SOS για τα συστήματα ασφάλισης

Γράφει η ΑΝΤΡΙAΝΑ ΒΑΣΙΛA

Πανευρωπαϊκό πρόβλημα λόγω δυσμενών δημογραφικών εξελίξεων

Ανησυχητικές είναι οι προβλέψεις για το δημογραφικό και τις επιπτώσεις του στα ασφαλιστικά συστήματα στην Ευρώπη, ιδιαίτερα για χώρες όπως η Ελλάδα, σύμφωνα με έρευνα.

Ακολουθήστε μας στο Facebook Τελευταία Έξοδος 

 Μάλιστα, σύμφωνα με μια νέα μελέτη του Κοινού Κέντρου Ερευνών (Joint Research Centre - JRC) της Ευρωπαϊκής Επιτροπής και του Διεθνούς Ινστιτούτου Ανάλυσης Εφαρμοσμένων Συστημάτων, το 2060 το 32% του πληθυσμού της Ε.Ε., δηλαδή σχεδόν ο ένας στους τρεις κατοίκους, θα είναι άνω των 65 ετών, έναντι ποσοστού 19% το 2015 και μόνο 13% το 1960.

Επιπλέον έως το 2060 η Ε.Ε. θα διαθέτει μικρότερο εργατικό δυναμικό (215 εκατομμύρια έναντι 245 εκατομμυρίων το 2015), αλλά ακόμα καλύτερα μορφωμένο (το 59% θα έχει μετα-δευτεροβάθμια εκπαίδευση το 2060 έναντι 35% το 2015).

Το γεγονός ότι οι εργαζόμενοι στο μέλλον θα είναι λιγότεροι αποτελεί μεγάλη πρόκληση για τα ασφαλιστικά και τα συνταξιοδοτικά συστήματα, αφού το μικρότερο εργατικό δυναμικό θα πρέπει να υποστηρίζει με τις εισφορές του περισσότερους ηλικιωμένους και συνταξιούχους.

Όπως εύκολα μπορεί κάποιος να φανταστεί, η Ελλάδα με το παρόν ασφαλιστικό σύστημα «δεν βγαίνει» με βάση τα ποσοστά υπογεννητικότητας.

Και αυτό γιατί, σύμφωνα με τη μελέτη, η αναλογία ανενεργού - ενεργού πληθυσμού (δηλαδή ο βαθμός εξάρτησης των συνταξιούχων και λοιπών μη απασχολούμενων από τους εργαζόμενους) ήταν περίπου 1,05 στην Ε.Ε. το 2015 (δηλαδή 105 μη εργαζόμενοι ήταν εξαρτημένοι από 100 εργαζόμενους) και προβλέπεται – με τις σημερινές τάσεις – να αυξηθεί στο 1,36 το 2060, αν και θα υπάρχουν μεγάλες διαφορές από χώρα σε χώρα.

Περισσότερες γυναίκες

Χώρες που συνδυάζουν υπογεννητικότητα, υψηλό προσδόκιμο ζωής και χαμηλή απασχόληση θα έχουν το μεγαλύτερο πρόβλημα. Για την Ελλάδα, π.χ., προβλέπεται αναλογία 1,69 (169 μη εργαζόμενοι θα εξαρτώνται από 100 εργαζόμενους) και για την Ιταλία 1,72, ενώ στο άλλο άκρο θα βρίσκονται χώρες όπως η Σουηδία (1,04) και η Δανία (1,05).

Η μελέτη του JRC εξετάζει διάφορα σενάρια για να βελτιωθεί η κατάσταση. Από τις τρεις βασικές κυριότερες επιλογές (αύξηση της γεννητικότητας, της εισροής μεταναστών από χώρες εκτός Ε.Ε. και της απασχόλησης), οι ερευνητές θεωρούν πιο κρίσιμο να διευρυνθεί η απασχόληση. Δηλαδή ένα ολοένα μεγαλύτερο μέρος του ευρωπαϊκού πληθυσμού, που βρίσκεται σε ηλικία για εργασία, να βρίσκει όντως δουλειές. Μεταξύ άλλων, αυτό αφορά την περαιτέρω διεύρυνση της συμμετοχής των γυναικών στην αγορά εργασίας.

Παράλληλα, προτείνεται να ενθαρρυνθεί και η συνέχιση της εργασίας πέρα από τα 65 χρόνια. Σύμφωνα με την έκθεση, η ηλικία των 65 δεν πρέπει πια να θεωρείται συνώνυμη με το τέλος της παραγωγικής ζωής ενός ανθρώπου και η ηλικία συνταξιοδότησης πρέπει να γίνει πιο ευέλικτη στο μέλλον.

Αν όλα τα κράτη - μέλη βελτίωναν έως το 2060 το ποσοστό απασχόλησης του εργατικού δυναμικού τους για να φθάσουν τις χώρες με την καλύτερη επίδοση σήμερα (π.χ. Σουηδία), τότε η Ε.Ε. δεν θα εξαρτιόταν τόσο από την αύξηση της εισροής μεταναστών ως εργατικού δυναμικού ούτε από την αύξηση της γεννητικότητας.

Διεύρυνση της απασχόλησης

Η έκθεση θεωρεί σημαντική τη μετανάστευση για τις μελλοντικές δημογραφικές εξελίξεις στην Ε.Ε. για το μέγεθος τόσο του εργατικού δυναμικού όσο και του συνολικού πληθυσμού της Ευρώπης. Χωρίς καθόλου έξωθεν μετανάστευση, ο πληθυσμός της Ε.Ε. προβλέπεται ότι – λόγω υπογεννητικότητας – θα μειωθεί στα 466 εκατομμύρια το 2060, δηλαδή στα επίπεδα της δεκαετίας του 1980, ενώ με τη μετανάστευση μπορεί να φθάσει τα 521 εκατομμύρια.

Όμως, από την άλλη, η έκθεση επισημαίνει ότι η μετανάστευση δεν μπορεί να επιβραδύνει σημαντικά τη γήρανση του ευρωπαϊκού πληθυσμού (η οποία θεωρείται δημογραφικά σχεδόν αναπότρεπτη) ούτε να λύσει από μόνη της τη δυσμενή αναλογία εργαζομένων / συνταξιούχων σε βάθος χρόνου.

Σύμφωνα με τα σενάρια της μελέτης, ακόμη και με διπλάσια μετανάστευση, που θα αυξήσει τον πληθυσμό της Ε.Ε. στα 632 εκατομμύρια το 2060, το ποσοστό των ηλικιωμένων άνω των 65 ετών δεν θα υποχωρήσει κάτω από το 29% (ενώ χωρίς καθόλου μετανάστευση, από την άλλη, θα έφθανε το 34%). Αν η γεννητικότητα αυξηθεί κατά 25%, το ποσοστό του πληθυσμού της τρίτης ηλικίας το 2060 υπολογίζεται γύρω στο 30%. Με άλλα λόγια, μετανάστευση και γεννητικότητα είναι ανεπαρκείς, χωρίς να «βάλει το χεράκι» της η διεύρυνση της απασχόλησης.

Σε μερικές χώρες της Ε.Ε., όπως η Ελλάδα, λόγω και της πρόσφατης οικονομικής κρίσης, στο ισοζύγιο των ροών της μετανάστευσης (πόσοι φεύγουν από τη χώρα και πόσοι έρχονται σε αυτήν) η ζυγαριά εξακολουθεί να γέρνει υπέρ των εκροών, καθώς η μορφωμένη νέα γενιά αναζητά καλύτερη τύχη σε άλλες χώρες, επισημαίνει η έρευνα.

Η μελέτη επίσης προειδοποιεί ότι μερικές χώρες του ευρωπαϊκού Νότου (όπως η Ελλάδα) μπορεί να αντιμετωπίσουν περαιτέρω συρρίκνωση πληθυσμού έως το 2060, αλλά και γήρανσή του, καθώς – παράλληλα με την ενδημική υπογεννητικότητά τους – συνεχίζουν να μεταναστεύουν σε άλλες χώρες δυναμικά τμήματα του εργατικού δυναμικού τους, ένα φαινόμενο που εν μέρει οφείλεται στη «διαρροή εγκεφάλων».

Για τη Ρουμανία, για παράδειγμα, προβλέπεται ότι – με τη σημερινή τάση – ο πληθυσμός της θα μειωθεί από 19,9 εκατομμύρια το 2015 σε 13,8 εκατομμύρια το 2060 (μείωση 30%). Αν όμως σταματούσε η μετανάστευση Ρουμάνων σε άλλες χώρες της Ε.Ε., τότε η μείωση του ρουμανικού πληθυσμού θα ήταν περίπου η μισή (14%) έως το 2060.

Ενίσχυση της συνοχής

Οι επίμονες αποκλίσεις και ανισότητες στους μισθούς, στην ανεργία και στο επίπεδο ζωής στο εσωτερικό της Ε.Ε. τροφοδοτούν την ενδοευρωπαϊκή μετανάστευση με κατεύθυνση από Ανατολή προς Δύση και από Νότο προς Βορρά. Η έκθεση εισηγείται να ληφθούν μέτρα ενίσχυσης της οικονομίας και της συνοχής μεταξύ των χωρών της Ε.Ε., ώστε να μη χρειάζεται να μεταναστεύει το εργατικό δυναμικό από τις χώρες της νότιας και ανατολικής Ευρώπης προς τις χώρες της βόρειας και δυτικής Ευρώπης.

Η συγκράτηση του εργατικού δυναμικού – ιδίως του πιο μορφωμένου – στις χώρες καταγωγής του στην Ε.Ε. κρίνεται αναγκαία, αφενός επειδή έτσι θα στηριχθούν καλύτερα τα εθνικά ασφαλιστικά συστήματα και το κράτος πρόνοιας, αφετέρου οι νεότεροι και πιο μορφωμένοι εργαζόμενοι θα είναι ικανότεροι να αξιοποιήσουν τα οφέλη της αυτοματοποίησης, της τεχνητής νοημοσύνης και της τέταρτης βιομηχανικής επανάστασης. Αυτό θα τους βοηθήσει να προσαρμοστούν καλύτερα στις συνεχώς μεταβαλλόμενες ανάγκες της αγοράς εργασίας.

Από το μέσο του 2014 μέχρι σήμερα η Ε.Ε. έχει δημιουργήσει περίπου 12,4 εκατομμύρια νέες θέσεις εργασίας. Με περίπου 241 εκατομμύρια άνδρες και γυναίκες να δουλεύουν, η απασχόληση στην Ε.Ε. έφθασε σε επίπεδα ρεκόρ το πρώτο τρίμηνο του 2019. Όμως η Ευρώπη πρέπει να τα καταφέρει ακόμη καλύτερα στο μέλλον, ώστε να βελτιωθούν κι άλλο οι συνθήκες εργασίας και διαβίωσης και να συμμετάσχει ακόμη μεγαλύτερο κομμάτι του πληθυσμού στην αγορά εργασίας.

Όμως, για να γίνει αυτό, πρέπει αφενός να υπάρχουν νέες δουλειές καλά αμειβόμενες και αφετέρου οι εργαζόμενοι να έχουν τις ζητούμενες (ολοένα πιο ψηφιακές) δεξιότητες. Η έκθεση τονίζει την ανάγκη να ενισχυθούν οι επενδύσεις στην Ε.Ε., να τονωθεί η καινοτομία και η παραγωγικότητα και να γίνουν οι απαραίτητες μεταρρυθμίσεις, που θα αυξήσουν τα ποσοστά απασχόλησης και θα μειώσουν την ανεργία.

Σήμερα η ανεργία στην Ε.Ε. είναι μεγαλύτερη μεταξύ των ατόμων χαμηλής ειδίκευσης και στο μέλλον αναμένεται να υπάρχουν ακόμη λιγότερες δουλειές με χαμηλές απαιτήσεις.

Την ίδια περίοδο 2020 - 2060 προβλέπεται ότι θα συνεχιστεί η αύξηση του παγκόσμιου πληθυσμού, ιδίως στην Αφρική και στην Ασία, άρα και οι μεταναστευτικές ροές προς την Ευρώπη. Οι ροές αυτές μπορεί να ενταθούν και για άλλους λόγους (πέρα από την ανασφάλεια λόγω των εμπόλεμων συγκρούσεων, την έλλειψη οικονομικών ευκαιριών, την ανεπάρκεια των υποδομών κ.ά.), όπως είναι η κλιματική αλλαγή.

Το «κλειδί» για να μπει ένα «φρένο» σε αυτή την πληθυσμιακή αύξηση, σύμφωνα με τη μελέτη, είναι να βελτιωθεί το μορφωτικό επίπεδο των κατοίκων, ιδίως των κοριτσιών και γυναικών, σε αυτές τις ηπείρους, καθώς η διεθνής εμπειρία έχει δείξει ότι η μόρφωση και ο οικογενειακός προγραμματισμός πάνε χέρι - χέρι.

Αλλά ακόμα και με βελτίωση της εκπαίδευσης, ο παγκόσμιος πληθυσμός εκτιμάται ότι θα φθάσει τα 9,6 δισεκατομμύρια το 2060, δηλαδή περίπου 2 δισεκατομμύρια μεγαλύτερος σε σχέση με σήμερα, και το μεγαλύτερο μέρος αυτής της αύξησης (το 57%) θα προέρχεται από την – γειτονική στην Ευρώπη – Αφρική.

Πηγή