Η Ε.Ε. και τα διδάγματα από την κρίση στις ΗΠΑ

Η Ευρωπαική Ένωση σχεδιάζει νέο fund (ταμείο δηλαδή), 30 δις ευρώ, για χορήγηση δανείων σε χώρες που έχουν υποστεί οικονομικά σοκ

Του Ηλία Καραβόλια

Σε πρόσφατο άρθρο των Jim Brunsden και Mehreen Khan στους Financial Times (http://www.euro2day.gr/ ftcom/ftcom_gr/ article-ft-gr/1616656/h-ee-shediazei-neo-fund-30-dis-.html) πληροφορούμαστε ότι η Ευρωπαϊκή Ένωση σχεδιάζει νέο fund (ταμείο δηλαδή), 30 δις ευρώ, για χορήγηση δανείων σε χώρες που έχουν υποστεί οικονομικά σοκ. 

Ακολουθήστε μας στο Facebook Τελευταία Έξοδος 

Πρόκειται για εξαγγελία που ακολουθεί την έκκληση Macron για την τόνωση των επενδύσεων και της ανάπτυξης στην Ε.Ε. Όπως αναφέρεται στο άρθρο "το ταμείο θα δανείζεται στις αγορές κεφαλαίου, για να δανείζει σε χώρες που αντιμετωπίζουν έκτακτα προβλήματα, όπως μια φυσική καταστροφή ή μια τοπική τραπεζική κρίση. Οι χώρες θα έχουν τη δυνατότητα να δανειστούν για να επενδύσουν σε υποδομές και άλλα προγράμματα, για να μετριάσουν ένα οικονομικό χτύπημα''. Επιτέλους, θα έλεγε κάποιος νεο -κευνσιανός, γίνεται πρώτη φορά αναφορά στην ανάγκη τόνωσης των έργων υποδομής (infrastructure projects) που αναμφισβήτητα αποτελούν μοχλούς εκκίνησης μιας οικονομίας σε κρίση.

Το ταμείο θα ονομαστεί Ευρωπαικό Επενδυτικό Ταμείο Σταθεροποίησης. Αποφεύγεται και πάλι η αναφορά στην ανάπτυξη και για να μην  ''τρομάξουν'' οι Γερμανοί ''δεν θα οδηγήσει σε «μόνιμες μεταφορές» πόρων ανάμεσα σε χώρες της ευρωζώνης, ενώ οι κυβερνήσεις θα μπορούν να λάβουν στήριξη μόνο αν έχουν τηρήσει τους βασικούς δημοσιονομικούς κανονισμούς της Ε.Ε. τα δύο προηγούμενα χρόνια. Η λήψη βοήθειας θα συνδέεται επίσης με το ποσοστό ανεργίας μιας χώρας, το οποίο πρέπει να είναι υψηλότερο από τον κινητό μέσο όρο των τελευταίων 15 ετών και 1% υψηλότερο από το αντίστοιχο τρίμηνο του προηγούμενου έτους''.  

Εκ πρώτης όψεως ''χωράμε'' προφανώς ως Ελλάδα, ως χώρα δηλαδή που έχασε το 25% του ΑΕΠ της απο δημοσιονομική κρίση. Αλλά ας μην βιαστούμε να κρίνουμε τα κριτήρια που θα θεσπιστούν. Με ενδιαφέρει να εξετάσουμε την ευρύτερη εικόνα του γεγονότος και το μείζον ερώτημα πίσω απο αυτή την πρωτοβουλία: θα ανακυκλώνονται ή οχι τα πλεονάσματα των ισχυρών οικονομιών ώστε να μειώνονται τα ελλείμματα των χωρών σε κρίση; 

Έχει αντιληφθεί το ευρωπαικό ιερατείο ότι χωρίς μηχανισμό ανακύκλωσης δεν μπορεί να ισορροπήσει η συνολική μακροοικονομική κατάσταση στην Ε.Ε.; Αναρωτιέμαι επίσης αν πράγματι το νέο ταμείο είναι αμιγώς αναπτυξιακό εργαλείο ή είναι « ένα πρώτο βήμα στη σταδιακή ανάπτυξη ενός πλήρους μηχανισμού ασφάλισης για την επίτευξη της μακροοικονομικής σταθερότητας», όπως λένε οι πληροφορίες των FT. Κοινώς πρόκειται για έναν νέο μακροοικονομικό σταθεροποιητή. Να αναφέρω φυσικά ότι τόσο το πρόγραμμα Juncker όσο και ο μόνιμος μηχανισμός στήριξης (ESM), καθώς και τα λοιπά διαρθρωτικά ταμεία συνοχής, έχουν ήδη συγκεκριμένους στόχους στο καταστατικό τους και συγκεκριμένους σκοπούς (συνήθως όμως δεν αναγνωρίζουν τις τοπικές ιδιαιτερότητες στην δομή μιας εθνικής οικονομίας).

Ας δούμε για λίγο και περιληπτικά το πώς κατάφερε η κυβέρνηση στις ΗΠΑ να απορροφήσει την μεγάλη πιστωτική κρίση του 2008 μετά την κατάρρευση της αγοράς ενυπόθηκων ομολόγων (Lehman Brothers). Ίσως φυσικά κάποιος θελήσει να επισημάνει ότι το πρόγραμμα TARP (700 δις $) της αμερικανικής κυβέρνησης έσωσε τραπεζικά ιδρύματα και δεν πήγε σε παραγωγικές επενδύσεις. Δεν είναι έτσι ακριβώς τα πράγματα. Υπήρχε μια έγκαιρη διάγνωση της φθίνουσας αποτελεσματικότητας των πιστώσεων ως μακροοικονομικού σταθεροποιητή καθώς ο Greenspan επέλεξε επι πολλά χρόνια να υποστηρίζει την μακροοικονομία των ΗΠΑ βραχυπρόθεσμα. Αυτό έγινε αντιληπτό και μπορεί να λειτούργησαν οι ειδικοί μηχανισμοί επέμβασης στην χρηματοπιστωτική σφαίρα (Μηχανισμοί όπως Πλειστηριασμών Τίτλων Βραχυπρόθεσμων Δανείων, Δανεισμού Βραχυπρόθεσμων Τίτλων Δημοσίου, Ρευστότητας Ασφαλισμένων Εμπορικών Τίτλων, κ.α) όμως παράλληλα έτρεχε και το μοναδικό αποτελεσματικό εργαλείο: οι δημόσιες δαπάνες (με κόστος φυσικά την αύξηση του δημοσίου χρέους). Λειτούργησε ένα σχέδιο ευθυγράμμισης μεταξύ χρηματοοικονομίας και παραγωγής. 

Οι πιστωτικές γραμμές των επιχειρήσεων δεν κόπηκαν καθώς τονώθηκε άμεσα η καταρρέουσα αγορά ακινήτων. Οι τράπεζες ήταν υποχρεωμένες να δώσουν μέρος απο την ρευστότητα που τους έδωσε η κυβέρνηση στην αγορά με την ψήφιση τον Ιούλιο του 2008 στο Κογκρέσο της Πράξης Ανάκαμψης της Στέγασης και της Οικονομίας, προσφέροντας μια εγγύηση 300 δις $ στις τράπεζες ώστε αυτές να αναχρηματοδοτήσουν στεγαστικά δάνεια σε όλες τις Πολιτείες αλλά και να τονώσουν την ατμομηχανή της οικονομίας: την οικοδομή (τον Σεπτέμβριο του 2008 υπήρξε και νέο Πρόγραμμα Κατεπείγουσας Οικονομικής Σταθεροποίησης και Συμπληρωματικής Χρηματοδότησης (το περίφημο σχέδιο Paulson).

Το δίδαγμα απο τις ΗΠΑ και την στρατηγική διαχείρισης της κρίσης εκεί είναι ξεκάθαρο: αναδιάρθρωση χρεών και ανακεφαλαιοποιήσεις τραπεζών πρέπει να στοχεύουν και σε νέες πιστώσεις στην οικονομία. Ίσως κάποιος να διαφωνεί προβάλλοντας ως επιχείρημα ότι άλλο Ε.Ε και άλλο οι ΗΠΑ. Άλλωστε εμείς είχαμε πρώτα κρίση δημοσίου χρέους σε Ελλάδα, Κύπρο, Πορτογαλία και Ιρλανδία, και μετά πιστωτική κρίση. Μα εδώ ακριβώς είναι το λάθος που κάνει  η Ε.Ε.: οι ανακεφαλαιοποιήσεις τραπεζών και οι αναδιαρθρώσεις κρατικών χρεών μέσω νέου δανεισμού στις κυβερνήσεις, αφορούν βραχυπρόθεσμη μακροοικονομική εξισορρόπηση και όχι μακροπρόθεσμη στοχευμένη ισορροπία. Αν μάλιστα αυτή η βραχυπρόθεσμη εξισορρόπηση στηρίζεται και σε προγράμματα λιτότητας -και όχι σε προγράμματα ανάπτυξης - τότε είναι φυσιολογικό να μην έχει ικανοποιητικά μακροχρόνια αποτελέσματα ή τέλος πάντων αυτά να καθυστερούν δραματικά (βλ. Ελλάδα).

Το νέο λοιπόν fund που φτιάχνει η Ε.Ε 'παίζει' στο πεδίο των σύγχρονων θεωριών στην μακροοικονομική επιστήμη. Οι χρόνοι, τα projects, οι πολλαπλασιαστές, τα παράπλευρα οφέλη, οι προτεραιότητες, είναι παράμετροι που θα κάνουν την διαφορά (θα επιταχύνουν την ανάπυξη και θα διαχύσουν τα οφέλη). Όμως αυτό το fund έπρεπε να φτιαχτεί παράλληλα με τον ESM και τον EFSF. 

Έπρεπε παράλληλα με τα προγράμματα σταθεροποίησης να τρέχουν και αναπτυξιακές χρηματοδοτήσεις. Το ζητούμενο σε καιρό κρίσης εντός μιας ανομοιογενούς οικονομικής ένωσης κρατών (Ευρωζώνη),που σαφώς διαφέρει απο την ομοσπονδιοποιημένη οικονομία των ΗΠΑ, είναι αυτό ακριβώς: πώς θα τονωθούν οι πληγείσεις οικονομίες πριν η κρίση κάνει ''μετάσταση'', πριν μεταβεί στον ευαίσθητο χρηματοπιστωτικό τομέα και παγώσουν οι πιστώσεις στις επιχειρήσεις (οπότε και υποχωρεί η ανάπτυξη) Ας ελπίσουμε ότι όποτε χρειαστεί στο μέλλον, ο ESM και το νέο ταμείο που φτιάχτηκε για την επενδυτική σταθεροποίηση, δεν θα λειτουργούν μόνο και αποκλειστικά ως σταθεροποιητές αλλά και ως προωθητικοί μηχανισμοί ανάκαμψης των οικονομιών.

Πηγή