Γίνε αστέρι κι ουρανός

 

Γράφει ο Σταύρος Χριστακόπουλος

Ο Μίκης Θεοδωράκης έχει μαζί του, στο ξόδι του, κάθε Έλληνα. Όλοι μαζί, με μια βαθιά υπόκλιση, τον αποχαιρετούμε κρατώντας μια ευρύχωρη θέση γι’ αυτόν στην ατομική και τη συλλογική μας μνήμη.

Ο άνθρωπος

● που αντιστάθηκε, παιδί ακόμη, στον γερμανικό ναζισμό,

● που βίωσε τη φυλακή, την εξορία και την καταπίεση από το εμφυλιακό και το μετεμφυλιακό κράτος ως κομμουνιστής,

● που συνάντησε και μελοποίησε τους μεγάλους ποιητές μας,

● που πάντρεψε τη συμφωνική μουσική με την ποίηση και το λαϊκό τραγούδι,

● που συνίδρυσε τους Λαμπράκηδες και διώχθηκε για την αντίστασή του στη χούντα,

● που πάντα έβγαινε μπροστά χωρίς να υπολογίζει κόστος και συνέπειες,

δεν είναι πια μαζί μας ως φυσική παρουσία.

Δεν κρύφτηκε ποτέ

Ο Μίκης Θεοδωράκης δεν κρυβόταν. Η παγκόσμια αναγνώρισή του ήταν καρπός όχι μόνο της μουσικής του, αλλά και όσων εξέφραζε με αυτήν. Ελεύθερος, παρεμβατικός, παρορμητικός, ήθελε πάντα να βρίσκεται στην πρώτη γραμμή. Γι’ αυτό συγκρουόταν, γι’ αυτό έκανε εχθρούς και γι’ αυτό τόσο πολλοί κατά καιρούς, όσο και αν λάτρευαν τον μουσικό Μίκη, δυσαρεστήθηκαν σφόδρα από τον πολιτικό Θεοδωράκη – και το αντίστροφο.

Για πολλές και μεγάλες επιλογές του ο ίδιος μετάνιωσε. Για την υποψηφιότητα και την εκλογή του με την ΕΔΑ το 1964, για τη στήριξη στον Καραμανλή το 1974, για τη συμμετοχή του στην κυβέρνηση Μητσοτάκη το 1990. Έφτασε να γίνει – ρητορικά – μέχρι και στόχος της «17 Νοέμβρη».

Αλλά και αργότερα δεν επαναπαύτηκε στη φήμη και στην καθολική αποδοχή του. Μέχρι τα βαθιά γεράματά του έβγαινε μπροστά. Κατά των μνημονίων, κατά της Συμφωνίας των Πρεσπών.

Ίνδαλμα και «προδότης»

Οι δηλώσεις και οι πράξεις του τον έφερναν συχνά αντιμέτωπο με ανθρώπους που τον είχαν αγαπήσει, που είχαν διαμορφώσει χαρακτήρα και πολιτική στάση μέσα από τα τραγούδια του. Τη μια στιγμή ήταν ίνδαλμα και την άλλη… «προδότης», όπως είχε πει ο ίδιος σε έναν απολογισμό του.

1. Οι σκληροί δεξιοί δεν του συγχωρούσαν το ότι ήταν κομμουνιστής. Κι ας ήταν ο Μίκης, το «Άξιον Εστί» και όλο το τεράστιο μουσικό του έργο ένας από τους ελάχιστους λόγους για τους οποίους η σύγχρονη Ελλάδα γινόταν θετικό σημείο αναφοράς σε ολόκληρο τον κόσμο.

2. Οι κομμουνιστές και οι αριστεροί πολλές φορές τον είδαν με απογοήτευση να κάνει πολιτικές επιλογές αδιανόητες γι’ αυτούς – πολλοί δεν θα τον συγχωρέσουν ποτέ, κι ας επιστρατεύουν όλο τον διαθέσιμο λυρισμό τους στον αποχαιρετισμό.

3. Πολλοί «πατριώτες» δυσφορούν ακόμη με τις επιτροπές ελληνοτουρκικής φιλίας, των οποίων ήταν πρωταγωνιστής, και πολλοί «διεθνιστές» δεν θα δεχτούν ποτέ τον πύρινο λόγο του κατά της Συμφωνίας των Πρεσπών το 2018 στο Σύνταγμα.

Όλοι μαζί όμως τον αποχαιρετούν σήμερα. Επειδή όλοι αποχαιρετούν ένα κομμάτι του εαυτού τους. Κι ας οριοθέτησε ο ίδιος σαφέστατα τον εαυτό του με την επιστολή του στον Δημήτρη Κουτσούμπα: «Τώρα στο τέλος της ζωής μου, την ώρα των απολογισμών, σβήνουν απ’ το μυαλό μου οι λεπτομέρειες και μένουν τα “Μεγάλα Μεγέθη”. Έτσι βλέπω ότι τα πιο κρίσιμα, τα δυνατά και τα ώριμα χρόνια μου τα πέρασα κάτω από τη σημαία του ΚΚΕ. Για τον λόγο αυτόν θέλω ν’ αφήσω αυτόν τον κόσμο σαν κομμουνιστής».

Μια μοναδική σύνθεση

Ο Μίκης, παρά τις αντιφάσεις του (ή ίσως χάρη σε αυτές), κατάφερνε μια μοναδική σύνθεση, απ’ αυτές που είναι σχεδόν αδύνατον να επιτευχθούν.

● Με το «Μαουτχάουζεν» αποδίδει τιμή στα θύματα του Ολοκαυτώματος και με τον «Ύμνο για την Παλαιστίνη» υπερασπίζεται την παλαιστινιακή ανεξαρτησία. Κάθετος αντιναζιστής και ξεκάθαρος αντισιωνιστής.

● Ιδεαλιστής υπέρ της ειρηνικής συνύπαρξης των λαών Ελλάδας και Τουρκίας, αλλά και ένθερμος πατριώτης. Και πάντα στο πλευρό της Κύπρου, πριν ακόμη από την εισβολή, όταν μελοποιεί τον ύμνο της κυπριακής Εθνικής Φρουράς.

● Όταν τον φυλακίζει η χούντα, προσωπικότητες από την ΕΣΣΔ και τον δυτικό κόσμο ζητούν ταυτοχρόνως την αποφυλάκισή του. Και τα δύο στρατόπεδα του Ψυχρού Πολέμου τον αποδέχονται, τον βραβεύουν και τον τιμούν.

Η σπουδαία «γενιά του ’60»

Ο Θεοδωράκης ήταν βαθύτατα Έλληνας, αλλά παγκόσμιος Έλληνας – όπως όλοι τον αποκάλεσαν αυτές τις μέρες – επιβεβαιώνοντας ότι, όσο πιο βαθιά ριζωμένος είσαι στον τόπο σου τόσο πιο κοντά βρίσκεσαι στην οικουμενικότητα.

Έτσι όμως ήταν η γενιά του, η σπουδαία ελληνική «γενιά του ’60»: αυτή που γεννήθηκε μέσα στις στάχτες της Μικρασιατικής Καταστροφής και αναδύθηκε από το μεγαλείο της Εθνικής Αντίστασης. Που ποτέ δεν έβαλε την εθνική αυτογνωσία, τον πατριωτισμό και την ελληνικότητα στο ίδιο τσουβάλι με τον εθνικιστικό μαϊμουδισμό. Είναι η γενιά που κατέφερε να υπερβεί τα εμφυλιακά στερεότυπα και μετά τη χούντα να κάνει πράξη την εθνική συμφιλίωση.

Παρά τις απογοητεύσεις και τις επαναστατικές διαψεύσεις, η γενιά αυτή προσπάθησε να βουτήξει βαθιά στην ελληνική παράδοση και ταυτοχρόνως να αρδεύσει τη χώρα με ό,τι προοδευτικότερο και σύγχρονο υπήρχε στον πλανήτη. Το έργο της έμεινε μισό, αλλά ο πνευματικός πλούτος που άφησε πίσω της είναι αδιανόητος, ιδιαίτερα αν συγκριθεί με τη μετέπειτα πνευματική και πολιτισμική κατρακύλα του τόπου μας.

Ο Μίκης Θεοδωράκης έφυγε πια από κοντά μας, αλλά ο ίδιος και η γενιά του θα παραμείνουν ένας άσβηστος φάρος, ένας οδηγός για τους επόμενους που θα τολμήσουν, με το δικό τους πάθος, τα δικά τους λάθη και τις δικές τους αντιφάσεις, να σηματοδοτήσουν την αναγέννηση μιας χώρας που αντιμετωπίζει τους μεγαλύτερους κινδύνους της σύγχρονης ιστορίας της.

Ας υποκλιθούμε λοιπόν και ας αποχαιρετήσουμε έναν μεγάλο Έλληνα και τη σπουδαία γενιά του. Με την ελπίδα ότι αυτή δεν ήταν η τελευταία μεγάλη γενιά της χώρας μας…

από topontiki