Τα «Κίτρινα Γιλέκα» και ο μύθος του λαϊκισμού

Του Simon Kuper (*)

Μένω στη λεωφόρο όπου γίνονται οι μεγάλες διαδηλώσεις στο Παρίσι. Τα παιδιά μου έμαθαν τη γαλλική λέξη για τις διαδηλώσεις (manif) σε ηλικία τεσσάρων ετών. Μερικές φορές ο δρόμος είναι τόσο γεμάτος με διαδηλωτές, ώστε δυσκολεύεσαι να ανοίξεις την μπροστινή πόρτα. Το περασμένο Σάββατο, όμως, βγήκα προσεκτικά έξω και είδα μόνο μερικές εκατοντάδες άτομα ντυμένα με κίτρινα γιλέκα.

Ακολουθήστε μας στο Facebook Τελευταία Έξοδος 

 Αργότερα είδα στην τηλεόραση τα δακρυγόνα και το σπρωξίδι σταChamps-Elys?es. Η εναέρια κάμερα όμως αποκάλυψε ότι η λεωφόρος ήταν σχεδόν άδεια. Φίλοι στο εξωτερικό ρωτούσαν αν είμαστε ασφαλείς. Ήμασταν: πέρασα το μισό Σαββατοκύριακό μου παρακολουθώντας τα παιδιά μου να παίζουν μπάλα.

Γύρω στα 10.000 «Κίτρινα Γιλέκα» διαδήλωσαν στο Παρίσι και 125.000 σε όλη τη Γαλλία, ανακοίνωσε η κυβέρνηση. Την ίδια ημέρα, διπλάσιοι άνθρωποι διαδήλωσαν στο Παρίσι και άγνωστος αριθμός σε 120 πόλεις κατά της κλιματικής αλλαγής. Μαντέψτε ποια διαδήλωση προβλήθηκε στα μέσα ενημέρωσης.

Ο λόγος είναι ότι τα «Κίτρινα Γιλέκα», λευκοί της εργατικής τάξης που πρέπει να μετρούν κάθε ευρώ, παρουσιάζονται ως το νέο φαινόμενο Τραμπ ή Brexit. Πολλά μέσα ενημέρωσης περιμένουν ότι θα ξαναπαιχτεί το 2016 και δεν θέλουν να καταληφθούν πάλι εξ απήνης. Δίνουν υπερβολική έμφαση έτσι στην πολιτική σημασία οποιουδήποτε κινήματος μοιάζει να περιλαμβάνει λευκούς της εργατικής τάξης. Καθώς αναζητούν όμως τον επόμενο Τραμπ, παραγνωρίζουν άλλα, ίσως μεγαλύτερα πολιτικά κινήματα.

Μετά το 2016, εμείς οι δημοσιογράφοι αισθανθήκαμε ενοχές επειδή αγνοήσαμε τα προάστια που έβραζαν. Η άποψη που πλέον κυριαρχούσε ήταν ότι ο Τραμπ και το Brexit αποτελούν την εκδίκηση εκείνων που από οικονομική άποψη «έμειναν πίσω» (left behind). Η ιδέα αυτή ήταν πάντα αμφίβολη. Οι ψηφοφόροι του Τραμπ το 2016 είχαν υψηλότερο μέσο εισόδημα από εκείνους της Χίλαρι. Σε ποσοστό άνω του 90%, επίσης, είχαν ψηφίσει Ρεπουμπλικανούς το 2012. Οι πρώην Δημοκρατικοί ψηφοφόροι των παλιών βιομηχανικών περιοχών των μεσοδυτικών πολιτειών ήταν ένα μικρό κομμάτι μόνο του μωσαϊκού του Τραμπ.

Στη Βρετανία, πάλι, η θεωρία των «left behind» εξηγεί γιατί το φτωχό Σάντερλαντ ψήφισε Brexit, όχι όμως γιατί έκανε το ίδιο και το πλούσιο Μπόρνμουθ. Ο γεωγράφος της Οξφόρδης Ντάνι Ντόρλινγκ λέει ότι το Brexit είναι κυρίως ένα κίνημα της μεσαίας τάξης της νότιας Αγγλίας. ΟΙ ψηφοφόροι του Brexit και του Τραμπ είναι κυρίως μεγαλύτερης ηλικίας, άρρενες, χαμηλότερης μόρφωσης, λευκοί και κάτοικοι αγροτικών περιοχών, αλλά όχι αναγκαστικά «left behind».      

Κι όμως, οι ηγέτες τους λένε ότι πρόκειται για τον «λαό» κατά της «ελίτ» (λες και τα 65,9 εκατομμύρια των Αμερικανών που ψήφισαν την Κλίντον ήταν η ελίτ και όχι ο λαός). Τα μέσα ενημέρωσης αποδέχονται αυτό το πλαίσιο. Και παρέχουν μεγαλύτερη κάλυψη στα κινήματα αυτά επειδή χρησιμοποιούν ή απειλούν να χρησιμοποιήσουν βία. Τα Κίτρινα Γιλέκα - οι περισσότεροι από τους οποίους είναι πράγματι «left behind» - κατέκτησαν παγκόσμια δημοσιότητα όταν έβαλαν φωτιά στα Ηλύσια Πεδία. Οι απειλές του Τραμπ εναντίον των δημοσιογράφων «πουλάνε» καλύτερα από τις ειρηνικές πράσινες διαδηλώσεις. Και πολλοί Βρετανοί φοβούνται το δεύτερο δημοψήφισμα επειδή οι Brexiters απειλούν με τη χρήση βίας.

Ίσως όμως τα λαϊκιστικά κινήματα να αποτελούν το παρελθόν, όχι το μέλλον. Στις ενδιάμεσες εκλογές του περασμένου μήνα, οι Ρεπουμπλικανοί έχασαν τη λαϊκή ψήφο στη Βουλή των Αντιπροσώπων με διαφορά 8,6%. Ήταν η μεγαλύτερη ήττα για κόμμα της πλειοψηφίας από το 1942. Οι δημοσκοπήσεις στη Βρετανία δείχνουν ότι οι περισσότεροι πολίτες αντιτίθενται πλέον στο Brexit. Και η υποστήριξη προς την ΕΕ είναι η υψηλότερη σε όλη την Ευρώπη από το 1983.

Τα Κίτρινα Γιλέκα συνιστούν πράγματι απειλή για τον Μακρόν. Ίσως όμως να συνιστούν ακόμη μεγαλύτερη απειλή για τη Μαρίν Λεπέν. Οι δημοσκοπήσεις δείχνουν ότι υποστηρίζουν τον Εθνικό Συναγερμό σε ποσοστό άνω του 40%. Αν λοιπόν τα Κίτρινα Γιλέκα παρουσιάσουν υποψηφίους στις ευρωεκλογές, θα διασπάσουν το κόμμα της Λεπέν. Επιπλέον, οι λαϊκιστές αντιμετωπίζουν μια δημογραφική απειλή: όσο το μορφωτικό επίπεδο ανεβαίνει, τόσο τα κινήματα που στηρίζονται σε πιο ηλικιωμένους και χαμηλότερης μόρφωσης ψηφοφόρους θα αγωνίζονται να επιβιώσουν.   

Η νέα εμμονή με τους λευκούς της εργατικής τάξης είναι παραπλανητική. Αν ανησυχείτε για τη φτώχεια, κοιτάξτε τους πολύ φτωχούς μη λευκούς. Αν θέλετε να εντοπίσετε κινήματα του μέλλοντος, στραφείτε προς τους Πράσινους. Αν τα δυο τρίτα των Γάλλων υποστηρίζουν τα Κίτρινα Γιλέκα, το 85% ανησυχεί για την κλιματική αλλαγή. Στη Γερμανία, η πολυσυζητημένη Εναλλακτική για τη Γερμανία παίρνει στις δημοσκοπήσεις 14%, ενώ οι Πράσινοι έξι μονάδες περισσότερο.

Η έμφαση στην οργή των λευκών της εργατικής τάξης, τέλος, υπερτονίζει τη συνολική οργή. Με τις περισσότερες ανεπτυγμένες χώρες πλουσιότερες από ποτέ, το προσδόκιμο ζωής υψηλότερο από ποτέ (εκτός από τις ΗΠΑ), την εγκληματικότητα να μειώνεται διαρκώς τις τελευταίες δεκαετίες και το κλίμα να εξακολουθεί να είναι ακόμη αποδεκτό, οι περισσότεροι άνθρωποι - και όχι μόνο η «ελίτ» - ίσως να είναι τώρα ευχαριστημένοι με το στάτους κβο.

(*) Ο Σάιμον Κούπερ είναι αρθρογράφος των Financial Times

Πηγή: Financial Times, ΑΠΕ