Ο Σιδηρούς Κανόνας των Μισθών (Μέρος Τρίτο)

 

Γράφει ο Σπύρος Λαβδιώτης

Διαβάστε το Πρώτο και  Δεύτερο μέρος 

Πολύ σπάνια στην ιστορία, τα συμφέροντα των γαιοκτημόνων παρήγαγαν μια πειστική φιλοσοφική δικαίωση για τα προνόμια τους. Ο ισχυρισμός συνήθως ήταν ότι η προνομιούχος θέση τους απορρέει από ένα θεϊκό δίκαιο ή νόμο της φύσεως. Ωστόσο, η Γαλλία του δεύτερου ήμισυ του 18ου αιώνα αποτελεί μια ξεχωριστή περίπτωση στην περίοδο της δεσποτικής μοναρχίας του Λουδοβίκου 15ου και Λουδοβίκου 16ου. Ειδικά στις Βερσαλλίες, το χαρακτηριστικό γνώρισμα των συναθροίσεων της Γαλλικής αριστοκρατίας, δεν ήταν συζητήσεις για τέχνες και μουσική, αλλά για θέματα που αφορούσαν τους γαιοκτήμονες και το ρόλο της γεωργίας, ως η μοναδική πηγή του πλούτου. Ήταν μια ενωμένη ομάδα που ονομάστηκε, Φυσιοκράτες ή Les Économists,και οι ιδέες τους συνδέονταν όχι με το άτομο, αλλά με την κοινωνία εξ ολοκλήρου.

Το δόγμα της Φυσιοκρατίας δεν υπήρχε πριν το 1750, αναφέρει ο Schumpeter, και «όλο το Παρίσι και ακόμη περισσότερο οι Βερσαλλίες συζητούσαν γύρο απ’ αυτό, από το 1760 έως το 1770».1 Τη μετεωρική αποδοχή των θεωριών της φυσιοκρατικής σχολής οι ιστορικοί την αποδίδουν κυρίως,στην επιρροή του François Quesnay2-ένας από τους πιο φημισμένους γιατρούς των ημερών του -ο οποίος διατύπωσε τις οικονομικές του θεωρίες πρώτη φορά σε ηλικία 62 ετών. Μια υπενθύμιση, ότι η ζωή παρόλα τα πισωγυρίσματα, τις αβεβαιότητες και συγκινήσεις, δεν τελειώνει σύντομα.

Ο Quesnay ήταν προσωπικός γιατρός της Mmede Pompadour και αργότερα του Λουδοβίκου 15ου , και η διαμονή του στις Βερσαλλίες διήρκησε 25 χρόνια. Εμείς θα έχουμε μια καλύτερη εικόνα, λέει με γλαφυρότητα ο Schumpeter, εάν προσθέσουμε μια ακόμη πινελιά: «Το διαμέρισμα του δογματικού γιατρού στον ημιώροφο του παλατιού των Βερσαλλιών, δεν ήταν μακριά από τη σουίτα της Mmede Pompadour, και ορισμένοι σκέφτηκαν ότι μια ώρα συναναστροφής της πρώτης ερωμένης του βασιλιά (maitresse en titre) ήταν φτηνό τίμημα για να πει μια καλή λέξη για τον γιατρό της».3 Ίσως, έτσι να έχουν τα πράγματα, γιατί ο βασιλιάς «ήταν πάντοτε εντελώς ανίκανος να πάρει μια ξεκάθαρη απόφαση»,4 και η γοητευτική Marquisede Pompadour, που την λάτρευε, μπορεί να λειτουργούσε ως ‘de facto πρωθυπουργός’.

Εν πάση περιπτώσει, η αυλή του Λουδοβίκου 15ου ήταν μια γενεά μακριά από τη Γαλλική Επανάσταση. Ο Λουδοβίκος 15ος είχε μερικά εξωτερικά χαρίσματα, ήταν ωραίος και είχε βασιλική εμφάνιση, αλλά ταυτόχρονα, έλλειψη ηγετικών ικανοτήτων και αδυναμία συνεχούς προσήλωσης στα καθήκοντα του. Ως συνέπεια, η βασιλεία του υπήρξε ολέθρια για την Γαλλία, σπέρνοντας τους σπόρους για την επανάσταση. Μέσα σ’ αυτό το έντονο πολιτικό περιβάλλον αναδείχθηκε o οικονομολόγος, François Quesnay, πνευματικός αρχηγός της ομάδας και ιδρυτής της φυσιοκρατικής σχολής-το πρώτο συστηματικό σχολείο της πολιτικής οικονομίας. Και πριν πεθάνει το 1774, πρόλαβε να δει τον μαθητή του, Turgot, Υπουργό Οικονομικών της Γαλλίας, που με τις μεταρρυθμίσεις του προσπάθησε να αποτρέψει την απειλή της επανάστασης.

Το πρόγραμμα των μεταρρυθμίσεων του Turgot βασίζονταν στην θεμελιώδη αρχή της Φυσιοκρατίας, της αρχαίας σπουδαιότητας της γεωργίας. Η επιβεβαίωση των αξιών της γης συνεπάγονταν τη δικαίωση των προνομίων των γαιοκτημόνων και της συσχέτισης με πολιτική δύναμη και κοινωνική υπεροχή. Το αξίωμα,η γεωργία είναι η μοναδική πηγή όλου του πλούτου, ενώ οι έμποροι και οι βιομήχανοι έχουν υποδεέστερη θέση στην οικονομική διαδικασία τέθηκε σε εφαρμογή. Η σπουδαιότητα της γεωργίας επιβεβαιώθηκε, ξεπρόβαλε κυρίαρχη και θριαμβευτική με τα μέτρα που οTurgot επέβαλε. Ο πρωταρχικός σκοπός της προώθησης των συμφερόντων των γαιοκτημόνων και η προβολή ως η σημαντικότερη κοινωνική τάξη, συνδυάστηκαν με οικονομικές και κοινωνικές μεταρρυθμίσεις οι οποίες θεωρήθηκαν ουσιώδεις για την επιβίωση του παραδοσιακού συστήματος, με επικεφαλής, τον Πεφωτισμένο Δέσποτα.5

Οι μεταρρυθμίσεις του Turgot, περιελάμβαναν ένα ευρύ φάσμα πολιτικών σχεδιασμένο να ενθαρρύνει πρωταρχικά τη γεωργία, να προωθήσει το ελεύθερο εμπόριο, να βελτιώσει την υποδομή των δρόμων, και να πατάξει τη διαφθορά και τη φοροδιαφυγή. Αντιμέτωπος με την απελπιστική χρηματοοικονομική θέση της Γαλλίας,ο Turgot επέβαλλε αυστηρά μέτρα περιστολής των δημοσίων δαπανών–παρεμφερή με τα μέτρα λιτότητας της σύγχρονης Ελλάδος στην εποχή των Μνημονίων –σε όλα τα τμήματα του κρατικού μηχανισμού. Αυτό σήμαινε, την περικοπή των αργομισθιών, συντάξεων, ακόμη και του μισθού του, των επιδοτήσεων σε ξένους πρίγκιπες,και της πολυτελούς ζωής της Αυλής, και μαζί, τις μυστικές δαπάνες της Marie Antoinette.

Ακολούθως, ο Turgot παρενέβη δυναμικά στην πραγματική οικονομία και με γνώμονα τα βασικά αξιώματα της Φυσιοκρατίας, “ laissez-faire, laissez-passer”, κατεδάφισε το θεσμικό πλαίσιο του Μερκαντιλισμού, που είχε εγκαθιδρύσει ο Colbert. Ουσιαστικά, κατήργησε τα προστατευτικά μέτρα και ελεγκτικούς μηχανισμούς στη βιομηχανία, εμπόριο και αγορά εργασίας, που ελέγχονταν από τις συντεχνίες. Και εδώ αρχίζουν να μπλέκουν άγρια τα πράγματα, διότι στην πρακτική τους μορφή, που προέρχεται από την κατάργηση των ρυθμιστικών κανόνων και ελεγκτών (jurors) της βιομηχανίας, εμπορίου και εργασίας, συνεπάγεται και η κατάργηση των jurandes.6 Αυτό συνέβη με διάταγμα του Turgot (1776) και αναδύθηκε στην πράξη, ο φυσικός νόμος των εργατικών μισθών, ‘στο ελάχιστο των αναγκαίων μέσων επιβίωσης’ που ίδιος έγραψε, όχι για την γενική ευημερία της κοινωνίας,αλλά για την τάξη των γαιοκτημόνων υπό την καθοδήγηση του Πεφωτισμένου Δέσποτα.

1J. A. Schumpeter, History of Economic Analysis, Oxford University Press, 1954, σελ. 228

2François Quesnay (1694-1774), γεννήθηκε κοντά στο Παρίσι, σε μια ταπεινή οικογένεια. Ο πατέρας του ήταν αγρότης και έμπορος. Υπήρξε γιατρός, μέλος της Γαλλικής Ακαδημίας Επιστημών και της Βασιλικής Κοινωνίας του Λονδίνου. Το 1749 διορίστηκε γιατρός της Marquisede Pompadour–η υγεία της ήταν εύθραυστη και πέθανε το 1764, σε ηλικία 40 ετών από φυματίωση –επίσης ήταν προσωπικός γιατρός του Λουδοβίκου 15ου. Ο αυτοδίδακτος Quesnay απέκτησε τη φήμη με τη δημιουργία (1758) του Tableau Économique (Οικονομικός Πίνακας). Η μεθοδολογία του Quesnay’s φυσιοκρατικού συστήματος και οι θεωρητικές αρχές του πήγαζαν από το Φυσικό Νόμο (Natural Law), που πίστευε ότι αντιπροσωπεύει την θειικώς καθορισμένη οικονομική τάξη.

3Ό.π., J. A. Schumpeter, History of Economic Analysis, σελ. 230

4R. W. Harris, Absolutism and Enlightenment, The History of Europe 1660 –1789, Copp Clark,σελ. 328

5O 18ος αιώνας υπήρξε ο αιώνας του Πεφωτισμένου Δέσποτα και οι philosophes στους οποίους συγκαταλέγονταν και οι Φυσιοκράτες, ήταν υπερασπιστές της απολυταρχικής μοναρχίας. Με πρώτο τον Quesnay, που αποδέχονταν τη δεσποτική μοναρχία ως το καλύτερο πολίτευμα. Αυτοί πίστευαν ότι ο Πεφωτισμένος Δέσποτας είναι ο αληθινός δωρεοδόχος του λαού του, στο πρόσωπο του οποίου οι νόμοι συνιστούν την αληθινή έκφραση των αναγκών της κοινωνίας, απ’ αυτόν πηγάζει η αφθονία και κάνει την πιο άγονη γη καρποφόρο. ‘Όπως ακριβώς ο Ευκλείδης είναι ένας αληθινός δεσπότης, και οι γεωμετρικοί νόμοι που μας παρέδωσε είναι αληθινά δεσποτικοί νόμοι και πρέπει να τηρηθούν, έτσι και οι νόμοι του Πεφωτισμένου Δέσποτα πρέπει να τηρηθούν’.Αυτή ήταν η συλλογιστική της εποχής.

6Jurandes-Ήταν επαγγελματικές οργανώσεις (εταιρίες) που απαρτίζονταν από έναν αμοιβαίο όρκο τον οποίο κάθε χρόνο έπαιρναν τα αφεντικά (masters) ότι θα τηρήσουν τους κανονισμούς και θα επιδείξουν αλληλεγγύη και ηθική συμπεριφορά. Η αρμοδιότητα απονέμονταν με εκλογή των μελών, τα οποία ονομάζονταν ένορκοι (jurors) και διορίζονταν από τις δημόσιες αρχές. Οι ένορκοι ήταν οι φρουροί (guards) του κάθε επαγγέλματος, οι ελεγκτές εργασίας και οι προστάτες των εργατών. Ήταν υπεύθυνοι να επισκέπτονται τα αφεντικά και να ελέγχουν την ποιότητα εργασιών και τις συνθήκες εργασίας. Τα jurandes αποτελούσαν εμπόδιο στη χρήση πειθήνιας και φθηνής εργατικής δύναμης.

από metopotouoxi