Το πολιτικό καρναβάλι του Ρίο που δεν είδαμε

Γράφει ο Γιώργος - Βύρων Δάβος

Οι κυρίαρχες εκδοχές των επίσημων μέσων ενημέρωσης για το Καρναβάλι του Ρίο εστιάζονται μόνο στο φαντασμαγορικό θέαμα και τις ημίγυμνες καλλονές, που χορεύουν γύρω και πάνω στα εντυπωσιακά άρματα και όχι στο περιεχόμενό του. Ένα περιεχόμενο που ενσωματώνοντας τις κοινωνικοπολιτικές συνθήκες και την περιρρέουσα ατμόσφαιρα που έχει δημιουργηθεί στη χώρα μετά την εκλογή του ακροδεξιού Ζαΐχ Μπολσονάρου, υπήρξε όμως, τουλάχιστον για φέτος, το πιο πολιτικοποιημένο των τελευταίων δεκαετίων. 

Οι περισσότερες από τις 13 μεγάλες σχολές που την περασμένη εβδομάδα παρήλασαν και διαγωνίστηκαν στο “σαμποδρόμιο” είχαν επιλέξει ηχηρά θέματα από την σκληρή καθημερινότητα στους δρόμους, την πολιτική πραγματικότητα και τις δηλώσεις των πρωταγωνιστών της (με προεξάρχοντα τον Μπολσονάρου και τους υπουργούς του, τον κυβερνήτη του Ρίο, Μαρσέλου Κριβέλα), την καλπάζουσα διαφθορά, αλλά κυρίως τις πολλαπλές διακρίσεις, φυλετικές, κοινωνικές, φύλου, με αιχμή του δόρατος το habeas corpus των πολιτών σε όλες τις μορφές του.

Στην πρωτοκαθεδρία του θεάματος-διαμαρτυρία, που υπό τους ήχους της ξέφρενης σάμπα σχολίαζε την ζοφερή πραγματικότητα στην βραζιλιάνικη κοινωνία, για μία φορά ακόμη βρέθηκε η διαλεκτή σχολή της Mangueira (Μανγκέιρα), που παρέλασε με το θέμα “Η Αλήθεια θα σας ελευθερώσει”. Μία άμεση αναφορά στην αγαπημένη φράση του Μπολσονάρου από τη Βίβλο, “γνώσεσθε τήν ἀλήθειαν, καί ἡ ἀλήθεια ἐλευθερώσει ὑμᾶς” (Ἰω. η΄ 32), αλλά και στην Ευαγγελική Εκκλησία που τον στηρίζει, προωθώντας τη μισαλλοδοξία και τις διακρίσεις, είτε κατά των γυναικών, είτε κατά των μειονοτικών ομάδων ή, χειρότερα ακόμη, των αυτοχθόνων. Η σχολή αυτή στο περασμένο Καρναβάλι είχε επιλέξει να προβάλει ως κεντρικό θέμα της τη δολοφονία της ακτιβίστριας και δημοτικής συμβούλου Ρίο ντε Ζανέιρο, Μαριέλε Φράνκου.

Αλλά και οι σχολές της Σάου Κλεμέντσι και Πουρτέλα επέλεξαν άκρως πολιτικά θέματα: η πρώτη το πολύκροτο σκάνδαλο της “υπόθεσης των πορτοκαλιών” (o caso das laranjas) ως προς τις υποψηφιότητες του πρώην κόμματος του Μπολσονάρου PSL, με χρήματα που αντί να στηρίξουν τις γυναίκες υποψηφίους διατέθηκαν για τους εκλεκτούς του κόμματος και την την αγαπημένη ασχολία του Μπολσονάρου και των γιών του, τα fake news. 

Η δεύτερη σχολή επέλεξε ως θέμα τις ρατσιστικές δηλώσεις του Κριβέλα και του Μπολσονάρου τραγουδώντας: “Ο Ινδιάνος ζητεί ειρήνη, μα παίρνει πόλεμο / η γειτονιά μας δεν έχει κόμμα, ούτε φατρίες / δεν έχει επίσκοπο, ούτε υποκύπτει στο κεφάλαιο”.

Διάφορα θέματα που σχετίζονται με το τι συμβαίνει στους δρόμους της Βραζιλίας, τη θρησκεία και τη βία στις φαβέλες, τον ρατσισμό και την αστυνομική βία, κυριάρχησαν στη σκηνογραφία των άλλων σχολών. 

Όμως εκείνες οι παρουσίες που απέσπασαν τα περισσότερα σχόλια ήταν η σκηνογραφία των Acadêmicos de Vigário Geral και το άρμα της με το τεράστιο άγαλμα του “Μποζουνάρου”, δηλ. την αναπαράσταση του γνωστού κλόουν Μπόζο με τα χαρακτηριστικά του Μπολσονάρου να προσποιείται την κίνηση του πυροβολισμού με το χέρι του, ενώ στο δρώμενο που τη συνόδευε παρουσιαζόταν η εξιστόρηση της πρόσφατης ιστορίας της χώρας μέσα από τα ψέμματα των πολιτικών.

Η σχολή Μάνσα Βέρτζι (Mancha Verde), διακωμώδησε τις δηλώσεις της υπουργού Ισότητας, Οικογένειας και Ανθρωπίνων Δικαιομάτων Νταμάρες Άλβες για “γαλάζια αγοράκια και ροζ κοριτσάκια”, συνδυάζοντάς την με τις κατάπτυστες δηλώσεις του υπουργού Οικονομικών Πάουλου Γκέντς, ο οποίος είχε ισχυρισθεί πως “όταν το δολάριο ήταν χαμηλότερα, η οικιακή βοηθός πήγαινε στη Ντίσνεϊλαντ”, με συμμετέχουσες ντυμένες σαν υπηρέτριες που κρατούσαν ένα τεράστιο διαβατήριο στο χέρι.

Φυσικά, οι γιοί του Μπολσονάρου, Κάρλους και Εντουάρντου έσπευσαν μέσω του Twitter να αποκρούσουν την κριτική εναντίον τους, επιτιθέμενοι κι επώνυμα, ταυτίζοντας τις σχολές της σάμπας με διαφθορεία στις κακόφημες γειτονιές που προωθούν και χρηματίζονται από τα τυχερά παιχνίδια και τα ναρκωτικά και που εντελώς ξετσίπωτα τολμούνε να γελοιοποιούν τον πρόεδρο.

Οι αμφισημίες του ξεφαντώματος

Όμως, η Βραζιλία δεν είναι μόνον το Καρναβάλι και το “σαμποδρόμιο” στο Ρίο, μα και οι άλλες παρεμβατικές εκδηλώσεις, που χρησιμοποιούν τις μέρες της ξέφρενης χαράς για να περάσουν πιο άμεσα και πιο ουσιαστικά μηνύματα από την απλή κοινωνική κριτική, αγγίζοντας τα όρια του ακτιβισμού. 

Το Καρναβάλι φέρει μέσα του όλες τις αμφισημίες και τα κοινωνικά μηνύματα που αιώνες τώρα μεταφέρει ο κοινωνικός θεσμός του καρναβαλιού κι ιδίως την εναλλακτική κουλτούρα, που συνήθως εκφράζεται σε μεταιχμιακές κι ασταθείς περιόδους κρίσης (“ανομίας”, κατά τον πατέρα της κοινωνιολογίας Εμίλ Ντυρκέμ). Στους καιρούς μας, όπου οι περίοδοι της κρίσεις αλληλοεναλλάσσονται ταχύτατα, είναι όσο ποτέ άλλοτε αναγκαίες τέτοιες συχνές βαλβίδες ασφαλείας, που θα απελευθερώνουν το άτομο από τις κοινωνικές πιέσεις, πάντοτε όμως στο εσωτερικό του κοινωνικού ορίζοντα. 

Μέσα στο καρναβάλι, όπως το ορίζει και ο μεγάλος Ρώσος θεωρητικός Μιχαήλ Μπαχτίν, ανατρέπεται η ασκητική κι ιδεαλιστική κουλτούρα της εξουσίας. Όλα ρευστοποιούνται και γίνονται σχετικά και κύριο στοιχείο είναι πάντοτε η αμφισημία: το ιερό και το ανόσιο συμβαδίζουν, το υψηλό και το χυδαίο συνταιριάζονται, η ζωή κι ο θάνατος ενώνονται, το αιώνιο συνταυτίζεται με το στιγμιαίο. Η παράδοση ποδοπατείται και προβάλλεται η διάρκεια και το μέλλον (ποιός δεν πιστεύει πως η επιτυχία της Εθνικής δεν θα επαναληθφεί και στο μέλλον και για πάντα;). Η αμφισημία της τρελής χαράς δεν αποδέχεται την αυθεντία. Η μεμψιμοίρια κι η επίσημη “θεολογία” ξεπερνώνται με μία γελοιογραφική πάντοτε σύζευξη του θανάτου με τη γέννηση, που συμβολίζει την ευκταία άρνηση του παλιού και την ανάδυση του καινούργιου.

Μια αγελάδα διόλου ιερή

Ιδιαίτερα ανορθόδοξο και καταλυτικά δεικτικό για την πολιτική εξουσία και την ηγεμονική ρατσιστική και ασεβές απέναντι στη θρησκόληπτη ηγεμονία,  είναι και το κίνημα “Βέβηλη Αγελάδα” (Vaca Profana), η καρναβαλική πρωτοβουλία της 31χρονης Νταντάρα Πάγκου, που από το 2016 έχει δώσει άλλη τροπή στις εκδηλώσεις εορτασμού. Η καθαρά φεμινιστική και πολιτική διάσταση του τολμηρού δρώμενου που προτείνει (γυναίκες ξέστηθες, με μάσκες σαν κεφάλια αγελάδας και φούστες σαν δέρμα της), έχει εξαπλωθεί στους δρόμους του Σάο Πάολο και του Περναμπούκο. “Πιστεύω πως το ηχηρότερο μήνυμα που κάποιος μπορεί να περάσει είναι πως, καθώς το σώμα είναι δικό μας, να φέρει το θέμα τούτο και τον σχετικό διάλογο στο παίγμον πλαίσιο και την ανεκτικότητα του Καρναβαλιού”, τονίζει η ίδια. 

Την ίδια ακτιβίστικη στάση προωθεί και η φεμινιστική ομάδα “Στρογγυλές γυναίκες” (Mulheres Rodadas), που αμφισβητεί την σεξιστική εικόνα της γυναίκας που προάγει το Καρναβάλι και στην παρέμβασή της την Τετάρτη 26 Φεβρουαρίου αναπαρήγαγε τη γνωστή χορογραφία “Ένας βιαστής στον δρόμο σου” της χιλιανής φεμινιστικής κίνησης Lastesis, που έκανε τον γύρο του κόσμου. “Σήμερα η τρέλλα χρησιμεύει για να πούμε τι θέλουμε με τα σώματά μας, ή τι δεν θέλουμε”, τονίζει η δημιουργός των “Στρογγυλών Γυναικών” Ρενάτα Ρουντρίγκες.

“Κριτική υποκουλτούρα”

Το Καρναβάλι είναι γνωστό ότι λειτουργεί ως ως μία κοινωνική “βαλβίδα ασφαλείας” (Ventilstille), όπως θα έλεγε και ο Γερμανός κοινωνιολόγος Γκέοργκ Ζίμελ, τροφοδοτώντας και πρωτίστως επιτρέποντας και νομιμοποιώντας, έστω και για τα περιορισμένα τούτα χρονικά και τοπικά όρια, μία ιεροτελεστία, που καθιστά δυνατόν να ξεδιπλωθούν πράξεις και συναισθήματα απαγορευμένα στην καθημερινή ζωή. Εκείνα τα βράδια όλα επιτρέπονται. Όλες οι συνήθεις απαγορεύσεις αίρονται, πρακτικές που σε κανονικές συνθήκες θα είχαν επισύρει τιμωρίες γίνονται, εάν όχι νόμιμες, πάντως αποδεκτές. Συναισθήματα καταπιεσμένα μπορούν να εξωτερικευθούν και να κοινωνηθούν. Άνθρωποι αδελφώνονται και συναντιώνται, επικοινωνούν. Το Καρναβάλι αποτελεί  επίσης μία “κριτική υποκουλτούρα”, που θέτει υπό αμφισβήτηση μέσα από ένα ετερώνυμο πλαίσιο συμμετοχής και έκφρασης, με πρώτο στοιχείο την καρικατούρα και το γελοίο (συνθήματα κτλ.), την κρατούσα ηθική και τους ισχύοντες νόμους. Μέσα από την ταπείνωση και κυριολεκτική, αλλά κυρίως συνθηματολογική και ηθική, των μεγάλων αντιπάλων, εκφράσθηκε καθ’όλη την ιστορία του Δυτικού Πνεύματος με τρόπο μεταφορικό και μία χειραφέτηση των καταπιεσμένων τάξεων από την Εκκλησία και τους ευγενείς. Και η Βραζιλία στο Καρναβάλι της αποδεικνύει αυτό ακριβώς: το Καρναβάλι είναι η μόνη δυνατότητα του απλού λαού να γίνει κυρίαρχος, μεταφορικά, μέσα από την τρέλα και τη χαρά, ποδοπατώντας τα κοινωνικά ταμπού και τις απαγορεύσεις και προβάλλοντας διεκδικήσεις, που δια της κανονικής οδού θα καταπιέζονταν κι εξουδετερώνονταν εν τη γενέσει τους.

από kosmodromio