Ο Ντίζι Γκιλέσπι και η πολιτιστική διπλωματία των ΗΠΑ

 Γράφει ο Δημήτρης Κανελλόπουλος

Ο διάσημος μουσικός έπαιξε στην Αθήνα, το 1956, εν μέσω συλλαλητηρίων για τον απαγχονισμό των Μιχαλάκη Καραολή και Ανδρέα Δημητρίου της ΕΟΚΑ, μπροστά σε εξαγριωμένους αντιαμερικανούς φοιτητές, οι οποίοι τελικά τον αποθέωσαν και τον κουβάλησαν στους ώμους τους στους δρόμους της πόλης.

Θέλετε να διαβάσετε τις απαντήσεις στα παρακάτω ερωτήματα: Πώς φτιάχνεις μια τεράστια καριέρα με 35 δολάρια; Ποιο τραγούδι σκανδάλισε όλο τον κόσμο; Ποια είναι η καλύτερη συναυλιακή απάτη που έγινε ποτέ; Γιατί ονομάστηκαν τα παράνομα ραδιόφωνα «πειρατικά»; Αυτά τα ερωτήματα λοιπόν βρίσκουν απαντήσεις στο δεύτερο μουσικό βιβλίο του Τάσου Βαφειάδη, το «Ιστορίες από τη μουσική πλευρά της ζωής» (Εκδόσεις Ζήτη), που περιέχει 102+2 αφηγήσεις για τραγούδια, άλμπουμ, συναυλίες και μουσικά γεγονότα από το 1893 έως σήμερα.

Ενα νοερό ταξίδι, μεταξύ άλλων, στις ΗΠΑ την περίοδο της ποτοαπαγόρευσης, στη ρατσιστική Αλαμπάμα με τη Nina Simone, στην Υδρα του Leonard Cohen, στην έκρυθμη Αθήνα της δεκαετίας του ’60 με τους Rolling Stones και στην Ιαπωνία ακούγοντας μουσική με το πρώτο Walkman. Ιστορίες μουσικής από τη ζωή με αποκλειστικές αφηγήσεις από τους Calexico, Anne Clark, Madrugada, Tuxedomoon κ.ά.

• Ας δούμε ένα απόσπασμα για την πιο επιτυχημένη προπαγάνδα στον Ψυχρό Πόλεμο: «Οι πρεσβευτές της τζαζ» (1956)

Οι Σοβιετικοί είχαν αρχίσει να διεισδύουν πολιτιστικά στην Ασία και το 1955 Ρώσοι καλλιτέχνες ξεκίνησαν περιοδείες στις ΗΠΑ. Οι Αμερικάνοι είχαν μείνει πίσω στον πολιτιστικό στίβο και έπρεπε να απαντήσουν. Τον Δεκέμβριο της ίδιας χρονιάς, με την όπερα «Porgy and Bess», για πρώτη φορά μετά την Οκτωβριανή Επανάσταση, ένας αμερικάνικος θίασος εμφανίζεται στην ΕΣΣΔ. Αυτό ήταν μόνο η αρχή.

Ηταν το 1954 όταν το Κογκρέσο των ΗΠΑ ενέκρινε ένα μεγάλο κονδύλιο για την περιοδεία αμερικάνων καλλιτεχνών στη Σοβιετική Ενωση, σε χώρες της Μέσης Ανατολής, της Αφρικής και των Βαλκανίων, συμπεριλαμβανομένης και της Ελλάδας, σε χώρες δηλαδή όπου οι Αμερικάνοι ήθελαν να αλλάξουν την άποψη των πολιτών τους για τις ΗΠΑ.

Αρχικά περιόδεψαν μόνο θεατρικές παραστάσεις και όπερες (απέφυγαν τα μπαλέτα γιατί υστερούσαν σε σχέση με τους Σοβιετικούς), αλλά άρθρα στον Τύπο πίεζαν και για την εξαγωγή του μεγάλου αμερικάνικου «πολιτιστικού όπλου», της τζαζ. Η απόφαση για την κυβέρνηση των ΗΠΑ δεν ήταν απλή. Πολλοί Αμερικάνοι ντρέπονταν για το συγκεκριμένο είδος μουσικής, θεωρούσαν ότι ήταν κατώτερο και ότι εξέφραζε μόνο τους μαύρους.

Ομως, αναλύοντας τα δεδομένα και έχοντας πληροφορίες πως η τζαζ είχε ήδη διεισδύσει σε χώρες του Ανατολικού Μπλοκ, η κυβέρνηση αποφάσισε να δημιουργήσει το πρόγραμμα «Οι πρεσβευτές της τζαζ». Στο πλαίσιο αυτού προσέλαβε καταξιωμένους μουσικούς για να γίνουν πρεσβευτές των ΗΠΑ μέσω της μουσικής τους και να «προωθήσουν τις αξίες της ελευθερίας και της δημοκρατίας».

Μεγάλα ονόματα της τζαζ ταξίδεψαν, λοιπόν, σε χώρες της Αφρικής, της Ασίας και των Βαλκανίων για να προαγάγουν τον αμερικάνικο πολιτισμό και να νικήσουν ιδεολογικά τους αντιπάλους τους. Ηταν ουσιαστικά ένα πείραμα πολιτιστικής διπλωματίας, όπως χαρακτηριστικά περιγράφηκε και από τους ίδιους.

Οι ΗΠΑ επέλεξαν επίτηδες πολλούς αφροαμερικανούς καλλιτέχνες, ώστε να δώσουν ένα δυνατό μήνυμα σε όλο τον κόσμο ότι δεν υπήρχαν φυλετικές διακρίσεις στη χώρα τους (η αχίλλειος πτέρνα των ΗΠΑ, όπως είχε πει ο Πρόεδρος Eisenhower). Βέβαια, στην πραγματικότητα συνέβαινε ακριβώς το αντίθετο, μια που οι μαύροι βίωναν ακραίες συμπεριφορές ρατσισμού και αυτό τσαλάκωνε την εικόνα που ήθελαν οι ΗΠΑ να σχηματίσει ο κόσμος γι’ αυτές. Οι συνεχιζόμενες φυλετικές διακρίσεις σε πολλές πολιτείες των ΗΠΑ έδιναν την αφορμή στους Σοβιετικούς να τους κατηγορούν για ρατσισμό. Αν το καλοσκεφτούμε, μιλάμε για το εξής παράδοξο: η πολιτιστική έκφραση μιας καταπιεσμένης μειονότητας των ΗΠΑ, μόλις πέρασε τα σύνορα, μετατράπηκε σε πολιτιστική ανωτερότητα των ΗΠΑ.

Ο πρώτος πρεσβευτής ήταν ο Dizzy Gillespie και η πρώτη του περιοδεία περιελάμβανε το Ιράν, τη Συρία, το Πακιστάν, τον Λίβανο, την Τουρκία, τη Γιουγκοσλαβία και την Ελλάδα. Οι ημερομηνίες που είχε κλείσει για την Ελλάδα δεν μπορούσαν να είναι χειρότερες. Τρεις μόνο μέρες πριν την πρώτη του συναυλία στην Αθήνα, πραγματοποιείται μεγάλη συγκέντρωση διαμαρτυρίας ενάντια στη θανατική ποινή που είχε επιβληθεί από τους Αγγλους στους Μιχαλάκη Καραολή και Ανδρέα Δημητρίου της ΕΟΚΑ.

Στο συλλαλητήριο γίνονται άγρια επεισόδια και σκοτώνονται τρεις διαδηλωτές και ένας αστυνομικός. Την επόμενη μέρα, τελικά, απαγχονίζονται στην Κύπρο οι δύο αγωνιστές και στην Αθήνα συνεχίζονται οι αντιβρετανικές και αντιαμερικανικές διαδηλώσεις. Ωστόσο, ο Gillespie έπαιξε κανονικά και μάλιστα έδωσε και μια ακόμα δωρεάν παράσταση για τους φοιτητές. Οπως είχε πει και ο ίδιος, «Ηταν ένα εξαγριωμένο κοινό από αντιαμερικάνους φοιτητές. […] Τους αρέσαμε τόσο πολύ, που όταν τελειώσαμε πετάξανε τα σακάκια τους στον αέρα και με κουβάλησαν στους ώμους τους στους δρόμους της πόλης».

Η περιοδεία του Gillespie θεωρήθηκε επιτυχής από τους αμερικάνους αξιωματούχους και έτσι τα επόμενα χρόνια ακολούθησαν ο Benny Goodman στη Νοτιοανατολική Ασία (1957), ο Dave Brubeck στην Πολωνία και τη Μέση Ανατολή (1958) κ.ά.

Οι πρεσβευτές της τζαζ βοήθησαν σημαντικά στην αλλαγή στάσης ανθρώπων σε όλο τον κόσμο απέναντι στους Αμερικάνους και τις ΗΠΑ γενικότερα. Χάρη στους μουσικούς, οι ΗΠΑ κατάφεραν να επαναπροσδιορίσουν τη σχέση τους με πολλά νέα και παλιά κράτη. Οι μουσικοί, από την άλλη, είχαν πλήρη επίγνωση του προπαγανδιστικού τους ρόλου. Εκτός, όμως, από το να εξυπηρετούν τα συμφέροντα των ΗΠΑ, εκμεταλλεύτηκαν τη θέση τους και μίλησαν και για τα δικαιώματα των Αφροαμερικανών εντός και εκτός ΗΠΑ, βάζοντας και αυτοί ένα λιθαράκι στον περιορισμό των φυλετικών ανισοτήτων.

από efsyn