Ο κύριος Κέυνς και η νεοφιλελεύθερη σκέψη και πολιτική πρακτική

Του Σπύρου Στάλια*

Το άρθρο αυτό χωρίζεται σε δύο μέρη. Το πρώτο μέρος παρουσιάζει τον νεοφιλελευθερισμό, ως θεωρητικό οικοδόμημα αλλά και ως πολιτική πρακτική, και στο δεύτερο μέρος παρουσιάζεται η κεϋνσιανή και μετακεϋσινή θεωρία, ως απάντηση στον νεοφιλελευθερισμό αλλά και ως επίθεση προς αυτόν, με στόχο να απαλλαγεί η ανθρωπότητα από τα ζόμπι αυτά με τα τραπεζικά οικονομικά της ευρωζώνης.

Ακολουθήστε μας στο Facebook Τελευταία Έξοδος

Η αιτία για να γραφεί αυτό το άρθρο είναι οι πρόσφατες εκλογές κατά τι οποίες οι Έλληνες υπερψήφισαν τα κόμματα του ευρώ, και συνεπώς ανέδειξαν τον νεοφιλελευθερισμό ως την μοναδική πολιτική λύση για να προχωρήσει η χώρα στο μέλλον, πάρα την δεκαετή ατελέσφορη λιτότητα που θα συνεχιστεί, ως προδιαγεγραμμένη περαιτέρω φτωχοποίηση, ως το 2060.

Οι Έλληνες με την ψήφο τους επέδειξαν πλήρη αγνωσία, αγραμματοσύνη και ανευθυνότητα.

Το γεγονός αυτό το επιβεβαίωσε πρόσφατο άρθρο του Θαν. Παπανδρόπουλου, έγκριτου και έγκυρου οικονομικού δημοσιογράφου και αναλυτή, οπου η γνωστική σύγχυση, αυτού που θα έπρεπε να γνωρίζει και να ενημερώνει, είναι προφανής.

Το άρθρο αυτό που δημοσιεύτηκε στο διαδίκτυο με τον τίτλο «Τα νέα προβλήματα του Κεϋνσιανισμού» (22 Ιουλίου 2019)καταλήγει ως εξής:

«Με πιο απλά λόγια, ο Βρετανός οικονομολόγος περιφρονούσε την αποταμίευση, θεωρούσε την κατανάλωση ως ύπατο εργαλείο οικονομικής μεγέθυνσης και έβλεπε την πιστωτική επέκταση ως υποκατάστατο εισοδηματικής ανόδου. Άνοιγε έτσι την πόρτα του υπερδανεισμού, με τον τελευταίο να είναι ο μεγαλύτερος παραγωγός κερδοσκοπικών υπερφουσκών.

Αντί λοιπόν σήμερα, που το παγκόσμιο συνολικό χρέος φθάνει τα 300 τρισ. δολάρια και είναι τρεις φορές μεγαλύτερο από το πλανητικό ΑΕΠ, οι κεϋνσιανοί να αναζητούν τρόπους επανεξέτασης των θεωριών του μεγάλου οικονομολόγου, και κυρίως πολιτικής τους τιθάσευσης, αντιθέτως κατηγορούν τις αγορές ότι δήθεν αυτές είναι η βασική και αποκλειστική αιτία της κρίσης. Ακόμα χειρότερα, επιχειρείται μια νέα Ε.Π.Α.Ν απολιτικοποίηση των Κεντρικών Τραπεζών, ώστε η μηχανή έκδοσης πληθωριστικού χρήματος να μπει εκ νέου σε κίνηση.

Όσο για τα κόκαλα του Κέυνς, πολύ φοβούμεθα ότι ήδη έχουν αρχίσει να τρίζουν όλο και πιο δυνατά.»

Εδώ θα πρέπει να τονίσω ότι τα παραπάνω καθ’ οιονδήποτε τρόπο δεν αντανακλούν το γράμμα και το πνεύμα του Κέυνς και κατά συνέπεια αν τα κόκκαλα του τρίζουν σήμερα στο τάφο του, θα τρίζουν για την καθολική άγνοια του έργου του, καθώς και από την νεοφιλελεύθερη πολιτική που ασκείται τόσο στα πλαίσιο της Συναίνεσης της Ουάσιγκτον, που τείνει προς εξασθένιση, και ακόμα πιο πολύ στο πλαίσιο της Ευρωζώνης, που συνιστά ολοκληρωμένη νεοφιλελεύθερη παγκοσμιοποίηση που επιμένει.

Με το άρθρο αυτό δεν προτίθεμαι φυσικά να απαντήσω στις εξ ολοκλήρου λανθασμένες και στρεβλές απόψεις του κυρίου Παπανδρόπουλου, αφού μια λίαν επαρκή απάντηση του έδωσε ο Όθων Κουμαρέλλας με το άρθρο του «…Μακροπρόθεσμα είμαστε όλοι νεκροί…, οφειλόμενη απάντηση στον κ. Α. Παπανδρόπουλο» 23 Ιουλίου 2019 στην ιστοσελίδα «Αιρετικές Ιδέες». Εδώ λίαν συνοπτικά θα παρουσιάσω τις θεμελιώδεις ιδέες του Κέυνς.

Αλλά ας αρχίσουμε από την αιτία που έγραψε ο Κέυνς την «Γενική θεωρία της απασχόλησης, του τόκου και του χρήματος» και που παρουσίασε το 1936 στο συνάφι του, τους οικονομολόγους, για να ερμηνεύσει την μεγάλη κρίση του 1929, αλλά κυρίως να την θεραπεύσει, που ως αιτία είχε την πριν το 1929 ασκηθήσα νεοφιλελεύθερη πολιτική και το βάθεμα της κρίσης από το 1929 και μετά, από τις πολιτικές που η νεοφιλελεύθερη πολιτική και πάλι επέβαλε που μας οδήγησαν στην καταστροφή του Β΄ ΠΠ.

Μέρος Πρώτο: Τι είναι ο νεοφιλελευθερισμός

«Η Γενική Θεωρία» και τα μέχρι σήμερα μετακεϋνσιανά κείμενα, συνιστούν μία ολοκληρωμένη απάντηση στην νεοκλασική θεωρία και πολιτική πρακτική σύμφωνα με την οποία η ελεύθερη αγορά αποτελεί τον έσχατο επιστημονικό τρόπο κατανόησης της οικονομίας και επίλυσης κάθε προβλήματος που μπορεί να ανακύψει κατά την λειτουργεία της.

Τι ενώνει τους νεοφιλελεύθερους, είτε εκκινούν από την νεοκλασική σύνθεση, είτε από τον Walras, είτε από την θεωρία των παιγνίων, όπως ο δικός μας ο ΓιάΝης;

Το κεντρικό στοιχείο που τους ενώνει είναι η έννοια της μεγιστοποίησης της ωφέλειας των ατόμων που δρούνε οικονομικά. Αυτή δε επιτυγχάνεται στο πλαίσιο της ελεύθερης αγοράς.

Με τον όρο ελεύθερη αγορά εννοούμε μια σειρά θεωρητικών προτάσεων που είναι η βάση της νεοφιλελεύθερης θεωρίας, που με την σειρά της καθίσταται πολιτική θεωρία και πρακτική, υπό ένα δήθεν δημοκρατικό μανδύα της πλήρους ατομικής ελευθερίας. Με άλλα λόγια, δεν υπάρχουν κοινωνίες, έθνη, κράτη, τάξεις αλλά άτομα που δρουν με στόχο την μεγιστοποίηση της ατομικής τους ωφέλειας. Από εδώ έλκουν την καταγωγή τους και οι δικαιωματιστές.

Ας δούμε αυτές τις θεμελιώδεις προτάσεις των νεοφιλελευθέρων που αποτελούν και τον θεμέλιο λίθο της ευρωζώνης.

1) Η απασχόληση καθορίζεται στην «αγορά εργασίας» με τον ορισμό της τιμής ή του μισθού της εργασίας. Όπως η τιμή, ας πούμε της πατάτας, καθορίζεται στην αγορά της πατάτας από την προσφορά και ζήτηση, έτσι και εδώ, η εργασία αντιμετωπίζεται ως πατάτα, ως ένα κοινό προϊόν. Με άλλα λόγια η απασχόληση εξαρτάται από την ζήτηση για εργασία από τις επιχειρήσεις, που είναι τόσο μεγαλύτερη όσο ο μισθός είναι μικρότερος. Έτσι απλά επιλύεται το πρόβλημα της ανεργίας, και γι’ αυτό στα σύγχρονα πανεπιστημιακά εγχειρίδια η αναφορά στο θέμα της απασχόλησης, είναι έως ασήμαντη. Αυτό το μέγα κοινωνικό θέμα της απασχόλησης, είναι θέμα μικροοικονομίας και όχι μακροοικονομίας.

2) Δεδομένου αυτού η ύπαρξη της ανεργίας οφείλεται στις ατέλειες της λειτουργείας της αγοράς εργασίας, ατέλειες που άμα αρθούν, η ανεργία, ως φαινόμενο, θα εκλείψει. Με τον όρο ατέλειες στην αγορά εργασίας ουσιαστικά εννοούν την παρέμβαση του κράτους στην αγορά εργασίας με νομοθεσία που προστατεύει την εργασία ή την ύπαρξη εργατικών συνδικάτων και άλλων προστατευτικών πλαισίων. Όλα αυτά παρεμποδίζουν την φυσική έκφραση της προσφοράς και ζήτησης για εργασία και έτσι ανακύπτει η ανεργία. Οίκοθεν νοείται, ότι με την αποκατάσταση της ανεμπόδιστης λειτουργείας της αγοράς εργασίας η υπάρχουσα τυχόν ανεργία είναι θεληματική, με άλλα λόγια ένας εργάτης δεν εργάζεται με εκείνο το μεροκάματο που καθορίζει η αγορά εργασίας επειδή έτσι αυτός επιλέγει. Το πως επιβιώνει είναι μια άλλη ιστορία, αλλά τουλάχιστον μεγιστοποιεί την απόλαυση της τεμπελιάς του!

3) Η τρίτη πρόταση των νεοφιλελευθέρων αφορά στη σχέση επενδύσεων και αποταμιεύσεων. Ο συλλογισμός εδώ αρχίζει με την υπόθεση ότι οι καταναλωτές στοχεύουν στην μεγιστοποίηση της ωφέλειας τους όταν καταναλώνουν. Το υπόλοιπο της κατανάλωσης αποκαλείται αποταμίευση την οποία δανείζονται οι επιχειρήσεις και την επενδύουν. Ο μηχανισμός που εξισώνει τις αποταμιεύσεις με τις επενδύσεις είναι το επιτόκιο. Έτσι δεν είναι δυνατόν να υπάρξει κρίση και ο νομός του Σαί, η προσφορά δημιουργεί την αντίστοιχη ζήτηση, πάντα ισχύει, εξ ου και η ονομασία οικονομικά της προσφοράς. Κρίση από έλλειψη ζήτησης αποκλείεται αξιωματικά να υπάρξει. Συνεπώς η αιτιότητα του μηχανισμού έχει ως εξής κατανάλωση-αποταμίευση-επένδυση. Με άλλα λόγια οι επενδύσεις εξαρτώνται από τις αποταμιεύσεις (αυτό θα το ακούτε με την φράση ότι οι τράπεζες δεν έχουν καταθέσεις, αποταμιεύσεις, για να δανείσουν).

4) Η προηγούμενη πρόταση αποτελεί την εισαγωγή στην έννοια της ανταλλακτικής οικονομίας. Τι σημαίνει αυτό; Σημαίνει ότι στην αγορά ανταλλάσσουμε προϊόντα. Ουσιαστικά το χρήμα το χρησιμοποιούμε έτσι ώστε η πράξη της ανταλλαγής να γίνεται πιο εύκολη. Επί της ουσίας ανταλλάσσουμε αυγά με παπούτσια, ψωμί με τυρί, υπολογιστές με καρότα κτλ. Ο στόχος των παραγωγών δεν είναι το χρηματικό κέρδος, αλλά η απόκτηση χρήματος για την αγορά άλλων αγαθών, από την πώληση των δικών τους αγαθών, ίσης αξίας. Αρά ο αποθησαυρισμός του χρήματος είναι μη αναγκαίος. Από εδώ ακριβώς οδηγούμαστε στην περίφημη αντίληψη των νεοφιλελεύθερων ότι το χρήμα είναι ουδέτερο και καθορισμένο, με άλλα λόγια δεν επηρεάζει την απασχόληση και την παραγωγή. Έτσι η οικονομία μπορεί να κοπεί στα δύο. Υπάρχει η πραγματική οικονομία των υλικών αγαθών και των υπηρεσιών και η χρηματική οικονομία. Αυτό ονομάζεται κλασσική διχοτόμηση της οικονομίας και μας παραπέμπει δυο αιώνες πίσω στις εργασίες του Ρικάρντο και του Σαί.

5) Αφού το χρήμα είναι ουδέτερο ως προς την παραγωγή και την απασχόληση και δεδομένο, το μόνο που επηρεάζεται από μια μεταβολή της ποσότητας του χρήματος είναι προφανώς οι τιμές. Αυτή της πραγματικότητα την απεικονίζει η διάσημη Εξίσωση των Ανταλλαγών ΜV=PY. Όπου Μ αντιπροσωπεύει την ποσότητα του χρήματος, V την ταχύτητα κυκλοφορίας του χρήματος, Ρ το επίπεδο των τιμών και Υ το εθνικό εισόδημα. Αφού το εθνικό εισόδημα Υ προσδιορίζεται από τους πραγματικούς παράγοντες της οικονομίας και κυρίως από την τρέχουσα κατανάλωση των νοικοκυριών, τότε αν υποθέσουμε ότι το V είναι σταθερό, κάθε μεταβολή της ποσότητας του χρήματος Μ, επηρεάζει το επίπεδο των τιμών και μόνον. Εξ ου το γνωστό, αν αυξηθεί η ποσότητα του χρήματος θα έχουμε πληθωρισμό και όχι πραγματική μεταβολή του ΑΕΠ, έστω και αν έχουμε ανεργία, όπως έχουμε τώρα στην Ελλάδα και σε όλη την ευρωζώνη. Συνοψίζοντας η εξίσωση ΜV=PY διαβάζεται πάντα από αριστερά προς τα δεξιά και έτσι αυστηρά θα πρέπει διαχωρίζουμε την οικονομία σε πραγματική και χρηματική.

6) Με βάση τα παραπάνω ο κόσμος είναι σταθερός και στατιστικά προβλέψιμος. Συνεπώς κάθε επένδυση είναι αποτέλεσμα ενός καλού υπολογισμού, με μολυβί και χαρτί και με τους υπολογιστές ακόμα καλύτερα και πιο εύκολα, των μελλοντικών εσόδων σε σχέση με την εξέλιξη του μελλοντικού κόστους.

Από τις παραπάνω αρχές ένα πλήθος πολιτικών λιτότητας παράγονται που πρέπει να εφαρμοστούν, έτσι ώστε η ελεύθερη αγορά να είναι αποτελεσματική, δηλαδή δίκαιη και επωφελής για όλους ξεχωριστά. Ο καθένας δικαιούται ότι η αγορά του καθορίσει.

Οι πολιτικές αυτές αρχίζουν με την σύσταση Κεντρικής Τράπεζας (ΕΚΤ), ανεξάρτητης από κάθε Κυβέρνηση, για τον άσκηση της νομισματικής πολιτικής με στόχο την σταθερότητα του νομίσματος, με τον έλεγχο της δημοσιονομικής πολιτικής, με τον καθορισμό της συναλλαγματικής και δασμολογικής πολιτικής. Ως προς την εισοδηματική πολιτική με την θέσπιση νομοθεσίας για ελάχιστα εργατικά δικαιώματα, και ευέλικτους μισθούς προς τα κάτω. Ως προς το κράτος θέσπιση νομοθεσίας ελαχιστοποίησης των δράσεων του κράτους στην οικονομία, ελαχιστοποίηση των κρατικών δαπανών, μείωση των φόρων όταν απαιτείται. Επίσης η Κυβέρνηση θα πρέπει να έχει ισοσκελισμένο ή πλεονασματικό προϋπολογισμό (Συνθήκη του Μάαστριχτ, Σύμφωνο Σταθερότητας).

Η λίστα αυτή δεν σταματάει εδώ, είναι λίαν εκτενής, και περιλαμβάνει πολιτικές που αφορούν ακόμα και στην ιδιωτική μας ζωή (θυμηθείτε την εργαλειοθήκη του ΟΟΣΑ), αλλά δεν πρέπει να παραλείψουμε την ιδιωτικοποίηση της περιουσίας του κράτους και των κρατικών επιχειρήσεων και κοινωφελών οργανισμών και την πλήρη απελευθέρωση των αγορών από κάθε κανονιστικό πλαίσιο.

Όλες αυτές οι πολιτικές λιτότητας, τιθασεύουν τον πληθωρισμό, προστατεύουν την συναλλαγματική ισοτιμία του νομίσματος, αυξάνουν το ρυθμό ανάπτυξης και την παραγωγικότητα, και δημιουργούν σταθερές θέσεις εργασίας. Ο στόχος πάντα είναι μέσω της ευελιξίας των αγορών όλοι να ωφεληθούμε μακροχρονίως.

Με δυό λόγια ο νεοφιλελευθερισμός.

Ο μηχανισμός εύκαμπτες τιμές, ευέλικτοι μισθοί και επιτόκιο συνιστούν ένα αυτορρυθμιζόμενο μηχανισμό, που όλα θα τα διορθώσει σε τυχόν ανωμαλία της ελεύθερης αγοράς, που πάντα ένα θα μένει σταθερό: η αξία του νομίσματος αλλά και τα χρέη. Με άλλα λόγια οι τραπεζίτες θα περνούν καλά.

(Ακολουθεί το δεύτερο μέρος σε λίγες μέρες με τον τίτλο «Μα τι μας δίδαξε αυτός ο κύριος Κέυνς» που εκεί θα συμπληρωθεί και η παρουσίαση του νεοφιλελευθερισμού και με άλλες λεπτομέρειες και το τι μας περιμένει με την νέα κυβέρνηση. Ως τότε καλά μπάνια, καλές μπύρες, καλά ούζα και καλαμαράκια!!)

*(Αφιερωμένο στον Γιάννη Αθανασιάδη και Θέμη Συμβουλόπουλο)
Ο Σπύρος Στάλιας είναι οικονομολόγος Ph.D

Πηγή