Αδειοδοτήσεις ΜΜΕ: Προς ένα ραδιόφωνο για λίγους

 

Μέρος 2^ο: Ψηφιακό ραδιόφωνο, ραδιοφωνική Digea, ακριβές άδειες και άλλα ευτράπελα στον «πόλεμο» κατά των ...ολιγαρχών

Γράφει ο Μιχάλης Νευραδάκης* 

Στο πρώτο μέρος του αφιερώματος στη διαδικασία αδειοδοτήσεων των ΜΜΕ, παρουσιάστηκε η κατάσταση που επικρατεί και που φαίνεται ότι δρομολογείται όσον αφορά τα τηλεοπτικά κανάλια, η οποία οδηγεί σε συγκέντρωση, ουσιαστικά, των καναλιών σε ολοένα λιγότερα χέρια παρά τις διακηρύξεις περί του αντιθέτου. Σε αυτό το δεύτερο μέρος, η προσοχή στρέφεται στο ραδιόφωνο.

Δώδεκα χρόνια πριν από το “μαύρο” της ΕΡΤ, υπήρχε το ξεχασμένο “μαύρο” του Υμηττού. Τα ξημερώματα της 28ης Μαρτίου 2001, λίγες ώρες πριν ξεκινήσει την λειτουργία του το νέο αεροδρόμιο «Ελευθέριος Βενιζέλος», η τότε κυβέρνηση Σημίτη έστειλε ΜΑΤ στον Υμηττό για να κλείσει μέσα σε ένα βράδυ και με βίαιο τρόπο 66 ραδιοφωνικούς σταθμούς. Είχε προηγηθεί μια σκανδαλώδης διαδικασία αδειοδότησης μόλις 20 ιδιωτικών ραδιοφωνικών σταθμών για το Νομό Αττικής, ενώ εξέπεμπαν μέχρι τότε περισσότεροι από 80 ιδιωτικοί σταθμοί. Η επίσημη δικαιολογία ήταν πως η λειτουργία περισσότερων από 20 ιδιωτικών σταθμών θα προκαλούσε επικίνδυνες παρεμβολές στην ζώνη συχνοτήτων της αεροναυτιλίας.

Στην Ελλάδα επικρατεί ο κανόνας “ουδέν μονιμότερο του προσωρινού” και αυτό έχει φανεί με την πονεμένη ιστορία των ραδιοφωνικών αδειών. Στη συνέχεια, το ΕΣΡ εξέδωσε μέσα σε ένα βράδυ και με αδιαφανή κριτήρια, άλλες 8 άδειες, που “έτυχε” να συμπίπτουν με σταθμούς που ανήκαν σε μεγάλα οικονομικά συμφέροντα ή την εκκλησία. Και ενώ είχε “ανακαλυφθεί” πως 28 σταθμοί “χωρούσαν” στα FM αντί για 20, ξαφνικά “προέκυψαν” άλλες επτά συχνότητες και ακολούθησε νέα διαδικασία αδειοδότησης για 15 επιπλέον ραδιοφωνικούς σταθμούς στην Αττική, μια ακόμη πιο σκανδαλώδη διαδικασία που ακυρώθηκε από το Συμβούλιο της Επικρατείας με σχετική απόφαση το 2004, ύστερα από προσφυγή τριών ραδιοφωνικών σταθμών που “κόπηκαν” από την τελική λίστα. Μάλιστα, αυτή η απόφαση υποχρέωνε την κυβέρνηση να προχωρήσει άμεσα σε νέα διαδικασία αδειοδότησης. 13 χρόνια μετά, ακόμα… περιμένουμε.

Αυτή η διαδικασία είχε τεράστιες επιπτώσεις στο ραδιοφωνικό τοπίο των Αθηνών και κατ’ επέκταση όλης της χώρας. Οι σταθμοί που παρέμειναν στον αέρα ανήκαν σχεδόν εξ ολοκλήρου σε διάφορα μεγάλα συμφέροντα, δήμους, και εκκλησίες, ενώ οι ανεξάρτητες φωνές φιμώθηκαν. Ακόμα και σταθμοί που ξεκίνησαν την λειτουργία τους με βάση διάφορους φωτογραφικούς νόμους που προέκυψαν επί κυβέρνησης Νέας Δημοκρατίας την εποχή 2004-2008, ώστε να «βολευτούν» κάποιοι σταθμοί που αδικήθηκαν από τις προηγούμενες αδειοδοτήσεις, ανήκαν ή μεταβιβάστηκαν σε κάποιο μεγάλο “συμφέρον”. Το ίδιο έγινε και με κομματικούς σταθμούς.

Στο μεταξύ, διαμορφώθηκε ένα ραδιοφωνικό τοπίο όπου συγκεκριμένα πολιτικά, οικονομικά, αλλά και πολιτιστικά συμφέροντα κυριαρχούν. Το lifestyle επικράτησε, ενώ η ελληνική μουσική είναι πλέον… μειονότητα στα ερτζιανά της πρωτεύουσας της Ελλάδας. Πιο πολλοί σταθμοί παίζουν ξένη μουσική παρά ελληνική, και μάλιστα, υπάρχουν περισσότεροι σταθμοί που παίζουν αμερικάνικη/διεθνή μουσική στην Αθήνα, από ότι στην Νέα Υόρκη ή στο Λονδίνο!

Οι ραδιοφωνικές αδειοδοτήσεις του 2001 και 2002 στην Αττική παραμένουν οι μόνες διαδικασίες αδειοδότησης που έχουν ολοκληρωθεί στην Ελλάδα μέχρι σήμερα. Η δε τωρινή συγκυβέρνηση μοιάζει να έχει ζηλέψει την “αποφασιστικότητα” της τότε κυβέρνησης Σημίτη, αν λάβει κανείς υπ’ όψη του τη ραδιοφωνική αδειοδότηση που έχει προαναγγείλει. Γιατί η διαδικασία αδειοδότησης, εφόσον προχωρήσει με τον τρόπο που έχει προαναγγείλει η κυβέρνηση, θα οδηγήσει μεγάλο αριθμό από τους υπάρχοντες ραδιοφωνικούς σταθμούς να κλείσουν.

Σύμφωνα με τα τωρινά δεδομένα, φαίνεται πως η κυβέρνηση θα προχωρήσει στη διαδικασία αδειοδότησης των αναλογικών ραδιοφωνικών σταθμών FM, ενώ ταυτοχρόνως προβλέπει αδειοδότηση σταθμών για ψηφιακή μετάδοση με την τεχνολογία DAB.

Σε ένα ραδιοφωνικό τοπίο όπου οι άδειες που χορηγήθηκαν πριν 15-16 χρόνια στην Αττική είτε έχουν λήξει, είτε έχουν ακυρωθεί, και ενώ άλλοι σταθμοί της Αττικής αλλά και όλης της υπόλοιπης Ελλάδας εκπέμπουν με “προσωρινή” βεβαίωση νόμιμης λειτουργίας, βάσει της λειτουργίας τους το…1999 (εκτός Αθηνών) ή το 2004 (εντός Αττικής), μια διαδικασία αδειοδότησης είναι, θεωρητικά τουλάχιστον, θετική εξέλιξη και σίγουρα αναγκαία. Αλλά θα πρέπει επίσης να οργανωθεί σε σωστές βάσεις. Και εδώ προκύπτουν πολλά προβλήματαμε όλα όσα έχει αναφέρει τόσο ο Υπουργός Επικρατείας Νίκος Παππάς, όσο και ο Γενικός Γραμματέας Ενημέρωσης και Επικοινωνίας, Λευτέρης Κρέτσος, για την επικείμενη διαδικασία αδειοδότησης, ενώ πολλά άλλα ζητήματα δεν φαίνεται πως θα επιλυθούν.

Ένας … διάτρητος χάρτης συχνοτήτων

Οι άδειες για αναλογική μετάδοση FM θα δοθούν, από ό,τι φαίνεται, βάσει του χάρτη συχνοτήτων που ετοιμάστηκε το 2008 από τον καθηγητή του ΕΜΠ Χρήστο Καψάλη, για λογαριασμό της τότε κυβέρνησης της Νέας Δημοκρατίας. Αυτός ο χάρτης όμως, είναι στην καλύτερη περίπτωση προβληματικός.

Καταρχήν, έχει καταρρεύσει προ πολλού ο μύθος περί παρεμβολών στις συχνότητες αεροναυτιλίας και περιορισμού του αριθμού συχνοτήτων. Το 2001, ο αριθμός 20 έγινε 28, οι 28 άδειες έγιναν 35, και σήμερα με διάφορους τρόπους εκπέμπουν νόμιμα στην Αττική 45 ιδιωτικοί ραδιοφωνικοί σταθμοί (πολλοί μάλιστα με δεύτερο και τρίτο σημείο εκπομπής) συν άλλοι 10-15 “επαγγελματίες πειρατές”. Στη Θεσσαλονίκη, όπου προβλέπονται 28 άδειες, εκπέμπουν περισσότεροι από 60 σταθμοί. Οπότε ή οι εκάστοτε κυβερνήσεις λένε ψέματα και δεν ισχύουν όσα ακούγονται για την ανάγκη περιορισμού των συχνοτήτων, ή ισχύουν και βάζουν επί σειρά ετών τις πτήσεις και τις ανθρώπινες ζωές σε κίνδυνο. Αλλά αν κρίνουμε από άλλες χώρες, όπως την Ιταλία, όπου στην Ρώμη εκπέμπουν 90 συχνότητες σταθμών στα FM, ή την Τουρκία, όπου στην Κωνσταντινούπολη εκπέμπουν 102 συχνότητες σταθμών στα FM, μάλλον ισχύει η πρώτη περίπτωση! Σημειώνεται επίσης πως σε αυτές τις δύο πόλεις λειτουργούν δύο πολιτικά/επιβατικά αεροδρόμια.

Ο χάρτης συχνοτήτων του 2008 προβλέπει στην Αθήνα μόλις 40 συχνότητες ιδιωτικών σταθμών, με μόλις δύο συχνότητες να προβλέπονται μετά τους 104 MHz, στο πάνω μέρος της μπάντας των FM που συνορεύει με την ζώνη αεροναυτιλίας. Στη Θεσσαλονίκη οι συχνότητες των ιδιωτικών σταθμών σταματούν στους…101 MHz. Την ίδια στιγμή, σε όλη την Ευρώπη, την Βόρεια Αμερική και αλλού, εκπέμπουν σταθμοί κανονικά μέχρι και το τέλος της μπάντας, τους 108 MHz, χωρίς το παραμικρό πρόβλημα. Στις μεταδόσεις FM, εφόσον τηρούνται οι σωστές τεχνικές προδιαγραφές και χρησιμοποιούνται φίλτρα για να μην ξεφεύγουν “αρμονικές” σε άλλες ζώνες συχνοτήτων, δεν υπάρχει κανένας κίνδυνος για την αεροναυτιλία.

Επίσης, υπάρχουν κι άλλες γελοιότητες και προχειρότητες στον χάρτη του 2008. Για παράδειγμα, προβλέπονται εκπομπές στην ίδια ή σε διπλανές συχνότητες σε νομούς που συνορεύουν και όπου υπάρχει αλληλοκάλυψη από τα προβλεπόμενα κέντρα εκπομπής των δύο νομών. Αυτό, για παράδειγμα, γίνεται στους νομούς γύρω από τη Θεσσαλονίκη. Επίσης, προβλέπονται 15 συχνότητες για την …Κάρπαθο και 14 συχνότητες για ολόκληρο το Νομό Μαγνησίας, με πρωτεύουσα το Βόλο. Σε μερικά νησιά, όπως την Σύμη, δεν προβλέπεται ούτε μια συχνότητα, παρόλο που δεν καλύπτεται από άλλο νησί. Προβλέπονται 20 άδειες για το Νομό Ηρακλείου και 16 για την Πάτρα, αλλά 23 συχνότητες για την Λακωνία και 18 για την Βοιωτία, με πολύ μικρότερο πληθυσμό. Για τις παραμεθόριες περιοχές δεν υπάρχει η παραμικρή πρόβλεψη για την αποφυγή παρεμβολών από σταθμούς γειτονικών χωρών. Εν τέλει, η συγκεκριμένη μελέτη, όπως και αυτή της Φλωρεντίας για την τηλεόραση, φαίνεται πως έγινε “στο πόδι”.

Ψηφιακό ραδιόφωνο για ποιόν;

Είναι επίσης γελοίο η κυβέρνηση να ρίχνει τόσο μεγάλο βάρος ξαφνικά και από το πουθενά στην ανάπτυξη του ψηφιακού ραδιοφώνου, την στιγμή που εξαιτίας της έλλειψης σχετικού νομοθετικού πλαισίου δεν έχει αναπτυχθεί στην Ελλάδα. Αλλά και όπου έχει αναπτυχθεί, πχ στις περισσότερες ευρωπαϊκές χώρες, αυτό έχει γίνει με αργούς ρυθμούς και μετά από πολλά χρόνια λειτουργίας.

Ας δούμε τα πράγματα αναλυτικά: καταρχήν, από τη στιγμή που ελάχιστοι ακροατές διαθέτουν ψηφιακούς δέκτες, και εν μέσω κρίσης, είναι δύσκολο να πιστέψει κανείς πως το ψηφιακό ραδιόφωνο θα μπορέσει να αναπτυχθεί γρήγορα στην χώρα μας. Η τηλεόραση διατηρεί κεντρικότερο ρόλο στα περισσότερα νοικοκυριά ακόμα και σήμερα και τα πλεονεκτήματα της ψηφιακής μετάδοσης είναι εμφανή. Αντίθετα, το ραδιόφωνο αποτελεί δευτερεύουσα επιλογή για τους περισσότερους και παράλληλα αντιμετωπίζει έντονο “ανταγωνισμό” από το διαδικτυακό ραδιόφωνο, τις ψηφιακές υπηρεσίες μουσικής και streaming, τα mp3, τα podcast, και πλήθος άλλων επιλογών. Επίσης, η ψηφιακή μετάδοση του ραδιοφωνικού σήματος δεν προσφέρει κάποια εμφανή βελτίωση στην ποιότητα του ήχου σε σχέση με έναν επαγγελματικά στημένο αναλογικό σταθμό στα FM, εξαιτίας του σχετικά χαμηλού ψηφιακού bitrate που συνήθως χρησιμοποιείται ώστε να χωρέσουν δεκάδες σταθμοί σε έναν δίαυλο.

Η ψηφιακή μετάδοση έχει και άλλο ένα μειονέκτημα για μια χώρα με την γεωμορφολογία της Ελλάδας: το ψηφιακό σήμα είτε το λαμβάνεις “καθαρά” ή δεν το λαμβάνεις καθόλου. Σε ορεινές και ακριτικές περιοχές, νησιά, κλπ., θα είναι εξαιρετικά δύσκολη η κάλυψη μεγάλων γεωγραφικών περιοχών. Το ίδιο έχει συμβεί και με την τηλεόραση, όπου ακόμα και σήμερα υπάρχει πλήθος περιοχών που δεν καλύπτεται από τους αναμεταδότες της DIGEA και όπου σε πολλές περιοχές ακόμα λειτουργούν με ευθύνη των τοπικών αρχών αναλογικοί αναμεταδότες. Το ραδιόφωνο, που είναι ένα μέσο που ακούγεται από τους περισσότερους “εν κινήσει” στο αυτοκίνητο, θα έχει ακόμα μεγαλύτερα προβλήματα σε αυτές τις περιοχές, όπου δεν υπάρχει μεγάλο “εμπορικό” ενδιαφέρον.

Πρέπει επίσης να σημειωθεί πως ακόμα και σε χώρες όπου λειτουργεί για περισσότερο από μια δεκαετία το ψηφιακό ραδιόφωνο, η διείσδυση του DAB παραμένει σε χαμηλά επίπεδα: 3% στην Ολλανδία, 12% στη Γαλλία, 15.4% στη Γερμανία, 13% στην Αυστρία, 17% στην Ιρλανδία. Μόλις πρόσφατα ξεπέρασε το 50% στην Μεγάλη Βρετανία (58%) και Ελβετία (53%).

Δημοπράτηση αδειών, ραδιόφωνο εθνικής εμβέλειας και ραδιοφωνική..(και πάλι) DIGEA:

Το ψηφιακό ραδιόφωνο επίσης θα σημαίνει ψηφιακό πάροχο, και η κυβέρνηση έχει εξαγγείλει ήδη μια “ραδιοφωνική DIGEA”. Δηλαδή θα δημιουργήσει για το ραδιόφωνο, ό,τι ακριβώς είχε κατακρίνει για την τηλεόραση. Η αδειοδότηση ενός ψηφιακού φορέα (δεν έχει γίνει λόγος για περισσότερο από έναν) θα δημιουργήσει μονοπωλιακές συνθήκες, ενώ οι μικρότεροι ραδιοφωνικοί σταθμοί, κυρίως της επαρχίας, θα δυσκολευτούν να πληρώσουν το επιπλέον “ενοίκιο” που θα τους ζητηθεί για την ψηφιακή μετάδοση τους.

Ωστόσο, η ανάπτυξη του ψηφιακού ραδιοφώνου ανοίγει την πόρτα στην αδειοδότηση ιδιωτικών ραδιοφωνικών σταθμών εθνικής εμβέλειας, κάτι που δεν επιτρέπει ο νόμος σήμερα. Λογικά, οι εν λόγω σταθμοί που ενδέχεται να λάβουν άδειες για πανελλαδική μετάδοση θα ανήκουν στους ομίλους των μεγάλων ιδιοκτητών ΜΜΕ (Αλαφούζος, Κυριακού, Κουρής-Χατζηνικολάου, Βαρδινογιάννης, Μάρης, Κοντομηνάς, Μαρινάκης, κ.α.) και λογικά, όπως με την τηλεόραση, αυτοί θα είναι οι πιθανοί ενδιαφερόμενοι για την σύσταση “ραδιοφωνικής DIGEA” που θα αναλάβει την μετάδοση των δικών τους σταθμών και θα εισπράττει “ενοίκια” από τους “επαρχιώτες”. Σε συνδυασμό με τις δυσκολίες που ενδέχεται να αντιμετωπίσουν πολλοί σταθμοί της επαρχίας, είναι εξαιρετικά πιθανό να δούμε την μετατροπή του ραδιοφωνικού τοπίου της χώρας σε ένα όπου θα κυριαρχούν οι φωνές των ίδιων ολιγαρχών με τους οποίους η τωρινή κυβέρνηση κάποτε είχε υποσχεθεί πως θα “συγκρουστεί”.

Επίσης, σύμφωνα με όλα όσα έχει εξαγγείλει μέχρι στιγμής, είναι ξεκάθαρη η πρόθεση της κυβέρνησης να δημοπρατήσει τις ραδιοφωνικές άδειες. Από τη μία, είναι δύσκολο να φανταστεί κανείς πως θα υπάρξει μεγάλη διάθεση οικονομικών πόρων για ψηφιακές ραδιοφωνικές άδειες τη στιγμή που η εν λόγω τεχνολογία θα χρειαστεί αρκετά χρόνια για να αναπτυχθεί στην Ελλάδα. Από την άλλη, το μόνο σίγουρο είναι πως η δημοπράτηση των αναλογικών αδειών, σε συνδυασμό με διατάξεις όπως αυτή για ελάχιστο αριθμό προσωπικού, θα οδηγήσουν πολλούς τοπικούς ραδιοφωνικού σταθμούς σε αφανισμό.

Ένας τοπικός ραδιοφωνικός σταθμός ενός μικρού νησιού, για παράδειγμα, που προσφέρει συντροφιά στον ντόπιο πληθυσμό, τοπικές ανακοινώσεις, ενδεχομένως και εκπομπές τοπικής παράδοσης, και που σε αρκετές περιπτώσεις αποτελεί μια από τις ελάχιστες ελληνόφωνες φωνές στα ερτζιανά παραμεθόριων περιοχών, γιατί να αναγκαστεί να κλείσει επειδή δεν έχει “αρκετούς” εργαζόμενους; Δεν πληρώνει φόρους; Δεν προσφέρει μια υπηρεσία προς την τοπική κοινωνία; Είναι προτιμότερο να κλείσει; Το “μαύρο” που κάποτε είχε κατακρίνει ο ΣΥΡΙΖΑ είναι προτιμότερο;

Αλλά ακόμα και ένας σταθμός, νόμιμα αδειοδοτημένος, που μεταδίδει βιντεοκλίπ ή πρόγραμμα τηλεμάρκετινγκ, που πληρώνει φόρους και παρουσιάζει μια οικονομική δραστηριότητα αλλά έχει μικρό προσωπικό, γιατί να κλείσει; Σε άλλες χώρες τέτοιοι σταθμοί έχουν το δικαίωμα να λειτουργήσουν νόμιμα.

Είναι επίσης αξιοσημείωτο πως δεν έχει ξεκαθαριστεί ακόμα αν η κυβέρνηση έχει σκοπό να καταργήσει εντελώς τα αναλογικά FM, κάτι που προβλέπεται σε κάποιες ελάχιστες χώρες: Νορβηγία, Μεγάλη Βρετανία, Δανία, Ελβετία, αλλά όχι σε πολλές άλλες (στις ΗΠΑ ακόμα χορηγούνται αναλογικές άδειες, για παράδειγμα). Επίσης, δεν έχει ξεκαθαριστεί αν τα ραδιόφωνα εθνικής εμβέλειας θα εκπέμπουν μόνο ψηφιακά σε όλη την χώρα ή αν θα έχουν δικαίωμα απόκτησης αναλογικών συχνοτήτων. Το μόνο σίγουρο πάντως είναι ότι θα ακολουθήσει το κλείσιμο πολλών “μικρών” σταθμών, καθώς σε διαδικασία δημοπράτησης και με περιορισμένο αριθμό αδειών, και πάλι μόνο οι γνωστές ..«βαθιές τσέπες» θα αντέξουν.

Ακολουθεί το τρίτο και τελευταίο μέρος του αφιερώματος, που επιχειρεί μια ειδικότερη ματιά στο τι μέλλει γενέσθαι με τα αυτοδιαχειριζόμενα ραδιόφωνα και θέτει έναν γενικότερο προβληματισμό.

*Ο Μιχάλης Νευραδάκης είναι υποψήφιος διδάκτορας στο Πανεπιστήμιο του Τέξας στο Ώστιν (Η.Π.Α.). Η διδακτορική του διατριβή αφορά την επιρροή των μέσων κοινωνικής δικτύωσης και των νέων τεχνολογιών στην δημόσια σφαίρα και την κοινωνία των πολιτών της Ελλάδας μέσα στα χρόνια της οικονομικής κρίσης, ενώ επίσης έχει ερευνήσει σε βάθος το ραδιοτηλεοπτικό τοπίο της Ελλάδας. Είναι παρουσιαστής και παραγωγός της εβδομαδιαίας ραδιοφωνικής εκπομπής «Διάλογος«, η οποία μεταδίδεται σε περισσότερους από 25 ραδιοφωνικούς σταθμούς σε πέντε χώρες, ενώ επίσης είναι αρθρογράφος στο Mint Press News και διευθύνει αδειοδοτημένο ραδιοφωνικό σταθμό κοινωνικού χαρακτήρα στη Νέα Υόρκη.

ΠΗΓΗ: toperiodiko