Όσα δεν γνωρίζατε για τις γυναίκες της αρχαίας Σπάρτης...

Γράφει η Καλή Σφέτσου

Είναι οι πιο όμορφες και οι πιο χειραφετημένες γυναίκες της αρχαιότητας. Δεν είναι τυχαίο άλλωστε πως για την ωραία Ελένη έγινε ο Τρωικός πόλεμος και για την ξαδέρφή της την Πηνελόπη- γυναίκα του Οδυσσέα -σφάζονταν παλληκάρια.

Ακολουθήστε μας στο Facebook Τελευταία Έξοδος 

Οι ανύπαντρες Σπαρτιάτισσες είχαν μακριά μαλλιά και φορούσαν κοντή εξωμίδα με ακάλυπτο το ένα στήθος. Τα πέπλα που δεν ήταν ραμμένα στο πλάι, μισάνοιγαν όταν βάδιζαν και φαίνονταν οι γυμνασμένοι μηροί τους. Εξου και "φαινομηρίδες", αυτές που φαίνονταν οι μηροί τους. 

Ο Αθηναίος Ευριπίδης στην Ανδρομάχη τις κακολογεί, γιατί η κοινωνία της Αθήνας, στον αντίποδα, είχε τις γυναίκες κλεισμένες στον γυναικωνίτη. 

" Ούτε κι αν ακόμη το ήθελε

θα γινόταν συνετή μια Σπαρτιατοπούλα.

Παρατάνε εκείνες τα σπίτια τους

και με ξέσκεπα τα μηριά τους

και με τα πέπλα ανεμίζοντας

γυμνάζονται στα στάδια 

και τις παλαίστρες 

μαζί με τα αγόρια ".

Η κλειστή κοινωνία της Σπάρτης, που είχε πρωταρχικό σκοπό την ελευθερία και την διατήρηση του αρχέτυπου τρόπου ζωής, βασιζόταν στις αρχές της ισότητας, της λιτότητας και της πειθαρχίας. Τα κορίτσια όπως και τα αγόρια, μετά τα 7 έτη, εντάσσονταν στο πρόγραμμα της δημόσιας αγωγής: Απόλυτη πειθαρχία, σωματική άσκηση, αγωνιστική άμιλλα, αντοχή στις κακουχίες, ολιγοφαγία, ελαφρύ ντύσιμο, βραχυλογία, σεβασμός στους γέροντες, υπακοή στους νόμους, λατρεία στους θεούς. 

Μέσω της αγωγής η Σπαρτιάτισσα αποκτούσε γυμνασμένο σώμα, γενναιότητα, αυτοπεποίθηση κι αποφασιστικότητα, υπερβολική ψυχική δύναμη. Χαρακτηριστικά που δημιουργούσαν ένα μοναδικό τύπο γυναίκας που είχε σκοπό την γέννηση και την ανατροφή δυνατών και γενναίων πολεμιστών.

Μετά την ήττα της Σπάρτης από τους Θηβαίους στα Λεύκτρα (371π.Χ) "... οι συγγενείς εκείνων που σώθηκαν, σαν να πενθούσαν έμειναν στα σπίτια με τις γυναίκες τους. Κυρίως όμως έπρεπε να δει κανείς και να ακούσει τις γυναίκες. Εκείνη που περίμενε ζωντανό τον γιο της ήταν σκυθρωπή και σιωπηλή, ενώ οι γυναίκες που οι γιοι τους είχαν σκοτωθεί γυρνούσαν στα Ιερά και βάδιζαν κρατώντας η μία την άλλη αγέρωχες και περήφανες..." (Πλούταρχος)

Είναι μύθος ότι τα ανάπηρα παιδιά τους οι Σπαρτιάτισσες τα έριχναν στον Καιάδα. Στον Καιάδα έριχναν αποκλειστικά και μόνο τους καταδικασμένους σε θάνατο κακούργους και τους αιχμάλωτους πολέμου. Το σπηλαιοβάραθρο του Καιάδα έχει εξερευνηθεί σπιθαμή προς σπιθαμή και δεν έχει βρεθεί ούτε ένα βρεφικό οστό. Τα βρέφη με πολύ σοβαρές αναπηρίες, που δεν θα μπορούσαν ποτέ να περάσουν την σπαρτιατική αγωγή, τ' άφηναν σε ένα μέρος στον Ταΰγετο που ονομάζονταν "Αποθέτες" κι εκεί οι θεοί θ' αποφάσιζαν για την μοίρα τους, χωρίς η πόλη να επιφορτιστεί το μίασμα της παιδοκτονίας. Συχνά τα μωρά αυτά τα μάζευαν οι Περίοικοι και τα μεγάλωναν για να τους βοηθούν στις δουλειές. Γνωρίζουμε ότι ο ένδοξος βασιλιάς της Σπάρτης Αγησίλαος, που ανατράφηκε φυσιολογικά και πέρασε τη σπαρτιατική αγωγή, ως μη εξαρχής αναμενόμενος βασιλικός διάδοχος, αν και εκ γενετής κουτσός, δεν πετάχθηκε στον Καιάδα ούτε αφέθηκε στους Αποθέτες! 

Οι Σπαρτιάτισσες δεν έραβαν, δεν έπλεναν, δεν καθάριζαν. Τις δουλειές αυτές τις έκαναν οι είλωτες. Οι βασικές τους ασχολίες ήταν: η ανατροφή των παιδιών, η καθοδήγηση του βοηθητικού προσωπικού και η διαχείριση των οικονομικών του σπιτιού. Ήταν οικονομικά ανεξάρτητες, γιατί είχαν το δικαίωμα να κληρονομούν και να διαχειρίζονται οι ίδιες τις περιουσίες τους. Επειδή οι άντρες είχαν ως αποκλειστική ασχολία τους τον πόλεμο, οι γυναίκες έλεγχαν τον οικογενειακό πλούτο και στην πραγματικότητα το σύνολο της αγροτικής οικονομίας.

Η γυναίκα στην Σπάρτη δεν είχε πολιτικά δικαιώματα και δεν έπαιρνε μέρος στις συνελεύσεις, κυκλοφορούσε όμως ελεύθερα στην πόλη και είχε λόγο. Γι αυτό και γνωρίζουμε το πρόσταγμά της: Ή ταν ή επί τας. 

Όσο για την σεξουαλική τους ελευθερία...σκανδαλώδης ακόμα και για την εποχή μας! Στη Σπάρτη ίσχυε σύστημα μονογαμίας για τους άνδρες και πολυανδρίας για τις γυναίκες (γνώρισμα που συναντάμε στο απώτερο παρελθόν των Δωριέων). Οι γυναίκες μπορούσαν να έχουν ερωτικές σχέσεις και με άλλους άντρες εκτός από τον σύζυγό τους. "... ήτο συνηθισμένο και εθεωρείτο καλό, αφού θα εγέννα κανείς αρκετά παιδιά με τη σύζυγό του, να την παραχωρήσει για τον ίδιο σκοπό σε κάποιο φίλο του..."(Πολύβιος). Τα παιδιά άλλωστε δεν άνηκαν στους πατέρες τους, αλλά στην πόλη, για το καλό της οποίας έπρεπε να γεννιούνται από τους καλύτερους. "... θεωρούντο ανόητα και ματαιόσπουδα τα σχετικά νομοθετήματα των άλλων πόλεων που, ενώ έστελναν τα σκυλιά και τα άλογα στα καλύτερα αρσενικά παρακαλώντας ή δίνοντας και χρήματα στους κυρίους τους, τις γυναίκες όμως τις φυλάγανε έγκλειστες, έχοντας την αξίωση να κάνουν παιδιά μόνο από αυτούς, έστω και αν ήσαν τρελοί, γερασμένοι ή άρρωστοι, πράγμα που εγκυμονούσε τον κίνδυνο της γέννησης ελαττωματικών παιδιών από ελαττωματικούς γονείς..." (Πλούταρχος). 

Η βασίλισσα Τιμαία, σύζυγος του βασιλιά της Σπάρτης Άγιδος Β, εκμεταλλευόμενη την απουσία του συζύγού της στον Πελοποννησιακό πόλεμο, έκανε παιδί με τον Αθηναίο τυχοδιώκτη Αλκιβιάδη, που κυνηγημένος από τους συμπατριώτες του είχε βρει καταφύγιο στην Σπάρτη, δεν απομακρύνθηκε από τον θρόνο της λόγω μοιχείας. Ο βασιλιάς Άγις Β αναγνώρισε τον Λεωτυχίδα ως δικό του παιδί και παραλίγο ο Λεωτυχίδας να γινόταν βασιλιάς, όπως θρασύτατα κόμπαζε ο πατέρας του! 

Η μητριαρχία της αρχαίας Σπάρτης ανέδειξε την πόλη αυτή για αιώνες σε πρωταγωνίστρια της στρατιωτικής ισχύος. Στον χαιρετισμό της βασίλισσας Γοργούς και του βασιλιά Λεωνίδα, που έφευγε για να πολεμήσει στις Θερμοπύλες, αποτυπώνεται το πνεύμα της πόλης. Η Γοργώ τον εμψύχωσε ώστε να φανεί αντάξιος της Σπάρτης κι όταν τον ρώτησε εκείνη τι έπρεπε να κάνει, της απάντησε: "Να παντρευτείς καλόν άνθρωπο και να γεννήσεις καλά παιδιά". 

•  Οι Σπαρτιάτες, σε αντίθεση με τους Αθηναίους, διαπνέονταν από μυστικότητα και δεν αισθάνθηκαν ποτέ την ανάγκη να επιδείξουν στους άλλους Έλληνες τα πνευματικά και πολιτιστικά τους κατορθώματα. Ο κύριος όγκος πληροφοριών για αυτούς, προέρχεται από τους μεγαλύτερους αντιπάλους τους, τους Αθηναίους!  "... Εάν ερημωθεί η Σπάρτη και λείψουν τα Ιερά και περάσει πολύς χρόνος, δεν θα μπορούσε κανείς να καταλάβει την ακμή που είχε κάποτε... " (Θουκιδίδης)

•  Η ιστορία έχει διαφυλάξει ονόματα σπουδαίων γυναικών της Σπάρτης: φιλοσόφων( Χιλωνίς, Κρατησίκλεια, Θεάδουσα, Τιμύχα, Κλεαίχμα, Νισθαιάζουσα ) , ποιητριών ( Μυία, Μεγαλοστράτα, Κλειταγόρα ), ενδόξων βασιλισσών ( Αρχιδάμεια, Γοργώ, Αγησιστράτη ), Ολυμπιονικών στις αρματοδρομίες τεθρίππου ( Κυνίσκα, Ευρυλεωνίς ). 

•  Φωτογραφία: Σπαρτιάτισσα, έργο του γλύπτη Πασιτέλους, 1ος π.Χ αιώνας 

Μουσείο Βατικανού 

Πηγή πληροφοριών: «Η Σπαρτιάτισσα στην αρχαιότητα» Δεσποινα Ν. Κούτσαρη