Πώς ανετράπη ο κολλητός του Ερντογάν στο Σουδάν

Γράφει ο Βαγγέλης Γεωργίου

«Όπως γνωρίζετε, δεν είμαι πολιτικός που ήρθε στην εξουσία μέσω πραξικοπήματος. Πάντα κέρδιζα την Προεδρία μέσω της κάλπης και ακολούθησα αυτό το μονοπάτι ενώ εγώ ο ίδιος έπεσα θύμα απόπειρας πραξικοπήματος.

Ακολουθήστε μας στο Facebook Τελευταία Έξοδος 

 Έτσι είμαι άνθρωπος που ξέρει τι σημαίνει ένα πραξικόπημα, τι φέρνει και τι κάνει […] αλλά επιτρέψτε μου να πω ότι η πιο σημαντική επιθυμία είναι το Σουδάν να ξεπεράσει αυτή την περίοδο με εθνική συμφιλίωση και ειρηνικά, καθώς οι χώρες αυτές έχουν υποφέρει πολύ από τέτοιου είδους πραξικοπήματα» ήταν η αντίδραση του προέδρου της Τουρκίας Ερντογάν στο άκουσμα της ανατροπής του στενού του συμμάχου προέδρου του Σουδάν Ομάρ Αλ Μπασίρ. Ο Μπασίρ, ο πρώτος Σουδανός ηγέτης που άνοιξε τις πύλες της ανατολικής Αφρικής στα νεοθωμανικά σχέδια του Ταγίπ Ερντογάν ανατράπηκε την Πέμπτη 11 Απριλίου από τον ίδιο του τον αντιπρόεδρο και μέχρι πρόσφατα υπουργό Άμυνας στρατηγό Αουάντ Ίμπν Αούφ (Awad Ibn Auf).

Τους τελευταίους μήνες, ο επί 30 έτη δικτατορικός ηγέτης του Σουδάν Αλ Μπασίρ, έδειχνε να χάνει τα πολιτικά χαρίσματα που τον κρατούσαν στην εξουσία επί δεκαετίες. Η παντελής αποτυχία του διεφθαρμένου καθεστώτος του να συνεφέρει την τραγική οικονομία της χώρας φαίνεται πως τον άφησε εκτεθειμένο στους αντιπάλους του και στη λαϊκή κατακραυγή.

Οι Σουδανοί βγήκαν στους δρόμους τον Δεκέμβριο του 2018 αντιδρώντας αυθόρμητα στην απελπιστική κατάσταση που τον έφεραν οι επιδεινούμενες κοινωνικοοικονομικές συνθήκες μετά την τρομακτική αύξηση της τιμής του ψωμιού και των καυσίμων. Το καθεστώς εξάλλου, θυμίζουμε ότι πριν λίγα χρόνια στερήθηκε των σημαντικών εσόδων από τις πλουτοπαραγωγικές πηγές του Νοτίου Σουδάν, το οποίο ανεξαρτητοποιήθηκε το 2011.

Η εγγενής διαφθορά και η οικονομική κακοδιαχείριση έφερναν όλο πιο κοντά το καθεστώς στο χείλος της καταστροφής. Πέραν λοιπόν του αυθορμητισμού που ενείχε η λαϊκή πεζοδρομιακή αντίδραση, υπήρχαν οργανωμένοι ακτιβιστές, κυρίως ο Σουδανικός Επαγγελματικός Σύλλογος, όπως γιατροί, δικηγόροι κτλ, που είχαν ήδη αρχίσει να οργανώνονται, περιμένοντας την κατάλληλη συγκυρία για να χτυπήσουν το καθεστώς.

Από τότε που ανέλαβε την εξουσία ο στρατιωτικός καριέρας Αλ Μπασίρ το 1989 με στρατιωτικό πραξικόπημα, επέδειξε μια εμμονή στην προσκόλληση στην εξουσία. Απαγόρευσε τα συνδικάτα, τα πολιτικά κόμματα και διέλυσε το κοινοβούλιο, ενώ εκτελούσε τους αντιφρονούντες. Έτσι τους τελευταίους μήνες, για να συνετίσει τον κόσμο ο Μπασίρ, κατέφυγε στις μεθόδους που ήξερε καλά.

Καθεστώς εναντίον καθεστώτος

Βλέποντας ο Αλ Μπασίρ τις διαμαρτυρίες να εντείνονται, επιστράτευσε τις πιο καταπιεστικές μεθόδους για να τις καταπνίξει, αναθέτοντας στις αστυνομικές δυνάμεις την αποστολή. Την ίδια στιγμή όμως ο κίνδυνος παραμόνευε μέσα τις τάξεις του ίδιου του του καθεστώτος. Ο αντιπρόεδρος της κυβέρνησης μαζί με άλλα υψηλόβαθμα στελέχη των Ενόπλων Δυνάμεων κινητοποίησαν στον στρατό στην πρωτεύουσα εξουδετερώνοντας την αστυνομία και συλλαμβάνοντας τον ίδιο τον πρόεδρο της χώρας. Οι στρατιώτες μάλιστα συγκρούστηκαν με τους πολιτοφύλακες και τις δυνάμεις ασφαλείας του προέδρου της χώρας. Φαινομενικά λαός και στρατός είναι στο ίδιο στρατόπεδο καθώς οι πολίτες βλέπανε τους στρατιώτες χαμογελαστούς να προχωράνε μαζί προς την ίδια κατεύθυνση, αλλά όχι προς τον ίδιο πολιτικό στόχο ενδεχομένως.

Ο στρατός ανέτρεψε το καθεστώς ενώ διέλυσε και το κοινοβούλιο. Το υπουργείο Άμυνας δημιούργησε ένα στρατιωτικό συμβούλιο το οποίο θα αναλάβει την διακυβέρνηση της χώρας για δύο χρόνια μέχρι την διεξαγωγή εκλογών. Τα ΜΜΕ τέθηκαν υπό την έλεγχο της στρατιωτικής κυβέρνησης ενώ επιβλήθηκε κατάσταση εκτάκτου ανάγκης -και απαγόρευση κυκλοφορίας -για τουλάχιστον τρεις μήνες- ενώ τα λιμάνια, τα σύνορα και τα αεροδρόμια παραμένουν κλειστά προσωρινά. Ο κόσμος πάντως δήλωσε ότι θα παραμείνει στους δρόμους μέχρι να περάσει η διακυβέρνηση στους πολίτες. Υπενθυμίζουμε ότι και στο πραξικόπημα του 1989 ο Αλ Μπασίρ, θέλοντας να «σώσει τη χώρα», υποτίθεται πως θα αναλάμβανε την διακυβέρνηση ένα προσωρινό στρατιωτικό συμβούλιο.

Το βαθύ κράτος που είχε δημιουργήσει ο Αλ Μπασίρ ωστόσο παρουσίασε τέτοιες ρωγμές που οι πρώην υποστηρικτές του στράφηκαν εναντίον του. Στις τάξεις του στρατεύματος, κυρίως οι χαμηλόβαθμοι και νεώτεροι αξιωματικοί τάσσονται υπέρ των πολιτών. Οι αξιωματικοί με τον βαθμό του συνταγματάρχη και πάνω δεν θέλανε κάποια αλλαγή, όπως αναφέρει το Middle East Eye. Oι υψηλόβαθμοι και πρώην μέλη του καθεστώτος κουβαλούν τις αμαρτίες δεκαετιών και ως εκ τούτου μια καθωσπρέπει δημοκρατική μετάβαση ίσως δεν είναι και τόσο ελκυστική λύση. Υπενθυμίζουμε ότι ο ηγέτης του πραξικοπήματος Αουάντ Ίμπν Αούφ αντιμετωπίζει κατηγορίες για μαζικούς βιασμούς, σφαγές και βομβαρδισμούς αμάχων από τα στρατεύματά του στον πόλεμο στο Νταρβούρ.

Κατά τη διάρκεια της λαϊκής εξέγερσης, στο αρχηγείο του Στρατού, ο Αουάντ Ίμπν Αούφ, οι ανώτεροι διοικητές των ενόπλων δυνάμεων, πρόσωπα κλειδιά της διοίκησης όπως ο αρχηγός της Εθνικής Υπηρεσίας Πληροφοριών και Ασφάλειας Γκελ Σαλάχ Αμπντάλα Γκοχ, συζητούσαν ήδη για την απομάκρυσή του Αλ Μπασίρ.

Εξωτερικός παράγοντας

Μπορεί να βγήκε πρώτος ο κόσμος στους δρόμους αλλά την δουλειά την έκανε ο ίδιος στρατός του δικτάτορα αξιοποιώντας τον εξοντωτικό υβριδικό πόλεμο που βίωνε ο Μπασίρ. Η κατάσταση στο Σουδάν έχει αναμφίβολα εξαιρετικά σημαντικές γεωπολιτικές διαστάσεις αν όχι αιτίες. «Δεν υπάρχει καμία αμφιβολία ότι το Σουδάν προσπάθησε να απαγκιστρωθεί από το Συμβούλιο Συνεργασίας του Κόλπου ευθυγραμμίζοντας την πολιτική του με Τουρκία και Κατάρ τα οποία είναι σύμμαχα κράτη της Ρωσίας» αναφέρει εύστοχα ο αναλυτής Andrew Korybko.

Η Ρωσία εξάλλου, δέχτηκε πρόσκληση του Χαρτούμ για δημιουργία ρωσικής ναυτικής βάσης ενώ ο Μπασίρ είχε προειδοποιήσει για προσπάθεια βαλκανοποίησης της περιοχής από την Ουάσινγκτον. Το γερό πάτημα της Τουρκίας και η κατάσταση αστάθειας που δημιούργησε το καθεστώς ήταν καθοριστικοί παράγοντες αποσταθεροποίησης. Θυμίζουμε ότι το Σουδάν αποτελεί σημαντικότατο κρίκο στην επεκτατική αλυσίδα που δημιουργεί η Κίνα στην περιοχή επενδύοντας δισεκατομμύρια. Το Σουδάν είναι η είσοδος τόσο της Ρωσίας όσο και της Κίνας στην περιοχή και γι΄αυτό η σταθερότητα -με ή δίχως δημοκρατία- είναι το ζητούμενο για τις δυνάμεις.

Για δεκαετίες, ο Μπασίρ ηγήθηκε ενός από τα πιο στυγνά και αιματηρά καθεστώτα των τελευταίων δεκαετιών, με εκατοντάδες χιλιάδες νεκρούς στο ενεργητικό του. Παρόλα αυτά ο Μπασίρ κατάφερνε να διατηρείται στην εξουσία παρά το γεγονός ότι αντιμετώπιζε σοβαρότατες κατηγορίες από το Διεθνές Ποινικό Δικαστήριο για τη γενοκτονία 200.000 ατόμων στο Νταρφούρ. Ωστόσο, αυτό δεν εμπόδιζε οργανώσεις και κράτη να διατηρούν στενότατες σχέσεις με το καθεστώς του με πρώτες τις ΗΠΑ, την Κίνα και όλο πιο έντονα με την ΕΕ!

Τον περασμένο μάλιστα Ιανουάριο 2019 ο Αλέξης Τσίπρας  και οι υπόλοιποι ηγέτες της ΕΕ δώσανε τα χέρια και με το καθεστώς του Σουδάν, στο πλαίσιο της συνόδου κορυφής ΕΕ-Αραβικού Συνδέσμου στο Σαρμ Ελ Σέιχ. Η ΕΕ αποτελεί τον σημαντικότερο εμπορικό εταίρο του Αραβικού Συνδέσμου και τον μεγαλύτερο επενδυτή. «Υπάρχουν διαφορές μεταξύ μας, αλλά αντιμετωπίζουμε κοινές προκλήσεις και έχουμε κοινά συμφέροντα» είχε πει ο Ντόναλντ Τουσκ «Πρέπει να συνεργαστούμε και να μην αφήσουμε τις παγκόσμιες δυνάμεις που βρίσκονται μακριά από την περιοχή μας«.

«Ένα στρατιωτικό συμβούλιο δεν είναι η απάντηση» στην παρούσα κατάσταση στο Σουδάν δήλωσε η Φεντερίκα Μογκερίνι εκ μέρους της ΕΕ καλώντας για ανάληψη του ελέγχου από μια μεταβατική πολιτική κυβέρνηση. Ανάμεσα σε αυτούς που στηρίζουν το πραξικόπημα είναι και η Ρωσία, η οποία δια του επικεφαλής της Επιτροπής Εξωτερικών Υποθέσεων του Συμβουλίου της Ομοσπονδίας Κονσταντίν Κόσατσεφ δήλωσε ότι θα διατηρήσει τις σχέσεις της με το Σουδάν ανεξαρτήτως ποιος κυβερνάει τη χώρα.

Τουρκία και Αίγυπτος

Η δραματική εσωτερική κατάσταση που διαμορφώθηκε για τον Μπασίρ αποτέλεσε μια ιδανική ευκαιρία για εξωτερικές δυνάμεις. Η Τουρκία κατάφερε να αποσπάσει συμφωνίες με το καθεστώς όπως παροχή υπηρεσιών (τομέας υγείας, επιχειρήσεις) τις οποίες αδυνατούσε να παρέχει η κυβέρνηση Μπασίρ. Η δε Αίγυπτος  εκμεταλλεύτηκε τις λαϊκές διαμαρτυρίες για να αποσπάσει μεγαλύτερες παραχωρήσεις από το Χαρτούμ καθώς Αίγυπτος και Σουδάν έχουν πολύ σημαντικά ζητήματα που τις χωρίζουν. Την επίμαχη περιοχή Halayeb στα σύνορα των δύο χωρών, τη στήριξη του Σουδάν στο φράγμα που θέλει να κατασκευάσει η Αιθιοπία στερώντας την υδροδότηση στην Αίγυπτο καθώς και την σουδανοτουρκική προσέγγιση.

Το Κάιρο υιοθέτησε μια ευέλικτη πολιτική το τελευταίο διάστημα απέναντι στο Χαρτούμ επιδιώκοντας οπωσδήποτε τη σταθερότητα και τρέμοντας ένα ενδεχόμενο ντόμινο των εσωτερικών αναταραχών του γειτονικού Σουδάν. Ο Σίσι όμως έχει μια μακιαβελική ατζέντα απέναντι σε ένα καθεστώς εντελώς ασύμβατο με τη δική του δικτατορία. Λίγες μέρες πριν το πραξικόπημα, ο ηγέτης του χούντας που εκτόπισε τον Μπασίρ, στρατηγός και αντιπρόεδρος της κυβέρνησης Αουάντ Ίμπν Αούφ είχε μεταβεί στο Κάιρο για να συναντήσει τον ίδιο τον Σίσι.

Σχεδόν αμέσως μετά την αλλαγή του καθεστώτος, το Κάιρο έσπευσε να υποστηρίξει την απομάκρυνση του Αλ Μπασίρ εκφράζοντας την «πλήρη υποστήριξή του» για τις «επιλογές» του λαού της χώρας. Το υπουργείο Εξωτερικών της Αιγύπτου δήλωσε την «πλήρη εμπιστοσύνη» στο στρατό του Σουδάν για να «ξεπεράσει αυτή την καθοριστική φάση και τις προκλήσεις», προτού ζητήσει από τη διεθνή κοινότητα να συμβάλει στη διασφάλιση της ειρηνικής μετάβασης της εξουσίας. Για το Κάιρο ο εκτοπισμός από την εξουσία ενός ηγέτη που έσερνε όλο και πιο πολύ τη χώρα στον ισλαμιστικό -τουρκικό- κίνδυνο είναι οπωσδήποτε μια εξαιρετικά βολική εξέλιξη.

Από την πλευρά της, η τουρκική κυβέρνηση ίσως είναι πιο σκεπτική για τις εξελίξεις. Ο Αλ Μπασίρ είναι ο πρώτος Σουδανός ηγέτης που επέτρεψε την επίσκεψη Τούρκου ηγέτη από εποχής Οθωμανικής Αυτοκρατορίας. Ας μην ξεχνάμε ότι οι δεσμοί της Τουρκίας και του Σουδάν μετρούν αιώνες καθώς η το τελευταίο αποτελούσε σημαντική επαρχία της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας.

Ο Μπασίρ λοιπόν επένδυσε στις τουρκικές επιχειρήσεις και στα κεφάλαια παίζοντας το ισλαμικό χαρτί του Ερντογάν προσφέροντάς του μάλιστα και τη στρατιωτική βάση του Σάουακιν για στρατιωτικούς σκοπούς. Ο Ερντογάν απειλούσε έτσι να μετατρέψει την Ερυθρά Θάλασσα σε μια μια περιοχή που θα είχε πρόσβαση  στη Βόρεια Αφρική και στις χώρες του Κόλπου. Προφανώς η Αίγυπτος είχε κάθε λόγο να ανησυχεί από αυτή την θανάσιμη συμμαχία στο μαλακό της υπογάστριο.

Το μέλλον του Μπασίρ και οι μνηστήρες της εξουσίας

«Δεν υπάρχει αξιόλογη ηγεσία από τα υπάρχοντα κόμματα της αντιπολίτευσης, οπότε δεν υπάρχει μια προσωπικότητα ή ένα κόμμα που θα αναλάβει την εξουσία«, είπε στο αμερικανικό περιοδικό Foreign Policy ο Zachariah Mampilly από το Vassar Κολλέγιο. «Αυτός είναι ο λόγος για τον οποίο ο στρατός κατάφερε να μονοπωλήσει τον χώρο μέχρι στιγμής«.

Ο εκτοπισμός του Μπασίρ «είναι εξαιρετικά νέα», δήλωσε επίσης ο Zeid Raad al-Hussein, πρώην υψηλόβαθμος αξιωματούχος στον ΟΗΕ για τα ανθρώπινα δικαιώματα. «Ελπίζω ότι ο στρατός θα κάνει τώρα το σωστό και θα τον παραδώσει στη Χάγη. Αν θέλουν ένα νέο μέλλον για το Σουδάν, θα πρέπει να κάνουν το διάλειμμα με τον Μπασίρ και να τον παραδώσουν στην επιμέλεια του Διεθνούς Ποινικού Δικαστηρίου«. Ωστόσο ο Zeid πιστεύει ότι είναι πιθανότερο ο Μπασίρ να σταλεί σε γειτονικό κράτος για να ζήσει τις τελευταίες μέρες του και ίσως να γλιτώσει το Διεθνές Δικαστήριο.

Αν και υπάρχουν κάποιες πληροφορίες –ισχυρισμοί– για τις προθέσεις της προσωρινής χούντας, ωστόσο θα φανεί σύντομα εάν το πραξικόπημα ήταν μια εσωτερική υπόθεση αλλαγής-αντικατάστασης των ελίτ αξιοποιώντας τη λαϊκή αντίδραση ή θα σηματοδοτήσει μια αλλαγή στην ευρύτερη εξωτερική πολιτική της χώρας. Πάντως η δημοκρατία δεν είναι το άμεσα ζητούμενο για καμία εξωτερική δύναμη παρά τα ευχολόγια. Σταθερότητα που να συμφέρει, κέρδη ας φέρει…

Πηγή