Μία βόλτα στον κόσμο των νεκρών – Θησαυροί και ιστορίες

 Γράφει ο Ανδρέας Καρακούσης

Το Πρώτο Νεκροταφείο της Αθήνας είναι ένας χώρος που κατοικούν οι σεβάσμιοι νεκροί, είναι ένας χώρος ησυχίας που ζει εκεί αιώνια ο θάνατος… Είναι όμως και ένας ιστορικός, ένας διαχρονικός χώρος που κρύβει μοναδικά γλυπτά αλλά και ένδοξες ανθρώπινες ιστορίες.

Η ιστορία του; Το νεκροταφείο έχει έκταση 200 στρεμμάτων και περιλαμβάνει χιλιάδες τάφους. Οικογενειακούς και ατομικούς τριετίας. Στον χώρο αυτό, όπως θα ακούσετε και στο βίντεο που ακολουθεί, τίποτα δε φαντάζει μακάβριο. Στον χώρο φιλοξενούνται πανέμορφα γλυπτά άφταστης τελειότητας και αξίας (πάνω από 750), αλλά και προσωπικότητες που σημάδεψαν την Ελλάδα.

Το Πρώτο Νεκροταφείο Αθηνών χρονολογείται από την ίδρυση του νεοελληνικού κράτους. Οριοθετήθηκε το 1837 και άρχισε να δέχεται ταφές το 1840. Τα ταφικά μνημεία που περιλαμβάνει έχουν χαρακτηριστεί ως ιστορικά. Όμως πολλά από αυτά δεν συντηρούνται και έχουν έχουν φθαρεί από τις καιρικές συνθήκες, αλλά ακόμα και από βανδαλισμούς…

Ένα ταξίδι στη μνήμη

Ξεχωρίζουν τα επιβλητικά προπύλαια του νεκροταφείου, αλλά και οι ναοί των Αγίων Θεοδώρων, του Αγίου Λαζάρου και ο καθολικός ναός του Αγίου Καρόλου. Στη δεξιά πλευρά της εισόδου βρίσκεται ένα άγαλμα που προκαλεί μεγάλη συγκίνηση, είναι η “Μάνα της Κατοχής” που φιλοτεχνήθηκε από τον Κώστα Βαλσάμη. Πρέπει να προσέξετε αυτό το άγαλμα, ένα δημιούργημα που τρυπάει τις ανθρώπινες καρδιές με το πρώτο βλέμμα.

Υπάρχει όμως και το άγαλμα του Ύπνου, που ήταν ο δίδυμος αδελφός του Θανάτου. ”Ο Ύπνος είναι πρόσκαιρος θάνατος και ο Θάνατος αιώνιος “Ύπνος”, λέει μια φράση και τα λέει όλα. Εντυπωσιακά και συγκινητικά είναι τα αγάλματα αγγέλων που υπάρχουν σε κάθε σημείο του κοιμητηρίου. Κάποιοι είναι σκυμμένοι πάνω από μνήματα και θρηνούν ασταμάτητα.

Είναι τόσο ανθρώπινοι, τόσο ζωντανοί αυτοί οι Άγγελοι, νομίζεις πως θα τους πλησιάσεις και θα ξεκινήσεις να μιλάς μαζί τους για την ανθρώπινη μοίρα. Στο κοιμητήριο υπάρχει, στην κεντρική πλατεία, μία ζώνη πολυτελείας. Εκεί έχουν ταφεί Έλληνες πολιτικοί, αλλά και άλλα σημαντικά πρόσωπα της ελληνικής ιστορίας.

Οι τάφοι της αστικής τάξης

Εκεί είναι και κάποιοι αρχιεπίσκοποι, αλλά και ο Γεώργιος Αβέρωφ, ο ευεργέτης της χώρας μας. Εκεί είναι και ο τάφος του μεγαλέμπορου Σικιαρίδη, αλλά και ο οίκος Μερκούρη και ο τάφος της Μελίνας Μερκούρη. Μαζί της εκεί είναι και ο σκηνοθέτης Ζυλ Ντασέν. Περπατώντας στον χώρο νιώθεις να σε τυλίγει η μοιραία σκέψη ότι εδώ μέσα έχει σβήσει μια για πάντα το φως της ζωής.

Όμως, έχει τόσο ενδιαφέρον ο χώρος που κάπου κάπου ξεχνάς αυτή την πένθιμη σκέψη και ρίχνεις το βάρος στο να βυθιστείς στην ιστορία που κρύβει το Πρώτο Νεκροταφείο. Στη ζώνη πολυτελείας βρίσκεται και ο οίκος Πεζμαζόγλου, ο οίκος δηλαδή των ιδρυτών της Τράπεζας Αθηνών. Ένας από τους αγγέλους –στον οίκο τους– κρατάει στην αγκαλιά του ένα παιδί.

Κάπου παραπέρα υπάρχει και ο τάφος του Ανδρέα Παπανδρέου, αλλά και αυτός του Αντώνη Τρίτση, του Κοτζιά, του Κανελλόπουλου… Αλλά και ο τάφος της ηθοποιού Μαρίκας Κοτοπούλη που τον συνοδεύει ένα υπέροχο άγαλμα με τη μορφή της και τα χέρια της απλωμένα σα να βρίσκεται στη σκηνή και να ερμηνεύει. Στη ζώνη αυτή υπάρχει και ο τάφος του Γεωργίου Παπανδρέου, αλλά και αυτός του Γιώργου Γεννηματά και δίπλα του ο τάφος της κόρης του Φώφης.

Σκηνές από Ιλιάδα

Κάπου αλλού όμως υπάρχει ένα ψηλό μνημείο που κατασκευάστηκε εν μέσω πολέμου και δεινών της κατοχής: Είναι το Μαυσωλείο της οικογένειας Αλβανόπουλου που ήταν εργολάβοι οικοδομών, μα και μαυραγορίτες. Κάποια στιγμή είχε αποφασιστεί να γκρεμιστεί αυτός ο οίκος αλλά ποτέ δεν έγινε αυτό. Και έμεινε εκεί για να μας θυμίζει τα μαύρα εκείνα χρόνια της ταλαιπωρίας, της πείνας, της εξαθλίωσης, του αίματος…

Στο νεκροταφείο υπάρχει και το ταφικό μνημείο του Ερρίκου Σλήμαν, ένα μνημείο υπερυψωμένο και πολύ εντυπωσιακό. Είναι ένα σχέδιο του Τσίλερ που αναπαριστά ένα αρχαίο ναό δωρικού ρυθμού, με στιγμιότυπα στις μετώπες από τις ανασκαφές στην Τροία, στις Μυκήνες αλλά και σκηνές από την Ιλιάδα και την Οδύσσεια.

Κάπου αλλού, σε έναν άλλο τάφο, μια γυναίκα με φτερά πεταλούδας… αναπαριστά την ανθρώπινη ψυχή. Και το πανέμορφο άγαλμα μια γυναίκας μέσης ηλικίας που κοιμάται, της Στέλλας Σταμπολτζή, εντυπωσιάζει με την εκφραστικότητά του και τις διαστάσεις του. Τέλος, ο τάφος του ποιητή Οδυσσέα Ελύτη ολοκληρώνει τη ζώνη των ιστορικών προσωπικοτήτων και των διανοούμενων.

Οι τάφοι των καλλιτεχνών και όχι μόνο

Και από τους τάφους της αστικής τάξης πάμε σε τάφους που χαρακτηρίζονται από λιτότητα. Είναι οι τάφοι σημαντικών και αγαπημένων καλλιτεχνών. Ένας από αυτούς τους τάφους είναι αυτός της Ρένας Βλαχοπούλου, αλλά και οι τάφοι του Ντέμη Ρούσου, της Λούλας Αναγνωστάκη, του Ζαχαρία Παπαντωνίου, της Σωτηρίας Μπέλλου, του Δημήτρη Μητροπάνου, του Νίκου Ξυλούρη, του Κώστα Βουτσά, του Στράτου Διονυσίου, του Φρέντι Γερμανού, του Μάριου Τόκα, του Μανώλη Ρασούλη, του Τάσου Λειβαδίτη, του Μάριου Πλωρίτη, του Κώστα Πρετεντέρη, του Ντίνου Ηλιόπουλου…

Ακόμα, υπάρχει ο τάφος του Νίκου Ζαχαριάδη, του γραμματέα δηλαδή της Κεντρικής Επιτροπής του ΚΚΕ, στα χρόνια της Κατοχής και του Εμφυλίου. Σε μια άλλη δε πτέρυγα, οι τάφοι καλλιτεχνών συνεχίζονται με βασικούς αυτούς της Αλίκης Βουγιουκλάκη, του Βασίλη Τσιτσάνη, της Έλλης Λαμπέτη, του Βασίλη Λογοθετίδη, της Κυβέλης, του Μενέλαου Λουντέμη, του Λουκή Ακρίτα, του Βασίλη Γεωργιάδη, του Μάνου Κατράκη και της Λίντα Άλμα, του Καρόλου Κουν και της Τζένης Καρέζη αλλά και του Φιλοποίμενα Φίνου.

Αλλά στο νεκροταφείο υπάρχουν ακόμα οι τάφοι του Γρηγόρη Λαμπράκη, του Νικηφόρου Μανδηλαρά και του Μανώλη Γλέζου. Όμως, στο Πρώτο Νεκροταφείο, εκτός από τους νεκρούς, κατοικεί και η Κοιμωμένη του Χαλεπά. Δηλαδή η Σοφία Αφεντάκη που έφυγε από φυματίωση μόλις 18 ετών το 1873… Ο Χαλεπάς την αποτύπωσε στο μάρμαρο χωρίς να την έχει συναντήσει ποτέ και η εικόνα της είναι πανέμορφη και τόσο μα τόσο ζωντανή και άφθαρτη…

Άλλοι πολύ σημαντικοί τάφοι

Στη ζώνη πολυτελείας υπάρχουν και οι τάφοι του Κίτσου Τζαβέλλα, του Δημήτρη Μητρόπουλου, της Παξινού και του Μινωτή, του Αδαμάντιου Κοραή, του Κωνσταντίνου Κανάρη, του ευεργέτη Τοσίτσα που συνέβαλλε στο να δημιουργηθεί το Πολυτεχνείο. Στο νεκροταφείο είναι θαμμένος και ο ηθοποιός Ορέστης Μακρής αλλά και ο Χαρίλαος Τρικούπης με την οικογένειά του, όπως και ο Αλέκος Παναγούλης και ο Οδυσσέας Ανδρούτσος που όμως τα οστά μεταφέρθηκαν επί χούντας στην Πρέβεζα.

Ακόμα, υπάρχει το μνήμα του Φιλικού Εμμανουήλ Ξάνθου, αλλά και ο οίκος του Νιάρχου μα και ο τάφος του Κωστή Παλαμά. Ιδιαίτερη αναφορά αξίζει στο κενοτάφιο του Θεόδωρου Κολοκοτρώνη που συνοδεύεται από ένα σύγχρονο γλυπτό του 1994 και αναπαριστά το Γέρο του Μοριά. Αρχικά είχε ταφεί εδώ αλλά το 1930 τα οστά του μεταφέρθηκαν στην Τρίπολη. Κάπου πιο πέρα αναπαύεται και η τραγουδίστρια της νίκης, η Σοφία Βέμπο και επίσης ο γλύπτης Γιαννούλης Χαλεπάς.

Ακόμα, υπάρχει και το ταφικό μνημείο του αντισυνταγματάρχη Αλέξανδρου Σχοινά που είχε επιφορτιστεί με την ασφάλεια του Αιδινίου. Και βέβαια ο τάφος της οικογένειας Γουλανδρή και άρα και ο τάφος του Δημήτρη Χορν, δίπλα στη γυναίκα του Άννα. Αλλά και ο τάφος του Μιμίκου και της Μαίρης που είναι θαμμένοι μαζί και δείχνουν πως η αγάπη υπάρχει στη ζωή μα υπάρχει και μετά το ανθρώπινο τέλος, σαν ιερή ανάμνηση των ανθρώπων που συναντήθηκαν στον μάταιο τούτο κόσμο… Ακόμα, εκεί κατοικεί αιώνια ο Κώστας Βάρναλης και ο Άγγελος αλλά και η Άννα Σικελιανού μα και πολλοί άλλοι.

Τα πάντα ματαιότης…

Στο βίντεο που ακολουθεί θα ανακαλύψετε πολλές ιστορίες ακόμα! Και θα νιώσετε μια βαθιά μελαγχολία να σας κυριεύει, ίσως και να δακρύσετε όπως δάκρυσα και εγώ βλέποντας αυτό το σπουδαίο βίντεο. Θα νιώσετε ταυτόχρονα όμως και μια έντονη, μια μεγάλη επιθυμία για τη ζωή…

Οι νεκροί, λίγο πολύ ξεχασμένοι μια και έπεσε πάνω τους η σκόνη του Χρόνου, είναι εδώ μαζί με τις πράξεις της ζωής τους και τα έργα τους για να μας θυμήσουν πως το παρελθόν ρίχνει τη σκιά του στο παρόν και το μέλλον. Είναι εδώ για να μας μιλήσουν για τη ματαιότητα, για το αναπόφευκτο τέλος…

Είναι εδώ για να μας μιλήσουν για την κοινή μοίρα που δεν καταλαβαίνει από πλούτο και φτώχεια και φυσικά ούτε από ανθρώπινη ιδιοφυία. Το Πρώτο Νεκροταφείο είναι εδώ για να μας μιλά διαρκώς για την ελληνική ιστορία, για το χθες, για το σήμερα και για το Άυριο της Ελλάδας που είναι το σπίτι μας. Για τους ανθρώπους και το αποτύπωμά τους στον άχρονο χρόνο…

από slpress