Το Μηδέν ως Οριακή Στιγμή του Συστήματος

Του Ηλία Καραβόλια

Την αρχή την έκανε το χρήμα με τα αρνητικά επιτόκια. Τώρα ήταν η σειρά του μαύρου χρυσού. Ζούμε ένα ιστορικό φαινόμενο. Το αμερικανικό πετρέλαιο έγινε τόσο φθηνό -στα 0$ (!) και σε αρνητικές τιμές (!) τα μελλοντικά του συμβόλαια- που οι παραγωγοί πληρώνουν αυτούς που το συγκεντρώνουν για να πάρουν τα βαρέλια και να το ξεφορτωθούν! *

Αναρωτιέται κανείς τι έχει πάθει ο καπιταλισμός. Τι συμβαίνει σε αυτές τις περίφημες αγορές και ισοπέδωσαν τις αξίες που ρέουν στο σύστημα( χρήμα και πετρέλαιο) όπως ρέει το οξυγόνο στο αίμα μας. Προφανώς δεν ήταν δεδομένο ότι η ύφεση που έρχεται ενίοτε μπορεί και να μηδένιζε την αξία ζήτησης του βασικού ενεργειακού εμπορεύματος. Οι οικονομίες καθηλώθηκαν και τα πάντα μοιάζουν σαν να μην έχουν τιμή εκκίνησης και τιμή αγοραίας διαπραγμάτευσης. Μένει να δούμε πώς θα συμπεριφερθούν τα χρηματιστήρια (προς το παρόν ανέκαμψαν) αλλά και τα λοιπά εμπορεύματα.

Η πανδημία μπορεί λοιπόν και να μηδενίζει τις αξίες! Ένας μικροσκοπικός αόρατος ιός μπόρεσε να ισοπεδώσει την τεράστια σε βάθος αγορά πετρελαίου και να ισοπεδώσει τις τιμές. Επαναλαμβάνω όμως ότι προ της πανδημίας είχε προλάβει το χρήμα να κοστίζει μηδέν! Και ταυτόχρονα να μην το δανείζεται κανείς (και μάλιστα να πληρώνει κιόλας αν ήθελε να το αποταμιεύσει). Περνάμε άραγε σε μια νέα φάση του καπιταλισμού όπως επί δεκαετίες προβλέπουν ( αλλά δεν επιβεβαιώνονται ποτέ) οι απανταχού αντικαπιταλιστές ; Ή μήπως ζούμε την αρχή μόνο ενός δράματος που θα επιφέρει η καθήλωση -δυο μηνών τώρα- τόσων ανθρώπων στον πλανήτη μακριά από δουλειές και κατανάλωση;

Ας μην καταπιανόμαστε με μεγάλες έννοιες. Ας δούμε κάπως απλά τα πράγματα. Με απροσδιόριστη την έκταση και το βάθος της ύφεσης και δεδομένου ότι έχουν ήδη υποστεί απώλειες τα διεθνή χρηματιστήρια το σκηνικό -όταν αρχίσει ξανά να παίρνει μπροστά η διεθνής οικονομία -δεν θα είναι το ίδιο για τον χρηματοπιστωτικό καπιταλισμό. Είναι πλέον εμφανές ότι θα έχει αλλάξει η έννοια της τιμολόγησης του επενδυτικού κινδύνου. Η καθήλωση προσφοράς και ζήτησης και η ζημιά σε εμπορικές/εφοδιαστικές αλυσίδες προϊόντων καθώς και στην παροχή υπηρεσιών, σε συνδυασμό με το νέο παραγωγικό μοντέλο της τηλεργασίας, θα αλλάξουν το τοπίο και στις οικονομίες και στα χρηματιστήρια.

Το δίχτυ ασφαλείας με τα πρωτοφανή πακέτα διάσωσης που ρίχνουν κυβερνήσεις και κεντρικές τράπεζες στις οικονομίες είναι μεν ισχυρός παράγοντας μερικής σταθεροποίησης όμως δεν αποκλείει το φαινόμενο μιας παρατεταμένης ασταθούς ισορροπίας που μάλλον θα μας συντροφεύει για καιρό. Κάθε χώρα μάλλον θα έχει το δικό της αυξημένο ρίσκο (country risk) και δεν αποκλείεται μια πιθανή διαδικασία απο-παγκοσμιοποίησης της παραγωγής. Μεμονωμένα γεγονότα και διακρατικές συμφωνίες στα πλαίσια ενός έντονου ήδη εμπορικού πολέμου θα αντανακλώνται στις τιμές των διαπραγματεύσιμων αξιών- όπως τώρα με τις αρνητικές τιμές στο αμερικανικό πετρέλαιο. Και φυσικά το πλήγμα είναι ήδη τεράστιο πρώτα και κύρια για την αμερικανική ηγεμονία (αν συνδυαστεί με το ευρύτερο γεωπολιτικό σκηνικό που προκαλεί το lockdown λόγω της πανδημίας.)

Όσοι προφήτευαν ότι ο κόσμος δεν θα είναι ο ίδιος μετά τον κορονοϊό προφανώς δεν είχαν στο μυαλό τους ότι θα γινότανε αρνητική η τιμή του πετρελαίου τόσο γρήγορα ! Αλλά ούτε θα τους περνούσε από τον νου ότι θα είχαν προκληθεί ουρές στις ΗΠΑ για τα επιδόματα ανεργίας. Διότι αυτό είναι το μείζον. Μπορεί οι αρνητικές τιμές ( περιστασιακές προφανώς) στον μαύρο χρυσό να ρίξουν για λίγο το ενεργειακό κόστος στις βιομηχανίες που καρκινοβατούν, όμως η τιμή του άλλου ’’χρυσού’’, του ανθρώπινου κεφαλαίου και της εργασίας, αν πέσει πολύ δεν θα είναι καθόλου περιοδικό φαινόμενο. Οι χαμηλοί μισθοί μπορεί να μας συντροφεύουν για πολύ καιρό. Και αυτοί οι χαμηλοί μισθοί ,σε συνδυασμό με χαμηλό ενεργειακό κόστος παραγωγής προϊόντων, είναι που θα επανεκκινήσουν ξανά την παγκόσμια παραγωγή νέων δήθεν αναγκαίων εμπορευμάτων. Διότι όπως έγραψαν πρόσφατα τα μέλη της Αόρατης Επιτροπής ( ’’Maintenant’’, Comite Invisible, La Fabrique, Paris, 2017) :

’’Καπιταλισμός δεν είναι τόσο να πωλούνται προϊόντα όσο το να γίνει δυνατή η αξιολόγηση των προϊόντων αυτών που ακόμη δεν έχουν παραχθεί. Καπιταλισμός είναι η παγκόσμια προέκταση της μέτρησης...’’

Αυτή η μέτρηση λοιπόν είναι που δεν περιμέναμε ποτέ ότι μπορεί να πάρει και αρνητικές τιμές όπως δείχνουν τα αρνητικά επιτόκια στις καταθέσεις και τα μελλοντικά συμβόλαια παράδοσης πετρελαίου. Να λοιπόν που και το μηδέν μπορεί να γίνει μια οριακή (σ)τι(γ)μή του συστήματος.

Μια δυνητική αναπαράσταση του Αρνητικού στον Καπιταλισμό - μετά το αρνητικό επιτόκιο στο χρήμα - είναι το αρνητικό πρόσημο στην αξία του πετρελαίου. Δεν πρόκειται φυσικά για την οριακή στιγμή του συστήματος. Οι μηδενικές και αρνητικές τιμές των μελλοντικών συμβολαίων πετρελαίου μοιάζουν να είναι η δυνητική αναπαράσταση ενός συστήματος που ψάχνει την μετάθεση των ορίων του. Αλλά η ουσία είναι ότι αυτό το όριο ανατιμολογείται συνεχώς ως στάδιο της Αξίας. Και επειδή τα παράγωγα είναι ’’χρήμα’’ το μηδενικής αξίας πετρέλαιο είναι μια αναγκαία συστημική συμπλήρωση της μηδενικής αξίας του χρήματος. Πρόκειται για μια φάση της αναδιάρθρωσης στην σημειωτική βιομηχανική παραγωγή ( δηλαδή αυτής που υπαγορεύουν τα μελλοντικά συμβόλαια στις χρηματιστηριακές αγορές)

Τα στοιχήματα στα χρηματιστήρια και τα παράγωγα προϊόντα μεταβλητότητας του κινδύνου είναι το άθροισμα των στοιχημάτων του καπιταλισμού να φρακάρει και να σπάσει τα όρια του. Η μελλοντική συνθήκη που εμπεριέχεται στα futures (μελλοντικά συμβόλαια) αντιπροσωπεύει τις μελλοντικές σχέσεις αναπαραγωγής του κεφαλαίου. Τα futures είναι το διαρκές μετατοπισμένο όριο του συστήματος ( γι’ αυτό και τα futures στο πετρέλαιο δείχνουν πάλι θετικό πρόσημο στις τιμές διαπραγμάτευσης).

Προφανώς και έχουμε υπερσυσσώρευση αλλά εδώ κρύβεται ένα ισχυρό σημείο ανάλυσης: υπερσυσσώρευση μπορεί και να μην σημαίνει υπερπαραγωγή και υπερπροσφορά. Αυτό όμως απασχολεί μόνο την θεωρία στην παρούσα συγκυρία. Δεδομένης της επερχόμενης ύφεσης σηματοδοτείται φυσικά η μελλοντική υποκατανάλωση και τα μειωμένα κέρδη παρά την πρόσκαιρη πτώση ενεργειακού/μισθολογικού κόστους.

Δημιουργείται σαφέστατα ένα σκηνικό ζήτησης σε χαμηλές τιμές του πλέον ενεργειακού εμπορεύματος ώστε να επανακαθοριστεί η σημαίνουσα αλυσίδα της παραγωγής μετά την πανδημία. Με το πρωτοφανές γεγονός της αρνητικής τιμής στο αμερικανικό πετρέλαιο και δεδομένης της δυνητικής αναπαραστατικής ισχύος των χρηματιστηρίων η αυτοαναφο-ρικότητα του κεφαλαίου έχει πλέον ενσωματώσει έναν ιδιότυπο κίνδυνο : τον κίνδυνο κατάρρευσης των εκθεσιακών αξιών. Εκείνων των αξιών που διαμορφώνουν το ranking και το rating της μέτρησης στον καπιταλισμό. Γιατί μέτρηση είναι τα μελλοντικά συμβόλαια παράδοσης πετρελαίου. Μέτρηση μελλοντικής σχέσης παραγωγής μεταξύ κεφαλαίου και εργασίας. Έτσι το Κεφάλαιο θα βρει τις νέες αγορές που μανικά αναζητεί...

*Για τους μυημένους στις αγορές: όπως διαβάζουμε στο banking.news, ο OPEC είναι που παίζει με την κορυφή της υπερπροσφοράς και των αποθεμάτων και προκαλείται έτσι χαώδης διαφορά μεταξύ spot (τωρινών τιμών) και futures( μελλοντικών τιμών) .Πολλές εταιρείες έσπευσαν να ναυλώσουν πλοία για πλωτή αποθήκευση, έσπευσαν να βρουν αποθηκευτικό χώρο και στην στεριά. Ο ΟΠΕΚ και οι Ρώσοι συμφώνησαν σε μείωση ρεκόρ της παραγωγής -σχεδόν το 10% της παγκόσμιας προσφοράς. Oι ΗΠΑ πίεζαν τους Σαουδάραβες να αυξήσουν τις τιμές, αλλά η διαφορά μεταξύ της τιμής ενός συμβολαίου αμερικανικού αργού και της εμπορίας φυσικού πετρελαίου από εταιρείες ήταν τεράστια. Τώρα τι θα συμβεί ; Πολύ απλά θα παραγγέλνουν σε κατώτατες τιμές οι Κινέζοι από τους Σαουδάραβες. Πάλι δηλαδή η Κίνα βγαίνει κερδισμένη...

από europeanbusiness