήτρης Μηλάκας

Τις προηγούμενες μέρες μία αναφορά του Θάνου Ντόκου, ακαδημαϊκού και αναπληρωτή συμβούλου εθνικής ασφάλειας της κυβέρνησης Μητσοτάκη περί ενδεχόμενης ελληνοτουρκικής συνεκμετάλλευσης στο Αιγαίο, έφερε και πάλι στο προσκήνιο μια παλιά ιδέα για τη διευθέτηση των ελληνοτουρκικών σχέσεων και την αποκατάσταση της εύρυθμης λειτουργίας της νοτιοανατολικής πτέρυγας της ΝΑΤΟικής συμμαχίας.

Στη βάση αυτής της αμερικανικής, θα πρέπει να σημειώσουμε, ιδέας επιχειρήθηκε δύο φορές στο παρελθόν η «διανομή» του Αιγαίου. Το 1991 και το 2003 οι κυβερνήσεις του Κωνσταντίνου Μητσοτάκη και του Κώστα Σημίτη επιχείρησαν αλλά δεν κατάφεραν να υλοποιήσουν τα σχέδια της Ουάσιγκτον. Σκοπεύει άραγε η σημερινή κυβέρνηση του Κυριάκου Μητσοτάκη να αναλάβει το ρίσκο μιας τρίτης προσπάθειας;

Τον Απρίλιο του 1991 ο Κωνσταντίνος Μητσοτάκης είναι ήδη έναν χρόνο πρωθυπουργός και η Ουάσιγκτον αναλαμβάνει πρωτοβουλία για τη διευθέτηση των ελληνοτουρκικών. Αφετηρία της πρωτοβουλίας αποτελεί το τηλεγράφημα του αμερικανικού υπουργείου Εξωτερικών προς τις αμερικανικές πρεσβείες σε Αθήνα και Άγκυρα. Στο έγγραφο (έχει δημοσιευθεί στο βιβλίο «Η απόρρητη ιστορία του Αιγαίου», από τις εκδόσεις Το Ποντίκι) διαβιβάζονται σαφείς οδηγίες στους πρεσβευτές Σωτήρχο (στην Αθήνα) και Αμπράμοβιτς (στην Άγκυρα) για τον τρόπο με τον οποίο θα μεθοδευτεί η διαδικασία. Αξίζει τον κόπο να δούμε κάποια σημεία του αμερικανικού απόρρητου τηλεγραφήματος, ειδικά αυτά που συνοψίζουν την ιδέα της συνεκμετάλλευσης.

Το τηλεγράφημα

«Πρόσφατες ενδείξεις, και από Αθήνα και Άγκυρα, δείχνουν ότι αμφότερες οι Κυβερνήσεις πιθανώς ενδιαφέρονται για πρόοδο στο θέμα της υφαλοκρηπίδας του Αιγαίου. Έχουμε ενθαρρυνθεί από αυτές τις υποδηλώσεις και επιθυμούμε να διερευνήσουμε αυτές τις αρχικές ενδείξεις περαιτέρω, προσφέροντας μία πρόταση που οι δύο πλευρές μπορούν να συζητήσουν μεταξύ τους.

(…) Χωρίς να επεμβαίνουμε στο διμερή σας διάλογο, θα θέλαμε να παράσχουμε την υποστήριξή μας σ’ αυτή τη διαδικασία. Στο πλαίσιο αυτό κάνουμε μια πρόταση για να τη μελετήσετε, σχετικά με μια νέα προσέγγιση στο θέμα του θαλάσσιου βυθού του Αιγαίου. Αν εσείς και η κυβέρνηση της Τουρκίας διαπιστώσετε ότι υπάρχει όφελος, θα σας ενθαρρύνουμε να το συζητήσετε.

Δεν έχουμε μια λεπτομερή πρόταση να σας υποβάλουμε. Είναι μάλλον ο σκελετός μιας πρότασης την οποίαν εσείς και η κυβέρνηση της Τουρκίας θα μπορούσατε να διαμορφώσετε. Πρόθεση είναι η δημιουργία ενός κλίματος εμπιστοσύνης, υποδεικνύοντας στις δύο κυβερνήσεις σας ότι μπορεί να επιτευχθεί συμφωνία σ’ ένα θαλάσσιο θέμα. Αυτό, ακολούθως, μπορεί να δημιουργήσει την υποδομή για να κινηθεί γρήγορα μια διαπραγμάτευση επί θεμάτων θαλάσσιας οριοθέτησης, στην ουσία επανάληψη των προσπαθειών που εγκατέλειψε ο Παπανδρέου το 1981. Προτείνουμε η κάθε πλευρά μας να μας αναφέρει ότι κατ’ αρχήν θα είναι πρόθυμη να διερευνήσει την παρακάτω προσέγγιση.

Κάθε πλευρά θα πρέπει να αποδεχθεί ότι η άλλη θα μπορεί να αρχίσει σεισμολογικές εργασίες ή ενέργειες γεωτρήσεων επί μιας περιορισμένης περιοχής της αμφισβητούμενης υφαλοκρηπίδας του Αιγαίου, επί τη βάσει της αμοιβαιότητας. Έτσι, κάθε πλευρά θα πρέπει, κατά πρώτον λόγο, να μας δείξει ότι είναι πρόθυμη να κάνει μια χειρονομία προς την άλλη, ώστε να δεχθεί από την άλλη πλευρά μια αντίστοιχη χειρονομία, η οποία θα επικυρώνει τη συναίνεση για την έναρξη δραστηριοτήτων σε μια περιορισμένη περιοχή. 

Εάν οι δύο πλευρές πιστεύουν ότι αυτή η βασική ιδέα αξίζει να διερευνηθεί, τότε θα απαιτηθούν συζητήσεις μεταξύ των κυβερνήσεων Ελλάδος και Τουρκίας σχετικά με τη θέση και την έκταση των δύο περιοχών και άλλες λεπτομέρειες για να επιτευχθεί η βασική αμοιβαία συμφωνία. Παραδείγματος χάριν, η ελληνική πλευρά πιθανόν να επιθυμεί να κάνει γεωτρήσεις στην περιοχή της Θάσου και η τουρκική πλευρά, να θέλει να κάνει έρευνες σε μια περιοχή εντός των ορίων (δυτικά Λέσβου και Χίου) τα οποία στο παρελθόν είχε παραχωρήσει σε μια τουρκική εταιρεία γι’ αυτό τον σκοπό.

«Πυροδότηση διμερούς διαλόγου»

Παρακολουθώντας την εξέλιξη της αμερικανικής πρωτοβουλίας εκείνης της εποχής (1991) αξίζει να σημειώσουμε το τηλεγράφημα του Αμερικανού πρεσβευτή στην Άγκυρα Αμπράμοβιτς ο οποίος διαπιστώνει ότι οι υποχωρήσεις που απαιτούνται από ελληνικής πλευράς είναι τεράστιες. Γράφει λοιπόν ο Αμπράμοβιτς: «Ελληνική έρευνα (exploration) ανατολικά της Θάσου, μόλις πέρα (just beyond) από το εθνικό όριο των έξι μιλίων, όπως προτείνει το υπουργείο (State Department), ίσως στα μάτια των Ελλήνων δεν αποτελεί ένα αποδεκτό αντικείμενο ανταλλαγής (trade-off) με τουρκική έρευνα δυτικά των ελληνικών νήσων (όπως π.χ. της Χίου, Λέσβου ή Σαμοθράκης, όπου οι Τούρκοι είχαν νωρίτερα προβεί σε έρευνες) (where the Turks previously initiated exploration).»

Επιστροφή στο… μέλλον

Η αμερικανική πρωτοβουλία του 1991 δεν τελεσφόρησε καθώς η κυβέρνηση του Κωνσταντίνου Μητσοτάκη δεν μακροημέρευσε. Ωστόσο, η ιδέα της συνεκμετάλλευσης ουδέποτε εγκαταλείφθηκε. Ειδικά μετά την κρίση των Ιμίων και την αποδοχή, από μέρους της κυβέρνησης Κώστα Σημίτη, των «τουρκικών ζωτικών συμφερόντων στο Αιγαίο» με τη Συμφωνία της Μαδρίτης, η ιδέα της συνεκμετάλλευσης αποτέλεσε τη βάση της συμφωνίας στην οποία κατέληξαν οι ελληνοτουρκικές διερευνητικές επαφές το 2003. Τότε, σύμφωνα με όσα έχουν εκμυστηρευτεί στο «Ποντίκι» πολιτικοί παράγοντες που είχαν γνώση των διαπραγματεύσεων, Ελλάδα και Τουρκία είχαν καταλήξει σε συμφωνία για μια διαδικασία «διανομής» του Αιγαίου μέσα από την αξιοποίηση και διαιτητικών μηχανισμών, οι οποίοι θα μπορούσαν να εκτονώσουν εσωτερικές πολιτικές αντιδράσεις. Ωστόσο, οι πολιτικές εξελίξεις στην Ελλάδα πάγωσαν τις διαδικασίες…

Η πολιτική της Ουάσιγκτον στο Αιγαίο δεν έχει αλλάξει από τότε που Eagleburger, Σωτήρχος και Αμπράμοβιτς αλληλογραφούσαν σχεδιάζοντας τις γεωτρήσεις και τη διανομή του Αιγαίου «στα δύο». Αυτήν την πολιτική προσέγγιση επανέλαβε δύο δεκαετίες αργότερα ο ειδικός απεσταλμένος του State Department για την ενέργεια στην Ευρασία Ρίτσαρντ Μόρνινγκσταρ σε συνέντευξή του (Αύγουστος 2010) στην «Καθημερινή». Στην ερώτηση «Πώς αποτιμάτε την άσκηση από την Ελλάδα του δικαιώματος, που απορρέει από το διεθνές δίκαιο, να προχωρήσει σε έρευνες και εξόρυξη πετρελαίου και αερίου στο Αιγαίο;» ο Αμερικανός διπλωμάτης είπε τα εξής:

«Υπάρχουν πολλοί τρόποι για να γίνει αυτό. Ο πρώτος είναι να υπάρξει, επιτέλους, συμφωνία μεταξύ Ελλάδας και Τουρκίας για τα σύνορα. Αν αυτό δεν είναι δυνατόν, υπήρξαν περιπτώσεις όπου χώρες κατέληξαν σε “εμπορικές διευθετήσεις” και άφησαν το θέμα της οριοθέτησης των συνόρων για το μέλλον. Μπορώ να φανταστώ μια περίπτωση, στο Αιγαίο ή σε κάποια άλλη αμφισβητούμενη περιοχή, όπου το οικονομικό όφελος είναι και για τις δύο χώρες τόσο μεγάλο ώστε τις συμφέρει να καταλήξουν σε μια επιχειρηματική λύση, ακόμη και εάν δεν συμφωνούν στα συγκεκριμένα σύνορα»…

Λέτε να ήρθε η ώρα;..

από topontiki