Περί… αποτροπής

 

Της Αναστασίας Καντά

Ενα σύνηθες φαινόμενο –και μέγα σφάλμα ταυτοχρόνως– είναι η λανθασμένη χρήση εννοιών-λέξεων, προκειμένου να κοσμήσουν τον λόγο μας και να τον χρωματίσουν μεγαλεπίβολα. Χαρακτηριστικό παράδειγμα αποτελεί η έννοια της «αποτροπής», με την οποία και επέλεξα να ασχοληθώ στο παρόν άρθρο, δεδομένου ότι ποτέ δεν έχει απουσιάσει από τον πολιτικό διάλογο και δημοσιογραφικό λόγο. Στην παρούσα περίοδο, ειδικά, με την Αμυντική Συμφωνία Ελλάδας – Γαλλίας και τα ερωτήματα που εγείρονται περί του κατά πόσον ο σύμμαχος θα συνδράμει για την αποτροπή ενός εχθρού, η έννοια της αποτροπής καθίσταται ένα καυτό ζήτημα.

Αρχικά, πρόκειται για μια έννοια μη αντιληπτή στην πλήρη έκτασή της. Η αποτροπή περιέχει εγγενώς την έννοια της «απειλής» –ενδεχομένως και προληπτικά πλήγματα, εφόσον παραστεί ανάγκη– για να πεισθεί το άλλο μέρος να απέχει από συγκεκριμένες ενέργειες. Σκοπός της, ως αμυντική στρατηγική, είναι να πείσει το αντίπαλο δέος ότι το πιθανό κόστος από τυχόν εχθρική ενέργεια ή ενέργεια που βλάπτει τα ζωτικά συμφέροντα μιας πλευράς, θα είναι μεγαλύτερο από το πιθανό όφελος. Με άλλα λόγια, σε μια ανάλυση κόστους-οφέλους, η αντίπαλη πλευρά βλέπει ότι θα ζημιωθεί.

Η στρατηγική της αποτροπής οφείλει να ασκείται με πολιτικούς, διπλωματικούς και στρατιωτικούς όρους. Αδήριτη ανάγκη καθίσταται η πλήρης και αρμονική κινητοποίηση του κρατικού μηχανισμού και των δυνάμεων του κράτους εν συνόλω. Σε αυτά συμπεριλαμβάνονται η εθνική ομοψυχία, το υψηλό ηθικό του πληθυσμού και φυσικά οι ψυχολογικές επιχειρήσεις. Η ισχύς των ενόπλων δυνάμεων μιας χώρας είναι καθοριστικός αποτρεπτικός παράγοντας, ωστόσο, το αποτέλεσμα θα είναι θετικό, μόνον εφόσον υπάρχει σύμπνοια λαού – κυβέρνησης – στρατού [Clausewitzian Trinity, γνωστή και ως «Αξιοσημείωτη (Remarkable) ή Παράδοξη (Paradoxical) Τριάδα]. Τα συστατικά στοιχεία που θα τελειοποιήσουν τη συνταγή είναι το ηθικό του στρατού, αλλά και το ηθικό του λαού, η ποιότητα της στρατιωτικής ηγεσίας, αφενός, αλλά και της πολιτικής, αφετέρου. Επιπλέον, η αποδοχή της αποτελεσματικότητας του αποτρεπτικού δόγματος συνεπάγεται πως η αποτρεπτική απειλή πληροί σωρευτικά πέντε χαρακτηριστικά1.

Πρώτα πρώτα, η απειλή οφείλει να είναι ξεκάθαρη και πλήρως κατανοητή από τον «στόχο». Αυτό ίσως είναι το σημαντικότερο χαρακτηριστικό, καθώς, αν οι επιπτώσεις της τιμωρίας – που θα προκύψουν από μη συμμόρφωση του αντίπαλου μέρους – δεν εκτιμηθούν σωστά και υποτιμηθούν, ο στόχος θα αγνοήσει την απειλή, ακόμα κι αν πληροί τα υπόλοιπα κριτήρια. Έπειτα, μια απειλή πρέπει να είναι αξιόπιστη, με την έννοια ότι ο απειλούμενος θα γνωρίζει με βεβαιότητα ότι ο απειλών θα πραγματοποιήσει τωόντι την απειλή του. Μια απειλή, ακόμη, πρέπει κατ’ ανάγκην να είναι σχετική/δέουσα, ώστε, τρόπον τινά, να αποτρέπει τον αντίπαλο από ορισμένες συμπεριφορές∙ παράλληλα δε, είναι εξίσου σημαντικό να είναι δριμεία, ήτοι να αναγκάζει τον στόχο να προτιμήσει να μη συμπεριφερθεί κατά τρόπο μη αποδεκτό, και, τέλος, ολοκληρωμένη σε όλα τα επίπεδα (πολιτικό, οικονομικό, στρατιωτικό, επιχειρησιακά), με την έννοια ότι η απειλή θα συνοδεύεται από υπόσχεση ότι θα εφαρμοστεί χωρίς κωλύματα, εάν ο στόχος επιτεθεί, αλλά και ότι θα ανακληθεί, εάν ο στόχος συμμορφωθεί και προσαρμοστεί.

Συλλήβδην, η αποτροπή ως όρος μπορεί να φαίνεται μικρός στην έκταση, μα έχει ιδιαίτερο βάθος. Κι αυτό, διότι εκτός από τη βούληση υλοποίησης, εδράζεται και στην ορθή κρίση (και εν γένει ορθή ανάγνωση του περιβάλλοντος) καθώς και στην προνοητικότητα. Κατά Πλούταρχον, «μηδέν της τύχης, αλλά πάντα της ευβουλίας και της προνοίας»…

g

1 Φενέκος, Στ. (2017), «Αποτροπή χωρίς να εμπεριέχει…απειλή δεν υφίσταται», www.liberal.gr.

από ardin-rixi