Η άνοδος της ασημαντότητας, του Κορνηλίου Καστοριάδη


Για να επανέλθω στην αφετηρία του ερωτήματός σας, έχετε δίκιο όταν λέτε πως δεν βιώνουμε σήμερα μια κρίση με την αληθινή έννοια του όρου, δηλαδή μιά σιγμή απόφασης. (Στα ιπποκρατικά συγγράμματα η κρίσις, η κρίση μιας ασθένειας, είναι η παροξυσμική στιγμή, που τελικά θα καταλήξει είτε στον θάνατο του αρρώστου είτε στην έναρξη της διαδικασίας ίασης, χάρη σε μία ευεργετική αντίδραση που θα προκληθεί από την ίδια την κρίση). Εμείς, αντίθετα, ζούμε σε μια φάση αποσύνθεσης. Σε μια κρίση υπάρχουν, αντίθετα στοιχεία που αντιμάχονται μεταξύ τους- ενώ αυτό που χαρακτηρίζει, ακριβώς, τη σύγχρονη κοινωνία είναι η εξαφάνιση των κοινωνικών και πολιτικών συγκρούσεων. Οι άνθρωποι ανακαλύπτουν τώρα αυτό που γράφαμε πριν από 30 ή 40 χρόνια στο " Σοσιαλισμός ή Βαρβαρότητα " , δηλαδή πως η αντίθεση Δεξιάς/ Αριστεράς δεν έχει πια κανένα νόημα. Τα επίσημα πολιτικά κόμματα λένε τα ίδια πράγματα, ο Μπαλαντύρ εφαρμόζει σήμερα αυτό που έλεγε χτες ο Μπερεγκοβουά. Δεν υπάρχουν στην πραγματικότητα ούτε αντιτιθέμενα προγράμματα ούτε συμμετοχή του κόσμου σε πολιτικές συγκρούσεις ή αγώνες ή έστω σε μια πολιτική δραστηριότητα. Στο κοινωνικό επίπεδο δεν έχουμε μόνο τη γραφειοκρατικοποίηση των συνδικάτων και την αποσκελέτωσή τους αλλά και την εξαφάνιση των κοινωνικών αγώνων. Δεν υπήρξαν, για παράδειγμα, ποτέ τόσες λίγες ημέρες απεργίας στη Γαλλία, όσες τα τελευταία 10 με 15 χρόνια- και σχεδόν πάντοτε οι απεργίες αυτές είχαν χαρακτήρα συντεχνιακό.

Όπως όμως είπαμε ήδη, η αποσύνθεση γίνεται φανερή κυρίως μεσ' από την εξαφάνιση των σημασιών και το σχεδόν απόλυτο ξεθώριασμα των αξιών. Και αυτό απειλεί μακροπρόθεσμα την επιβίωση του ίδιου του συστήματος. Όταν δηλώνεται ανοιχτά, όπως γίνεται τώρα στις δυτικές κοινωνίες, ότι η μοναδική αξία είναι το χρήμα, το κέρδος, ότι το υπέρτατο ιδεώδες του κοινωνικού βίου είναι το "πλουτίστε" (και η δόξα της δήλωσης αυτής ανήκει, σ' ότι αφορά τη Γαλλία, στους σοσιαλιστές, οι οποίοι την έκαναν μ' έναν τρόπο που η Δεξιά δεν είχε τολμήσει να την κάνει), μπορεί να διερωτηθεί κανείς αν είναι ποτέ δυνατόν μια κοινωνία να συνεχίσει να λειτουργεί και να αναπαράγεται μονάχα σ' αυτή τη βάση. Αν τα πράγματα είχανε έτσι, τότε οι δημόσιοι υπάλληλοι θα πρέπει να ζητούν και να δέχονται μπαξίσια για να κάνουν τη δουλειά τους, οι δικαστές να βγάζουν τις δικαστικές αποφάσεις στη δημοπρασία, οι εκπαιδευτικοί να βάζουν καλούς βαθμούς στα παιδιά των οποίων οι γονείς τους έδωσαν μια επιταγή, κ.λπ. 

Πριν από 15 σχεδόν χρόνια έγραφα πως ο μόνος φραγμός για τους ανθρώπους σήμερα είναι ο φόβος των ποινικών κυρώσεων. Κατά ποία λογική όμως αυτοί που επιβάλλουν τις κυρώσεις θα είναι οι ίδιοι αδιάφθοροι; Ποιος θα φυλάει τους φύλακες; Η γενικευμένη διαφθορά που παρατηρούμε στο σύγχρονο πολιτικοοικονομικό σύστημα δεν είναι περιφερειακό ή ανεκδοτολογικό φαινόμενο αλλά έχει γίνει δομικό χαρακτηριστικό, ενδογενές στο σύστημα της κοινωνίας στην οποία ζούμε.

Αγγίζουμε έτσι εδώ έναν θεμελιώδη παράγοντα, γνωστό στους μεγάλους πολιτικούς στοχαστές του παρελθόντος και παντελώς άγνωστο στους σημερινούς δήθεν πολιτικούς φιλοσόφους, κακούς κοινωνιολόγους και άθλιους θεωρητικούς: τη στενή συνάφεια ανάμεσα σ' ένα κοινωνικό καθεστώς και στον ανθρωπολογικό τύπο (ή το φάσμα τέτοιων τύπων) που είναι αναγκαίος για να λειτουργήσει αυτό το καθεστώς. Τους περισσότερους απ' αυτούς τους ανθρωπολογικούς τύπους ο καπιταλισμός τούς κληρονόμησε από τις προγενέστερες ιστορικές περιόδους: τον αδιάφθορο δικαστή, τον βεμπεριανό δημόσιο υπάλληλο, τον αφοσιωμένο στο καθήκον του εκπαιδευτικό, τον εργάτη για τον οποίον η δουλειά του ήταν, παρ' όλες τις συνθήκες, πηγή περηφάνιας. Τέτοιου είδους πρόσωπα γίνονται αδιανόητα στη σύγχρονη εποχή· αναρωτιέται κανείς για ποιο λόγο θα αναπαράγονταν, ποιος θα τα αναπαρήγαγε, στο όνομα τίνος πράγματος θα λειτουργούσαν. Ακόμη και ο ανθρωπολογικός τύπος που αποτελεί δημιούργημα του ίδιου του καπιταλισμού, ο σουμπετερικός επιχειρηματίας -που συνδυάζει την τεχνική επινοητικότητα, την ικανότητα να συγκεντρώνει κεφαλαία, να οργανώνει μια επιχείρηση, να διερευνά, να διεισδύει, να δημιουργεί αγορές- είναι υπό εξαφάνιση. Αντικαθίσταται από διευθυντικές γραφειοκρατίες και από κερδοσκόπους. Κι εδώ πάλι, όλοι οι παράγοντες συγκλίνουν σ' αυτό το αποτέλεσμα. Γιατί να πασχίζει κάνεις να παράγει και να πουλήσει, τη στιγμή που μια σωστή κίνηση με τα επιτόκια στο Χρηματιστήριο της Νέας Υόρκης ή αλλού μπορεί να αποφέρει μέσα σε μερικά λεπτά 500 εκατομμύρια $ ; Τα ποσά που διακυβεύονται στην κερδοσκοπία κάθε βδομάδα είναι της τάξης του ετήσιου ΑΕΠ των ΗΠΑ. Το αποτέλεσμα είναι η διοχέτευση των πιο "επιχειρηματικών" στοιχείων προς αυτού του τύπου τις δραστηριότητες, οι οποίες είναι εντελώς παρασιτικές, από την σκοπιά του ίδιου του καπιταλιστικού συστήματος.

Αν αθροίσουμε όλους αυτούς τους παράγοντες και λάβουμε επιπλέον υπόψη την ανεπανόρθωτη καταστροφή του γήινου περιβάλλοντος που επιφέρει αναγκαστικά η καπιταλιστική "μεγέθυνση" (αναγκαίος όρος, η ίδια, της "κοινωνικής ειρήνης"), μπορούμε και οφείλουμε να αναρωτηθούμε για πόσον καιρό ακόμα θα μπορεί να λειτουργεί το σύστημα.

[...]
Από κει και πέρα, αν εξετάσουμε την σημερινή κατάσταση, κατάσταση αποσύνθεσης και όχι κρίσης, κατάσταση αποσάθρωσης των δυτικών κοινωνιών, διαπιστώνουμε μιαν αντινομία πρώτου μεγέθους: Το απαιτούμενο είναι κολοσσιαίο, πάει πολύ μακριά -και οι άνθρωποι, τέτοιοι που είναι και τέτοιοι που αναπαράγονται συνεχώς από τις δυτικές κοινωνίες μα και από τις άλλες, βρίσκονται σε κολοσσιαία απόσταση απ' αυτό. Τι είναι το απαιτούμενο; Με δεδομένη την οικολογική κρίση, την ακραία ανισότητα της κατανομής των πόρων μεταξύ πλουσίων και φτωχών χωρών, την απόλυτη σχεδόν αδυναμία να συνεχίσει το σύστημα τη σημερινή του πορεία, το απαιτούμενο είναι μια νέα φαντασιακή δημιουργία που η σημασία της δεν μπορεί να συγκριθεί με τίποτε ανάλογο στο παρελθόν, μια δημιουργία που θα έβαζε στο κέντρο της ζωής του ανθρώπου σημασίες άλλες από την αύξηση της παραγωγής και της κατανάλωσης, που θα έθετε στόχους ζωής διαφορετικούς, για τους οποίους οι άνθρωποι θα μπορούσαν να πουν πως αξίζουν τον κόπο. Αυτό θα απαιτούσε φυσικά μια αναδιοργάνωση των κοινωνικών θεσμών, των σχέσεων εργασίας, των οικονομικών, πολιτικών, πολιτιστικών σχέσεων. Αυτός όμως ο προσανατολισμός απέχει απίστευτα από τα όσα σκέφτονται, και ίσως από τα όσα ποθούν οι άνθρωποι σήμερα. Αυτή είναι η κολοσσιαία δυσκολία που πρέπει να αντιμετωπίσουμε. Θα έπρεπε να θέλουμε μια κοινωνία στην οποία οι οικονομικές αξίες θα έχουν πάψει να κατέχουν κεντρική (ή μοναδική) θέση, όπου η οικονομία θα έχει ξαναμπεί στη θέση της, δηλαδή θα έχει γίνει ένα απλό μέσο του ανθρώπινου βίου και όχι ύστατος σκοπός, στην οποία επομένως θα έχουμε παραιτηθεί από την τρελή κούρσα προς μια συνεχώς αυξανόμενη κατανάλωση. Αυτό δεν είναι απλώς αναγκαίο για ν' αποφύγουμε την τελεσίδικη καταστροφή του γήινου περιβάλλοντος. Είναι αναγκαίο κυρίως για να βγούμε από την ψυχική και ηθική εξαθλίωση των σύγχρονων ανθρώπων. Θα έπρεπε λοιπόν από δω κι εμπρός οι άνθρωποι (μιλάω τώρα για τις πλούσιες χώρες) να δεχτούν ένα αξιοπρεπές αλλά λιτό βιοτικό επίπεδο και να παραιτηθούν από την ιδέα ότι ο κεντρικός στόχος της ζωής τους είναι να αυξάνεται η κατανάλωση τους κατά 2 με 3 % τον χρόνο. Για να το δεχτούν αυτό θα έπρεπε κάτι άλλο να δίνει νόημα στην ζωή τους. Ξέρουμε, ξέρω πιο είναι αυτό το κάτι άλλο -τι ωφελεί όμως, από τη στιγμή που η μεγάλη πλειονότητα του κόσμου δεν το δέχεται και δεν κάνει αυτό που πρέπει ώστε να γίνει πραγματικότητα; Αυτό το άλλο είναι η ανάπτυξη των ανθρώπων, αντί για την ανάπτυξη των σκουπιδοπροϊόντων. Κάτι τέτοιο θα απαιτούσε μιαν άλλη οργάνωση της εργασίας, η οποία θα έπρεπε να πάψει να είναι αγγαρεία και να γίνει πεδίο προβολής των ικανοτήτων του ανθρώπου· άλλο πολιτικό σύστημα, μιαν αληθινή δημοκρατία που θα συνεπαγόταν τη συμμετοχή όλων στη λήψη των αποφάσεων· μιαν άλλη οργάνωση της παιδείας, ώστε να διαπλάθονται πολίτες ικανοί να άρχουν και να άρχονται, σύμφωνα με την θαυμάσια έκφραση του Αριστοτέλη και ούτω καθ' εξής.

Εννοείται ότι όλα αυτά θέτουν κολοσσιαία προβλήματα: για παράδειγμα, με ποιον τρόπο θα μπορούσε να λειτουργήσει μια αληθινή, μια άμεση δημοκρατία, όχι πια με 30.000 πολίτες, όπως την Αθήνα της κλασικής εποχής, αλλά με 40 εκατομμύρια πολίτες, όπως στη Γαλλία, ή ακόμα και με πολλά δισεκατομμύρια άτομα στην κλίμακα του πλανήτη. Προβλήματα κολοσσιαίας δυσκολίας, που όμως κατά τη γνώμη μου μπορούν να λυθούν- με την προϋπόθεση ότι η πλειονότητα των ανθρώπων και των ικανοτήτων τους θα κινητοποιηθεί για τη δημιουργία λύσεων, αντί να προβληματίζεται για το πότε θα μπορέσει να αποκτήσει τρισδιάστατη τηλεόραση.

* Απόσπασμα από την συζήτηση του Κορνηλίου Καστοριάδη με τον Olivier Morel που εγινε στο Radio Plurielle στις 18 Ιουνίου 1993 και θα την βρείτε στο βιβλίο " Η άνοδος της ασημαντότητας "

ΠΗΓΗ: kali.sfetsou


1 σχόλιο:

  1. ΑΥΤΑ (ΑΚΡΙΒΩΣ),ΜΟΥ ΕΙΠΕ ΝΕΑΡΑ ΑΠΟΦΟΙΤΟΣ ΤΟΥ ΤΜΗΜΑΤΟΣ ΓΕΡΜΑΝΙΚΗΣ ΓΛΩΣΣΑΣ ΤΟΥ ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΕΙΟΥ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟΥ,ΟΤΑΝ ΤΟΝ ΑΝΕΦΕΡΑ ΣΕ ΣΥΖΗΤΗΣΗ ΠΟΥ ΕΙΧΑΜΕ!!!ΧΩΡΙΣ ΣΧΟΛΙΑ!!!!ΟΣΟ ΓΙΑ ΜΕΝΑ ,ΕΙΧΑ ΤΗΝ ΤΕΡΑΣΤΙΑ ΤΙΜΗ ,ΝΑ ΤΟΝ ΓΝΩΡΙΣΩ,ΠΙΣΩ ΣΤΑ 1987,ΟΤΑΝ ΕΙΧΕ ΕΡΘΕΙ ΣΤΟ ΗΡΑΚΛΕΙΟ ,ΓΙΑ ΜΙΑ ΟΜΙΛΙΑ ΣΤΗΝ ΒΑΣΙΛΙΚΗ ΤΟΥ ΑΓΙΟΥ ΜΑΡΚΟΥ!!!!ΝΕΑΡΟΥΛΙ ΕΓΩ ,ΤΟΤΕ,ΠΗΓΑ ΝΑ ΣΤΑΘΩ ,ΜΕ ΔΕΟΣ,ΜΠΡΟΣΤΑ ΣΤΟ ΔΑΣΚΑΛΟ!!!ΘΑ ΘΥΜΑΜΑΙ ΠΑΝΤΑ,ΩΣ ΩΡΑΙΑ ΑΝΑΜΝΗΣΗ,ΤΗΝ ΣΥΝΤΟΜΗ ΣΥΖΗΤΗΣΗ ΠΟΥ ΕΙΧΑΜΕ!!!!

    ΑπάντησηΔιαγραφή

Από το Blogger.