«7 θάνατοι της Μαρίας Κάλλας»

Γράφει ο Γιάννης Σβώλος

Με έναν χρόνο καθυστέρηση λόγω του κορονοϊού είδαν οι Αθηναίοι –μετά το Μόναχο και το Παρίσι– τους «7 θανάτους της Μαρίας Κάλλας», το ήδη πολυσυζητημένο τελευταίο έργο της διάσημης Σέρβας εικαστικού Μαρίνας Αμπράμοβιτς (ΕΛΣ, ΚΠΙΣΝ, 24-28/9/2021).

Πρόκειται για έργο της performance art, όπου η δραματουργία εκτυλίσσεται με εικαστικά/θεατρικά μέσα, ενώ η χρήση μουσικής –είτε ως οργανικό ακολούθημα του θεάματος (άριες) είτε ως δραματική υπόκρουση (ζωντανά ιντερλούδια, ηλεκτρονικά ηχοτοπία)– λειτουργεί συμπληρωματικά/υποστηρικτικά. Επειδή, όμως, εξαρχής η θεματική και το συγκινησιακό φάσμα του έργου αγγίζουν την όπερα, ενώ η παρουσίαση απαιτεί πλήρη συμφωνική ορχήστρα και μονωδούς, αυτό προορίστηκε για σκηνή λυρικού θεάτρου.

Τέλος, καθώς η σύνθετη σκηνική υλοποίηση προβλέπει πλήθος εξειδικευμένων τεχνικών συνεργασιών (ψηφιακό βίντεο, συγχρονισμοί κ.λπ.), φυσικά και οικονομικά μεγέθη υπερπαραγωγής, το ανέβασμα υπήρξε καρπός διεθνούς συμπαραγωγής, στην οποία η ΕΛΣ συνέπραξε με την Κρατική Οπερα της Βαυαρίας, τη Γερμανική Οπερα του Βερολίνου, την Εθνική Οπερα του Παρισιού και το Θέατρο Σαν Κάρλο της Νάπολης. Η παρουσίαση στην κατάμεστη αίθουσα ενθουσίασε το ποικίλης σύνθεσης –φιλόμουσοι, φιλότεχνοι, επίσημοι κ.λπ.– ακροατήριο.

Προϊόν μακράς καλλιτεχνικής κύησης και δηλωμένης ψυχολογικής εμμονής, οι «Επτά θάνατοι» πραγματεύονται αφενός τη συνειδητά διακινδυνευόμενη συνάφεια ανάμεσα στην πραγματική ζωή/περσόνα του καλλιτέχνη (Αμπράμοβιτς/Κάλλας) και στον τρόπο που ο ίδιος υπηρετεί την τέχνη του (performance art/όπερα), αφετέρου τον θάνατό του ως ύστατο υπαρξιακό διακύβευμα.

Το οπτικοακουστικό θέαμα συνδύασε προηχογραφημένη πρόζα, μουσική, ηχητικά περιβάλλοντα και πολύ βίντεο, με ζωντανή συμμετοχή της ίδιας της Αμπράμοβιτς, μονωδών όπερας, της Χορωδίας και της Ορχήστρας της ΕΛΣ. Στην παρουσίαση συμμετείχαν ο ηθοποιός Ουίλεμ Νταφόε (βίντεο) και επτά μονωδοί, τραγουδώντας ισάριθμες άριες θανάτου από τη σκηνική και δισκογραφική σταδιοδρομία της Κάλλας: Τραβιάτα (Μαριλένα Στριφτόμπολα), Τόσκα (Ελένη Καλένος), Δυσδαιμόνα (Ελενα Κελεσίδη), Τσο-Τσο-Σαν (Αννα Στυλιανάκη), Κάρμεν (Χρυσάνθη Σπιτάδη), Λουτσία (Βασιλική Καραγιάννη), Νόρμα (Τσέλια Κοστέα). Το ακρόαμα υπήρξε άμεσο, βατό, αρθρωμένο με αισθητική/λογική κινηματογραφικού σάουντρακ.

Τόσον η ψαγμένα εκλεκτικιστική μουσική (Ντεμπισί, Λίγκετι, παραφράσεις ιταλικής όπερας κ.λπ.) του Μάρκο Νικοντίεβιτς όσο και τα αυθεντικά αποσπάσματα από όπερες αποδόθηκαν πολύ καλά από τις δυνάμεις της ΕΛΣ υπό τον αρχιμουσικό Γιοέλ Γκαμζού. Για τα υπόλοιπα –γενικώς και ειδικώς– τον λόγο έχουν οι κριτικοί εικαστικών.

Το 1821 μέσα από τη μουσική

Μια εξαιρετικά ενδιαφέρουσα συναυλία με άξονα το αποτύπωμα της Επανάστασης του 1821 στην ευρωπαϊκή και ελληνική μουσική του 19ου αιώνα πρόσφερε δωρεάν το Ωδείο Αθηνών στο προαύλιο του Βυζαντινού Μουσείου Αθηνών (20/9/2021). Το πρόγραμμα ήταν αρθρωμένο σε δύο μέρη.

Το πρώτο, με τίτλο «Πόθος ελευθερίας και επιδίωξη ευτυχίας», περιλάμβανε συνθέσεις Ευρωπαίων και Ελλήνων: «Παραλλαγές στην Μασσαλιώτιδα» και «Καρμανιόλα για φλάουτο και μπάσο» (1793) του Καμπίνι, απλά μελωδικά ή εμβατηριακά τραγούδια σε εθνεγερτικούς στίχους Ρήγα των Νέγκελι (1793) και Μάντζαρου (1830), γαλλόφωνα τραγούδια του Κ. Α. Νικολόπουλου (Γαλλία, 19ος αιώνας). Στο δεύτερο μέρος, με τίτλο «Αλυτρωτισμός και Μεγάλη Ιδέα», ακούστηκαν αποσπάσματα από τον κάποτε ανεξάντλητα δημοφιλή «Μάρκο Μπότσαρη» (1858/61) του Καρρέρ, «Το τραγούδι της κυρα-Φροσύνης» (~1925) του Σπάθη, «Η Αρβανίτισσα» του Ν. Λαμπελέτ και απόσπασμα από την πρόσφατα ανακαλυφθείσα όπερα του Αλέξανδρου Γκρεκ «Ανδρονίκη» (~1904).

Περιεκτικά, εύστοχα και τεκμηριωμένα προλογισμένο από τη μουσικολόγο Στέλλα Κουρμπανά, το ακρόαμα έφερε επιδέξια σε νοητική και συγκινησιακή συνάφεια την ιδεολογία (κοινωνικές και πολιτικές επαναστάσεις 18ου, 19ου αιώνα) με τις χρηστικές και έντεχνες μουσικές της εποχής ως εργαλεία έκφρασης και πολιτικού ακτιβισμού.

Συνθέσεις έντεχνης μουσικής και γνωστά τραγούδια που με αλλαγμένους στίχους εξέπεμπαν επαναστατικό μήνυμα, αποσπάσματα από δραματικές όπερες και τραγούδια σαλονιού με «ελληνικό» χρώμα που συντηρούσαν την ένδοξη μνήμη του 1821, τροφοδοτώντας τον νεοπαγή εγχώριο εθνικισμό, ερμηνεύτηκαν από τη μεσόφωνο Αγγελική Καθαρίου και την υψίφωνο Βάσια Αλάτη, συνοδευόμενες από τον πιανίστα Δημήτρη Γιάκα και τον βιολιστή Φραντς Σεστάνι. Τις ήπια δεξιοτεχνικές, μελωδικές ενόργανες συνθέσεις του Καμπίνι ερμήνευσαν ο φλαουτίστας Πέτρος Στεργιόπουλος και η τσελίστρια Ελλη Φιλίππου.

● ΥΓ.: Για νοηματική ανάλυση των «7 θανάτων» βλέπε: https://www.lissongallery.com/exhibitions/marina-abramovic-seven-deaths

από efsyn