Οι δικοί μας μάρτυρες του Ολοκαυτώματος

 

Γράφει ο Δημήτρης Ψαρράς

Η εικαστικός Αρτεμις Αλκαλάη φωτογραφίζει τους Ελληνες Εβραίους που επέζησαν από τα στρατόπεδα συγκέντρωσης του ναζισμού.

Αυτές τις μέρες αναρτήθηκε στο διαδίκτυο η πρώτη φάση του ψηφιακού χώρου με θέμα τους «Ελληνες Εβραίους επιζώντες του ολοκαυτώματος». Πρόκειται για μια δουλειά της εικαστικού Αρτεμης Αλκαλάη, που τα τελευταία δέκα χρόνια προσπαθεί να συγκεντρώσει εικόνες και μνήμες από τους τελευταίους Ελληνες Εβραίους που επέζησαν μετά τη φρίκη των στρατοπέδων συγκέντρωσης.

Δεν είναι μια απλή καταγραφή, ούτε μια δυνατή υπενθύμιση. Με τη δουλειά αυτή η Αλκαλάη δίνει τη δική της μάχη εναντίον εκείνων που ονόμασε ο Βιντάλ Νακέ «δολοφόνους της μνήμης».

Προϋπόθεση για να μη συμβεί ξανά παρόμοια μαζική και συστηματική «καταστροφή» ανθρώπων, όπως υπήρξε η Σοά, είναι πρώτα απ’ όλα η παραδοχή ότι συνέβη. Και ότι αυτό που συνέβη δεν υπήρξε ούτε «παράπλευρη ζημιά» ούτε μπορεί να συγκριθεί με καμιά από τις άλλες εγκληματικές ενέργειες κατά την περίοδο του πολέμου.

Η Αρτεμις Αλκαλάη παρουσιάζει το έργο της σε σεμινάριο για τη διδασκαλία του Ολοκαυτώματος στην εκπαίδευση. Στην εικόνα, ο Ισάκ Μιζάν, με αριθμό βραχίονα 182641 (Εβραϊκό Μουσείο, Αθήνα, 27.2.2015)

Σύμφωνα με την «Εγκυκλοπαίδεια του Ολοκαυτώματος», η Ελλάδα είναι μαζί με την Πολωνία οι δυο ευρωπαϊκές χώρες στις οποίες ο εβραϊκός πληθυσμός υπέστη τη μεγαλύτερη καταστροφή (86,6% και 90,9% αντίστοιχα).

Παρ’ όλα αυτά, γνωρίζουμε ότι ακόμα και σήμερα η αμφισβήτηση του Ολοκαυτώματος δεν περιορίζεται στα απομεινάρια της ναζιστικής Χρυσής Αυγής, και η παραδοσιακή θρησκευτική εβραιοφοβία τρέφεται παράλληλα με τον σύγχρονο πολιτικό αντισημιτισμό.

Αναπαράγεται, μάλιστα, ακόμα και από κυβερνητικούς αξιωματούχους, που επιχειρούν να κρυφτούν πίσω από ύμνους στο σύγχρονο κράτος του Ισραήλ. Αλλά, όπως μας θυμίζει η ίδια «Εγκυκλοπαίδεια», το άσβεστο μίσος που έτρεφαν οι ναζί απέναντι στους Εβραίους οφειλόταν στην αντίληψή τους για την ιστορία ως πεδίο «φυλετικού αγώνα».

Ο Χίτλερ και οι ακόλουθοί του θεωρούσαν τους Εβραίους ως μια φυλή που είχε στόχο την παγκόσμια κυριαρχία, και γι’ αυτόν τον λόγο την αντιμετώπιζαν ως εμπόδιο για την επικράτηση της κυριαρχίας των Αρίων. Μέρες που είναι, ακούμε κι εδώ πολλά για την «ελληνική φυλή» που την εμποδίζουν να επιβληθεί κάθε λογής αντίπαλοι, πίσω από τους οποίους κρύβονται… Εβραίοι ή, μάλλον, «ο Εβραίος». Ας μην παραξενευόμαστε λοιπόν που τα αισθήματα του μίσους επιβιώνουν και στη χώρα μας.

Η απάντηση της Αλκαλάη είναι η φωτογραφική καταγραφή των ίδιων των μαρτύρων της Σοά. «Μαρτύρων», με τη διπλή έννοια της ελληνικής λέξης.

Σύμφωνα με την Ευγενία Αλεξάκη, που επιμελήθηκε τον κατάλογο της τελευταίας έκθεσης της Αλκαλάη στην Κέρκυρα τον περασμένο Νοέμβρη, «από το 2012 μέχρι σήμερα, με κοπιώδη έρευνα σε Ελλάδα και εξωτερικό, η Αλκαλάη έχει συναντήσει, έχει συνομιλήσει και φωτογραφίσει 67 Ελληνες Εβραίους επιζώντες των ναζιστικών στρατοπέδων Αουσβιτς και Μπέργκεν-Μπέλζεν.

Πρόκειται για ένα μοναδικό corpus εικόνων και ιστοριών που αφορούν τους Ελληνες Εβραίους, Σεφαραδίτες, Ρωμανιώτες και Πουλιέζους, το οποίο συνιστά υλικό πολύτιμο για την ιστοριογραφία και την ιστορική μνήμη, ιδίως καθώς οδεύουμε σε μια εποχή χωρίς τους αυτόπτες μάρτυρες στη ζωή και στις κοινωνίες μας».

Η «κόκκινη κορδέλα»

Η πρώτη Ελληνίδα Εβραία επιζήσασα του Ολοκαυτώματος που φωτογραφήθηκε από την Αλκαλάη στην Αθήνα, το 2012 ήταν η Κερκυραία Σάντρα Κοέν. Οπως γράφει η Αλεξάκη, «το λευκό σπίτι με την κόκκινη κορδέλα που συγκρατείται από ένα χέρι θα συνοδέψει την Αλκαλάη στη συνάντησή της με τη Σάντρα Κοέν, και έκτοτε ένα διαφορετικό σπίτι θα συνοδεύει κάθε συνάντησή της με τους επιζώντες του Αουσβιτς».

Η Σάντρα Κοέν (Κέρκυρα 1925-Αθήνα 2015), η πρώτη Ελληνίδα Εβραία επιζήσασα του Ολοκαυτώματος που τη φωτογράφησε η Αλκαλάη, στην Αθήνα, το 2012. Αριθμός βραχίονα Α-8338

Η ίδια η εικαστικός εξηγεί: «Παρόλο που μοιράστηκαν τις ίδιες τραυματικές εμπειρίες, η προσωπική ιστορία του καθενός είναι πηγή μεγάλης συγκίνησης, τεράστιας γνώσης και ιερής κληρονομιάς. Αυτή η διαδρομή υπήρξε για μένα μια διαδικασία μοναδική. Είχα την ευκαιρία να ασχοληθώ βαθύτερα με τη συγκεκριμένη ιστορική περίοδο, να αποπειραθώ, ματαίως (;), να την κατανοήσω και να προσπαθήσω να τη μεταπλάσω σε εικαστικό ιδίωμα.

Πάνω από όλα, όμως, είχα την τύχη να γνωρίσω αυτούς τους εξαιρετικούς ανθρώπους, να προλάβω τους τελευταίους μάρτυρες μιας εποχής περασμένης αλλά και τόσο κοντινής.

Η δύναμη της ψυχής τους και η στάση τους απέναντι στη ζωή υπήρξαν για μένα ένα αξεπέραστο μάθημα. Τους είμαι για πάντα ευγνώμων. Δεν γνώρισα, λοιπόν, τον παππού μου ούτε σας είπα τίποτα γι’ αυτόν. Επιχείρησα μόνο να δημιουργήσω έναν άυλο Τόπο συνάντησης με εκείνους που έφυγαν και με μας. Εναν Τόπο αγάπης και επούλωσης».

από efsyn