...και δε δακρύζεις ποτέ σου μάνα μου Ελλάς που τα παιδιά σου σκλάβους ξεπουλάς (Video)

Νίκος Γκάτσος - Σταύρος Ξαρχάκος, η συνεργασία τους ορόσημο στην ταινία Ρεμπέτικο του Κώστα Φέρρη.

Είναι, αναμφίβολα, η κορυφαία στιγμή της συνεργασίας του Νίκου Γκάτσου με τον Σταύρο Ξαρχάκο. Κι όχι μόνο.

Το «Ρεμπέτικο», που κυκλοφόρησε το 1983, έχει καταγραφεί στην ιστορία του ελληνικού τραγουδιού ως ένα έργο απαράμιλλης μουσικής τέχνης (ο Ξαρχάκος έγραψε τραγούδια σαν να τα είχαν γράψει πριν απ’ αυτόν παλιοί ρεμπέτες ή ο Τσιτσάνης και ο Βαμβακάρης) και αξεπέραστης ποιητικής κατάθεσης (ο Γκάτσος εδώ μεγαλουργεί!).

«Το ταλέντο του Ξαρχάκου πέτυχε κάτι μοναδικό: να γεννήσει ρεμπέτικα, με βάση όλα τα κλισέ και όλους τους δρόμους του είδους. Πήρε στα χέρια του τους ειδικούς κώδικες και τα κλειδιά και τα χρησιμοποίησε με τη μεγαλύτερη δυνατή προσήλωση και αυστηρότητα. Η ποίηση του Γκάτσου έπαιξε καταλυτικό ρόλο…» (Γιώργος Νοταράς, «Το ελληνικό τραγούδι των τελευταίων 30 χρόνων», εκδ. «Λιβάνη»).

Αφορμή, υπήρξε η ταινία του Κώστα Φέρρη, σε σενάριο του ίδιου και της Σωτηρίας Λεονάρδου, που απέσπασε πλήθος βραβείων: αργυρή άρκτο στο Φεστιβάλ του Βερολίνου, ειδικό βραβείο της κριτικής επιτροπής στο Φεστιβάλ της Βαλένθια, καλύτερης ταινίας, πρώτου γυναικείου ρόλου στη Σωτηρία Λεονάρδου και δεύτερου γυναίκειου ρόλου στη Θέμιδα Μπαζάκα στο Φεστιβάλ Κινηματογράφου της Θεσσαλονίκης, καθώς και πέντε κρατικά βραβεία: καλύτερης ταινίας, σεναρίου, μακιγιάζ, τεχνικών επιτεύξεων και δεύτερου ρόλου στη Μπαζάκα… Δεν κέρδισε βραβείο μουσικής! Όχι πως το ’χε ανάγκη, αφού τα τραγούδια έγραψαν ιστορία και έμειναν κλασικά εν τη γενέσει τους…

Εκτός από τη Σωτηρία Λεονάρδου και τη Θέμιδα Μπαζάκα, που αναφέρθηκαν παραπάνω, στο «Ρεμπέτικο» πρωταγωνιστούσαν ακόμα ο Νίκος Καλογερόπουλος, η Βίκυ Βανίτα, ο Μιχάλης Μανιάτης, ο Κωνσταντίνος Τζούμας, ο Σπύρος Μαβίδης κ.α. Δυο λόγια για την ταινία:
Η Μαρίκα ή «Μπέμπα» γεννιέται το 1917 στη Σμύρνη, στο πίσω δωμάτιο του καφενείου όπου τραγουδάει ρεμπέτικα ο πατέρας της. Η πολυτάραχη σχέση των γονιών της και τα δραματικά ιστορικά γεγονότα της εποχής καθορίζουν την πορεία της: η Μαρίκα θα έρθει με το κύμα των προσφύγων στην Αθήνα, θα μείνει ορφανή όταν ο πατέρας της σκοτώσει σε καβγά τη μητέρα της, θα λάμψει επάνω στο πάλκο ως τραγουδίστρια του ρεμπέτικου και θα σβήσει στα 1955, μόνη, μετά την επιτυχία και την αναγνώριση και ενώ πια τα ρεμπέτικα τραγούδια εκτοπίζονται από τα «ελαφρά».

Η σύντροφος του Νίκου Γκάτσου Αγαθή Δημητρούκα, σ’ ένα κείμενό της με τίτλο «Το ταξίδι» στο «Ημερολόγιο 1999» των εκδόσεων «Διάμετρος», γράφει για το πώς γενηθηκαν τα τραγούδια:
«Όταν έγραφε τους στίχους για το “Ρεμπέτικο” μου έδινε την εντύπωση, αυτός που ένιωθε και έπραττε τόσο μακριά από κάθε εξουσία και εξουσιαστή, πως είχε την ανώτερη εξουσία και την μεγαλύτερη δύναμη στα χέρια του. Έγραφε παντού. Στο διαμέρισμα που μέναμε στην Κυψέλη («Στης πίκρας τα ξερόνησα», «Μπουρνοβαλιά», «Το δίχτυ»), στο σπίτι μου στο χωριό μου, όπου είχαμε πάει για λίγες μέρες («Μάνα μου Ελλάς») και στο σπίτι της Μαρίας και του Σωτήρη Μουστάκα («Καίγομαι – καίγομαι»). Ήταν τα γενέθλια της λατρεμένης και σε μας κόρης τους και της πήγαμε δώρο μια κόκκινη γραφομηχανή. Παίζοντας ο Νίκος, άρχισε να γράφει:
“Καίγομαι καίγομαι
ρίξε κι άλλο λάδι στη φωτιά…”.
Όταν τελείωσε, μας είπε χαριτολογώντας, πως έγραψε κι εκείνος ένα “σκυλάδικο”…».

Κι αλλού, στην πρόσφατη – εξαιρετικής γραφής – μυθιστορηματική αυτοβιογραφία της, με τίτλο «Πουλάμε τη ζωή χρεώνουμε τον θάνατο», η στιχουργός Αγαθή Δημητρούκα αναφέρει σχετικά για το Γκάτσο και την «πρόκληση» του «Ρεμπέτικου»:

«Είχε ξεκινήσει να γράφει τους στίχους… Μα, όσο κι αν έδειχνε ότι τους έγραφε αβασάνιστα, η καρδούλα του το ήξερε:
“Δεν έχω σπίτι πίσω για να ’ρθω
ούτε κρεβάτι για να κοιμηθώ
δεν έχω δρόμο ούτε γειτονιά
να περπατήσω μια Πρωτοχρονιά”.

Κι αρρώσταινε. Κι αν πρώτα πάθαινε ακατάσχετες ρινορραγίες, τώρα γκρεμιζόταν από τρομαχτικές κρίσεις χολής με υψηλό πυρετό…».

Στο σάουντρακ – διπλός δίσκος με εξώφυλλο ένα πίνακα του Γιάννη Τσαρούχη – τραγούδησαν ο Νίκος Δημητράτος, ο Τάκης Μπίνης, η Σωτηρία Λεονάρδου (στο δισκογραφικό της ντεμπούτο), ο Κώστας Τσίγγος, ο Κώστας Ματζόπουλος, ο Νίκος Μαραγκόπουλος και ο Σταύρος Ξαρχάκος:

«Μάνα μου Ελλάς», «Στης πίκρας τα ξερόνησα», «Καίγομαι – καίγομαι», «Μπουρνοβαλιά», «Εμένα λόγια μη μου λες», «Στην Αμφιάλη», «Το δίχτυ», «Στη Σαλαμίνα», «Το πρακτορείο». Το υλικό συμπληρώνουν δύο διασκευές παραδοσιακών τραγουδιών, «Τα παιδιά της Άμυνας» και «Ιμιτλερίμ». Υπάρχει ακόμα ένα τραγούδι, «Στου Θωμά», σε στίχους του Κώστα Φέρρη.

Το 2004 το έργο επανακυκλοφόρησε σε διπλό cd (digital remastering), με την προσθήκη κι άλλων τραγουδιών και ορχηστρικών, που δεν είχαν συμπεριληφθεί στην πρώτη κυκλοφορία. Ανάμεσα στα τραγούδια και η διασκευή του Ξαρχάκου στο «Ερηνάκι» του Παναγιώτη Τούντα τραγουδισμένο από το Θόδωρο Πολυκανδριώτη.

Να πούμε, κλείνοντας, ότι από την πρώτη στιγμή τα τραγούδια αυτονομήθηκαν από την κινηματογραφική αφορμή που τα «γέννησε» και στα χρόνια που ακολούθησαν γνώρισαν πολλές επανεκτελέσεις και live ηχογραφήσεις. Κι επίσης, αν αυτό έχει κάποια αξία, ότι το «Ρεμπέτικο» παραμένει ένας από τους πιο εμπορικούς δίσκους της ελληνικής δισκογραφικής παραγωγής. Σημαντικότερη, όμως, είναι η μνεία που κάνει ο νομπελίστας μας ποιητής Οδυσσέας Ελύτης στους στίχους του Γκάτσου για το «Ρεμπέτικο» (μαζί με τη «Μυθολογία» του Μάνου Χατζιδάκι και τους «Δροσουλίτες» του Χριστόδουλου Χάλαρη): «Ξεπερνούν κατά πολύ μερικά μεγαλεπήβολα σύγχρονα ποιητικά μας έργα και διδάσκουν τι πάει να πει αρρενωπότητα της δημοτικής παράδοσης, οργανική λειτουργία της ομοιοκαταληξίας, ήθος της ελληνικής» («Εν λευκώ», «Ίκαρος», 1992).

Ο Γκάτσος αγαπούσε και εκτιμούσε τη δουλειά του Ξαρχάκου, τον εμπιστεύονταν. Αλλά και ο Ξαρχάκος στάθηκε πάντα με τον οφειλόμενο σεβασμό απέναντι στο έργο του Γκάτσου. Μιλάνε, εξ’ άλλου, τα τραγούδια τους.

Κάθε φορά που ανοίγεις δρόμο στη ζωή
μην περιμένεις να σε βρει το μεσονύχτι
έχε τα μάτια σου ανοιχτά βράδυ πρωί
γιατί μπροστά σου πάντα απλώνεται ένα δίχτυ
έχε τα μάτια σου ανοιχτά βράδυ πρωί
γιατί μπροστά σου πάντα απλώνεται ένα δίχτυ

Αν κάποτε στα βρόχια του πιαστείς
κανείς δε θα μπορέσει να σε βγάλει
μονάχος βρες την άκρη της κλωστής
κι αν είσαι τυχερός ξεκινά πάλι
μονάχος βρες την άκρη της κλωστής
κι αν είσαι τυχερός ξεκινά πάλι

Αυτό το δίχτυ έχει ονόματα βαριά
που είναι γραμμένα σ’ επτασφράγιστο κιτάπι
άλλοι το λεν του κάτω κόσμου πονηριά
κι άλλοι το λεν της πρώτης άνοιξης αγάπη  

Αν κάποτε στα βρόχια του πιαστείς
κανείς δε θα μπορέσει να σε βγάλει
μονάχος βρες την άκρη της κλωστής
κι αν είσαι τυχερός ξεκινά πάλι
μονάχος βρες την άκρη της κλωστής
κι αν είσαι τυχερός ξεκινά πάλι

Στίχοι:   Νίκος Γκάτσος
Μουσική:   Σταύρος Ξαρχάκος
1.    Τάκης Μπίνης      
2.    Ρίτα Σακελλαρίου      
3.    Χαρούλα Αλεξίου & Τάκης Μπίνης      
4.    Ελένη Βιτάλη      
5.    Σωτηρία Λεονάρδου  
6.    Δήμητρα Γαλάνη      
7.    Βασίλης Λέκκας   

Στοιχεία από πηγή musiccorner.gr, μέσω tovimatisaigialeias