Déjà Vu: Η επιστήμη πίσω από τη μυστηριώδη αίσθηση οικειότητας

Αν έχετε νιώσει ότι κάτι σας είναι πολύ οικείο ή ότι το έχετε ξαναζήσει, ακόμα κι αν γνωρίζετε ότι αυτό δεν θα μπορούσε να ισχύει, όπως αν ταξιδεύετε σε μια πόλη για πρώτη φορά, τότε έχετε προφανώς βιώσει déjà vu. Déjà vu στα γαλλικά σημαίνει το «ήδη ιδωμένο», συνδυάζει την αντικειμενική πρώτη επαφή με κάτι και την υποκειμενική αίσθηση οικειότητας.

Ακολουθήστε μας στο Facebook Τελευταία Έξοδος 

Το Déjà vu είναι πολύ συνηθισμένο. Σύμφωνα με δημοσιευμένο άρθρο του 2004, περισσότερες από 50 έρευνες έχουν συμπεράνει ότι περίπου τα 2/3 του πληθυσμού έχουν βιώσει έστω και μια φορά στη ζωή τους αυτό το φαινόμενο, με κάποιους να αναφέρουν πολλές εμπειρίες. Πολύ συχνά, το déjà vu περιγράφεται ως κάτι που βλέπουμε, αλλά δεν σχετίζεται μόνο με την όραση, αφού και οι άνθρωποι με προβλήματα όρασης το βιώνουν.

Διερευνώντας το Déjà Vu

Είναι δύσκολο να μελετήσουμε ένα τέτοιο φαινόμενο στο εργαστήριο, επειδή είναι μια φευγαλέα εμπειρία και επίσης επειδή δεν υπάρχει ένα ξεκάθαρα αναγνωρίσιμο ερέθισμα που να το προκαλεί. Εντούτοις, οι ερευνητές έχουν χρησιμοποιήσει διάφορα εργαλεία για να μελετήσουν το φαινόμενο βασισμένοι σε υποθέσεις. Συνήθως χορηγούν ερωτηματολόγια σε συμμετέχοντες, μελετούν πιθανές σχετιζόμενες διαδικασίες, ειδικά εκείνες που εμπλέκονται στη μνήμη ή σχεδιάζουν άλλα πειράματα για να επιχειρήσουν να προκαλέσουν déjà vu.

Επειδή όμως και πάλι παραμένει ένα δύσκολα εντοπίσιμο και μετρήσιμο φαινόμενο, οι επιστήμονες έχουν προτείνει διάφορες εξηγήσεις για το πώς λειτουργεί. Παρακάτω παρουσιάζονται κάποιες από τις πιο κυρίαρχες υποθέσεις.

Εξηγήσεις σε σχέση με τη μνήμη

Οι εξηγήσεις του déjà vu με γνώμονα τη μνήμη βασίζονται στην ιδέα ότι έχουμε προηγουμένως βιώσει μια κατάσταση, ή κάτι παρόμοιο, αλλά δεν τη θυμόμαστε συνειδητά. Αντιθέτως, τη θυμόμαστε ασυνείδητα, γι’ αυτό και μας φαίνεται κάτι οικείο με ανεξήγητο τρόπο.

Οικειότητα ενός στοιχείου

Η υπόθεση της οικειότητας ενός στοιχείου προτείνει ότι βιώνουμε déjà vu αν ένα στοιχείο της σκηνής μας είναι οικείο, αλλά δεν το αναγνωρίζουμε συνειδητά, επειδή βρίσκεται σε διαφορετικό περιβάλλον, όπως όταν βλέπουμε τον κομμωτή μας για πρώτη φορά στο δρόμο. Ο εγκέφαλός μας αναγνωρίζει τον κομμωτή, ακόμα κι αν συνειδητά δεν μπορούμε να το κάνουμε, και γενικεύει την αίσθηση οικειότητας σε ολόκληρη τη σκηνή.

Οικειότητα gestalt

Αυτή η υπόθεση εστιάζει στο πώς τα αντικείμενα είναι οργανωμένα σε μια σκηνή και πώς συμβαίνει το déjà vu, όταν βιώνουμε κάτι με παρόμοια διάταξη. Για παράδειγμα, μπορεί να μην έχουμε ξαναδεί τον φίλο μας να βάφει το καθιστικό του, αλλά ίσως έχουμε δει ξανά στο παρελθόν ένα παρόμοιο καθιστικό. Και καθώς δεν μπορούμε να ανακαλέσουμε το άλλο δωμάτιο, βιώνουμε déjà vu.

Ένα πλεονέκτημα αυτής της υπόθεσης είναι ότι μπορεί να διερευνηθεί. Σε μία μελέτη, οι συμμετέχοντες παρατήρησαν δωμάτια σε περιβάλλον εικονικής πραγματικότητας. Ύστερα, τους ρώτησαν πόσο οικείο ένιωθαν ένα νέο δωμάτιο στο οποίο έμπαιναν και αν βίωναν déjà vu. Οι ερευνητές βρήκαν ότι οι συμμετέχοντες που δεν μπορούσαν να ανακαλέσουν τα παλιά δωμάτια είχαν την τάση να πιστεύουν ότι το νέο δωμάτιο ήταν οικείο. Επιπλέον, όσο περισσότερο έμοιαζε το νέο δωμάτιο με το παλιό, τόσο μεγαλύτερες οι πιθανότητες να νιώσουν déjà vu.

Νευρολογικές εξηγήσεις

Αυθόρμητη εγκεφαλική δραστηριότητα

Κάποιες εξηγήσεις υποστηρίζουν ότι το déjà vu όταν υπάρχει αυθόρμητη εγκεφαλική δραστηριότητα άσχετη με αυτό που τη δεδομένη στιγμή βιώνουμε. Όταν αυτό συμβαίνει στις δομές του εγκεφάλου που σχετίζονται με τη μνήμη, μπορεί να βιώνουμε μια εσφαλμένη αίσθηση οικειότητας.

Κάποια στοιχεία προέρχονται από άτομα με κροταφιαία επιληψία, όταν εμφανίζεται ηλεκτρική δραστηριότητα στο μέρος του εγκεφάλου που σχετίζεται με τη μνήμη. Όταν οι εγκέφαλοι αυτών των ασθενών ενεργοποιήθηκαν τεχνητά ως μέρος μια προ- εγχειρητικής αξιολόγησης, ανέφεραν εμπειρίες déjà vu. Ένας ερευνητής μάλιστα συμπληρώνει ότι βιώνουμε déjà vu όταν το παραιπποκάμπιο σύστημα πυροδοτείται τυχαία και μας κάνει να σκεφτούμε ότι κάτι είναι οικείο ενώ δεν είναι. Άλλοι υποστηρίζουν ότι το déjà vu δεν μπορεί να απομονωθεί σε ένα και μόνο σύστημα εξοικείωσης, αλλά ότι περιλαμβάνει πολλαπλές δομές που σχετίζονται με τη μνήμη και τις σχετικές συνδέσεις.

Ταχύτητα νευρωνικής δραστηριότητας

Άλλες υποθέσεις βασίζονται στο πόσο γρήγορα ταξιδεύουν οι πληροφορίες στον εγκέφαλό μας. Διαφορετικές περιοχές του εγκεφάλου μας μεταφέρουν πληροφορίες σε περιοχές «υψηλότερης σημασίας» που συνδυάζουν τις πληροφορίες ώστε να μας βοηθήσουν να νοηματοδοτήσουμε τον κόσμο. Αν αυτή η περίπλοκη διαδικασία διαταραχθεί με οποιοδήποτε τρόπο, τότε ο εγκέφαλός μας ερμηνεύει λανθασμένα το περιβάλλον μας.

Μέχρι στιγμής όμως δεν μπορούμε να γνωρίζουμε με βεβαιότητα αν κάποια ή κάποιες από αυτές τις υποθέσεις αποτελούν τη σωστή εξήγηση. Για τώρα, οι επιστήμονες συνεχίζουν να σχεδιάζουν πειράματα που μπορούν όλο και πιο άμεσα να εξετάσουν την μυστηριώδη φύση του φαινομένου αυτού.

Πηγή