»Η Μετέωρη Ελλάδα» του Πέδρο Ολάγια (βιβλιοκριτική)

Δημοκρατία: Από την επανεφεύρεση στην ανάκτηση 

Γράφει ο Βαγγέλης Γραμματικόπουλος //

 »Η Μετέωρη Ελλάδα»  του Πέδρο Ολάγια, μετ. Ματίλντα Σαρόγλου, εκδ. Παπαζήση

Όταν η μελέτη της Ιστορίας δεν γίνεται με όρους παρόντος τότε καταλήγει να είναι απλώς ένα ευχάριστο αφήγημα ή αφορά αποκλειστικά μια ειδικευμένη επιστημονική κοινότητα. Ανατρέχοντας στο αρχαίο παρελθόν αυτού του τόπου συναντά κανείς —χωρίς κάποια σοβινιστική ή αρχαιολατρική διάθεση— ένα μεγαλείο που πηγάζει από το φωτεινό ανθρωπιστικό πνεύμα του ελληνικού πολιτισμού, από το άσβηστο και ανεπανάληπτο ενδιαφέρον για τον άνθρωπο. Θα μπορούσε να μιλήσει κανείς για αμέτρητες συμβολές των αρχαίων Ελλήνων στην παγκόσμια πολιτιστική πρόοδο, αλλά το επίτευγμα που σχετίζεται περισσότερο από όλα με την κοινή ευτυχία των ανθρώπων και καθίσταται σήμερα πιο επίκαιρο από ποτέ είναι η δημοκρατία.

Τι ήταν η αρχαία αθηναϊκή δημοκρατία; Υπό ποιες συνθήκες γεννήθηκε και πώς διαμορφώθηκε αυτή η ιδιαίτερη μορφή πολιτικής διακυβέρνησης; Ποια η σχέση αυτού του αρχαίου ελληνικού κληροδοτήματος με το ομώνυμο πολίτευμα που εφαρμόζεται σήμερα στα περισσότερα κράτη του κόσμου και με ποιον τρόπο συνδέεται με τη σύγχρονη κρίση χρέους στην Ελλάδα; Το βιβλίο Η Μετέωρη Ελλάδα (εκδόσεις Παπαζήση, Φεβρ. 2015, μτφρ. Ματίλντα Σαρόγλου), που γράφτηκε στην υπό κατάρρευση χώρα μας το κρίσιμο διάστημα 2010-2014, είναι ακριβώς μια προσπάθεια να κατανοηθούν μέσα από μια σύγχρονη οπτική η παρακαταθήκη και οι προκλήσεις της αρχαίας αθηναϊκής δημοκρατίας. Συγγραφέας είναι ο σπουδαίος Ισπανός ελληνιστής, μόνιμος πια κάτοικος της χώρας και επίσημος Πρεσβευτής του Ελληνισμού, Πέδρο Ολάγια (Pedro Olalla) διακεκριμένος ήδη για συγγραφικά έργα όπως τα Ελλάδος ελάσσων ιστορία, Ευδαίμων Αρκαδία, ο Μυθολογικός “Άτλας της Ελλάδας και κινηματογραφικά έργα όπως οι Τόποι των Μύθων και Γιατί η Ελλάδα;.

Ο τίτλος προέρχεται από μια φράση του Θουκυδίδη που σκιαγραφεί τη χρονική περίοδο πριν από τον καταστρεπτικό Πελοποννησιακό πόλεμο: ἡ Ἑλλάς ἅπασα μετέωρος ἦν. Σύμφωνα με τον Ολάγια, αντικατοπτρίζει τη σημερινή κατάσταση αβεβαιότητας και του ατελέσφορου στην Ελλάδα της κρίσης. Η σκέψη του συγγραφέα αναπτύσσεται και προχωρά παράλληλα με τη νοητή περιδιάβασή του στην πόλη της Αθήνας, στους τόπους που τον 5ο αιώνα π.Χ. συνέδεσαν το όνομά τους με ένα ανεπανάληπτο κοινωνικό και πολιτικό φαινόμενο: τη γέννηση της δημοκρατίας. Ο λόφος των Νυμφών, η Πνύκα, ο Άρειος Πάγος, το Θησείο, η αρχαία αγορά, η Βασίλειος στοά, ο Κεραμεικός, η Ακαδημία, γίνονται το σκηνικό όπου συστάθηκε σταδιακά ένα σύστημα διακυβέρνησης που αποσκοπούσε στην πραγμάτωση της δικαιοσύνης και όπου το κοινό καλό, το καλό της πόλης, ήταν επιδίωξη του συνόλου των πολιτών της. Αυτό το οδοιπορικό του Ολάγια μέσα στην Αθήνα, φτιαγμένο με παραστατικές εικόνες, συνδυάζει τα ακροκέραμα, τις ζωοφόρους και τα άλλα αρχιτεκτονικά σπαράγματα του ένδοξου παρελθόντος με τη σημερινή ζοφερή πραγματικότητα στους ιστορικούς δρόμους της πόλης.

Ο Ολάγια μας προσφέρει μια λεπτομερή παρουσίαση της εξέλιξης και της δομής του ριζοσπαστικού αυτού πολιτικού φαινομένου: Μια αβάσταχτη κρίση χρέους των ακτημόνων προς τους πλούσιους μεγαλοκτηματίες στην Αθήνα του 6ου αιώνα ήταν που ώθησε τον Σόλωνα να εφαρμόσει τη σεισάχθεια και να διευρύνει το πλαίσιο συμμετοχής των απλών ανθρώπων στα κοινά. Η απόλυτη εκδημοκράτιση του πολιτεύματος συνέβη με τον Κλεισθένη και θεμελιώθηκε στις αρετές της ισονομίας, της ισηγορίας και της παρρησίας, ενώ η δημοκρατία έφτασε στο απόγειό της στα χρόνια του Περικλή (5ος αιώνας) με την απεριόριστη ισχύ της εκκλησίας του Δήμου. Για πρώτη φορά οι πολίτες ταυτίζονταν με το κράτος, ασκούσαν οι ίδιοι όλες τις εξουσίες και προάσπιζαν το κοινό συμφέρον έναντι στις αυθαιρεσίες των ισχυρών και των ιδιωτικών συμφερόντων.

Η αντίστιξη με το παρόν γίνεται φανερή. Είναι οι σημερινές αντιπροσωπευτικές δημοκρατίες —πρωτοεμφανιζόμενες τον 18ο αιώνα— άξιοι επίγονοι εκείνης της πρώτης δημοκρατίας; Κατά τον Ισπανό ελληνιστή τα εν λόγω πολιτικά συστήματα έχουν καθοριστεί περισσότερο από τις αρχές της ρωμαϊκής res publica και του δυτικού φιλελευθερισμού παρά από τις αρχές της άμεσης αθηναϊκής δημοκρατίας. Αυτές οι σύγχρονες μορφές επανεφεύρεσης της δημοκρατίας καθίστανται ανίκανες να καλύψουν τις ανάγκες και να προασπίσουν τα ζωτικά δικαιώματα του λαού ή ακόμα να εκφράσουν την άμεση βούληση του και να εξασφαλίσουν την ισονομία ανάμεσα στους πολίτες.

O συγγραφέας Πέδρο Ολάγια

Η ιστορία επαναλαμβάνεται. Τα σημερινά κράτη παράγουν ανισότητες και προωθούν τα συμφέροντα των ολίγων έναντι του κοινού συμφέροντος. Η Ελλάδα του σήμερα, μετέωρη για ακόμη μια φορά, αποτελεί ένα εμφαντικό παράδειγμα. Το δυσβάσταχτο δημόσιο χρέος που συγκροτήθηκε από παράγοντες του παγκοσμιοποιημένου οικονομικού συστήματος καλούνται να επωμιστούν εκ νέου οι αδύνατοι, τη στιγμή που το κράτος βρίσκεται στην υπηρεσία του κεφαλαίου και μιας συγκεκριμένης ολιγαρχίας. Το πόσο πολύ έχει διαφοροποιηθεί το κράτος από τον πολίτη φανερώνουν τα ακραία μέτρα αστυνόμευσης στις λαϊκές απόπειρες διαμαρτυρίας.

Το βιβλίο του Ολάγια είναι ένας τολμηρός και χρήσιμος παραλληλισμός της αρχαίας με την σύγχρονη δημοκρατία και αποτελεί ένα κάλεσμα για την επανάκτηση της στον τόπο που γεννήθηκε. Αποτελεί ένα κάλεσμα για επανάκτηση της πολιτικής από τους ίδιους τους πολίτες με τη συνειδητοποίηση του ουσιαστικού ρόλου τους, ένα κάλεσμα να ξαναγίνει η πολιτική ένα χώρος όπου θα προάγεται η ελευθερία και η ευτυχία του συνόλου των πολιτών. Το καλύτερο μέτρο για να ξεπεραστεί η σημερινή κρίση είναι η διάνοιξη της πολιτικής και της εξουσίας στον λαό για να καμφθούν η απραγμοσύνη και η αδράνεια που εκφυλίζουν τις ήδη ελαττωματικές δημοκρατίες μας. Όμως για να αλλάξουμε κάτι εκ βαθέων, πρέπει να το γνωρίσουμε εκ βαθέων και Η Μετέωρη Ελλάδα αποτελεί ένα ιδανικό έναυσμα για να συνειδητοποιήσουμε τις πραγματικές διαστάσεις και δυνατότητες του δημοκρατικού φαινομένου.

 ΠΗΓΗ:fractalart