Το περίσσευμα εκπαίδευσης δημιουργεί έλλειμμα Παιδείας;

Ένα πολύ μεγάλο ποσοστό Ελλήνων πιστεύει σε παραφυσικά και παρα-επιστημονικά φαινόμενα...

Αναρωτιέμαι πως γίνεται να κυριαρχεί ο ανορθολογισμός σε μια χώρα σαν την Ελλάδα ενώ ταυτόχρονα κατέχει στην Ευρωπαϊκή Ένωση ένα από τα μεγαλύτερα ποσοστά φοίτησης στις υψηλότερες βαθμίδες εκπαίδευσης;

Σύμφωνα με διεθνή έρευνα, που έγινε το 2009 για το περιοδικό «Νew Scientist», σχεδόν οι μισοί  Έλληνες αμφισβητούν την εξελικτική θεωρία του Δαρβίνου. Το εντυπωσιακό είναι ότι από όλες τις  χώρες όπου διεξήχθη η έρευνα, η Ελλάδα ξεπερνά σε επίπεδα αποδοχής της εξελικτικής θεωρίας μόνο τις ΗΠΑ. Και αυτό συμβαίνει παρά το γεγονός ότι η επιστημονική κοινότητα έχει αποδεχθεί την ορθότητα της θεωρίας αυτής και ότι η Ορθόδοξη αλλά και η Ρωμαιοκαθολική Εκκλησία με επίσημες ανακοινώσεις τους τη θεωρούν συμβατή με τη χριστιανική πίστη.

Επίσης ένα πολύ μεγάλο ποσοστό Ελλήνων- ευτυχώς για μας δεν έχει γίνει ακόμα έρευνα- πιστεύει σε παραφυσικά και παρα-επιστημονικά φαινόμενα όπως : στα φαντάσματα, στις θεωρίες συνωμοσίας, στα μάγια, στη γρουσουζιά, την γλωσσοφαγιά και το κακό μάτι, στα σημαδιακά όνειρα,  στην επίδραση των άστρων, στην πρόβλεψη των μελλούμενων(π.χ χαρτομαντεία, καφεμαντεία) και πάρα πολλά άλλα.

Γιατί τα αναφέρω όλα αυτά; Αναρωτιέμαι πως γίνεται να κυριαρχεί ο ανορθολογισμός σε μια χώρα σαν την Ελλάδα ενώ ταυτόχρονα κατέχει στην Ευρωπαϊκή Ένωση ένα από τα μεγαλύτερα ποσοστά φοίτησης στις υψηλότερες  βαθμίδες  εκπαίδευσης;

Συγκεκριμένα, σύμφωνα με τα επίσημα στοιχεία της ΓΣΕΕ το 2012 το 51,5% των νέων ηλικίας 20 ετών φοιτούσε σε κάποια ανώτατη σχολή(ΑΕΙ), ενώ αν υπολογίσουμε και τις ανώτερες σχολές (ΤΕΙ) το ποσοστό φτάνει περίπου στο 67%. Φυσικά το ποσοστό αυτό θα μεγαλώσει και άλλο αν συνυπολογίσουμε και τα ελληνόπουλα που φοιτούν σε σχολές του εξωτερικού καθώς και εκείνα που σπουδάζουν σε ιδιωτικά κολλέγια που δραστηριοποιούνται στη χώρα μας.

Η παραπάνω αντίθεση πιστεύω είναι ενδεικτική ότι στη χώρα μας μπορεί να έχουμε πλεόνασμα εκπαίδευσης αλλά έχουμε και έλλειμμα Παιδείας. Το μεγάλο όμως ερώτημα είναι αν αυτό το πλεόνασμα εκπαίδευσης είναι μια από τις αιτίες που δημιουργούν το έλλειμμα Παιδείας; Το κείμενο αυτό θα προσπαθήσει να απαντήσει.   
  

Άλλο εκπαίδευση και άλλο Παιδεία 

Συνηθίζουμε στη χώρα μας να συγχέουμε τις έννοιες: την εκπαίδευση με την Παιδεία.  Συνήθως μάλιστα τις ταυτίζουμε. Όπως ταυτίζουμε την εγγραμματοσύνη με τη μόρφωση. Πρόκειται όμως για έννοιες με κοινό περιεχόμενο; Αδιαμφισβήτητα όχι.

Η εκπαίδευση είναι ο τρόπος απόκτησης γνώσεων περιορισμένου εύρους και βάθους που παρέχονται, ως επί το πλείστον, από τα εκπαιδευτικά ιδρύματα ( σχολεία, πανεπιστήμια , σχολές κ.α.). Αφορά  την παροχή εφοδίων και ανάπτυξη δεξιοτήτων με σκοπό κυρίως την επαγγελματική πορεία του ατόμου.

Παιδεία είναι η διαδρομή απόκτησης ολιστικής ωριμότητας που δεν είναι μόνο γνωστική αλλά και πνευματική, συναισθηματική, συμπεριφοριστική και τελικά πολιτική. Είναι δηλαδή η γενικότερη καλλιέργεια  της προσωπικότητας που προέρχεται από πολλές πηγές και από ένα σύνολο εμπειριών και ενδιαφερόντων. Σαφώς δεν είναι μόνο αποτέλεσμα σχολικής και πανεπιστημιακής μόρφωσης αλλά μπορείς να την αντλήσεις  από παντού  ,(πέρα από το σχολείο),από την οικογένεια ,τους φίλους, από μια καλή συζήτηση, από τις τέχνες ,από ένα βιβλίο ,από ένα πίνακα , από ένα τραγούδι, μια ταινία ή ένα θέατρο και από ένα σωρό άλλα. Ενώ με την εκπαίδευση μπορείς να βελτιώσεις τις ικανότητες και τις δεξιότητές σου σε συγκεκριμένα αντικείμενα, με την Παιδεία γίνεσαι καλύτερος άνθρωπος.

Η μορφωσιολατρεία γεννάει α-παιδεία

Αν παρατηρήσουμε τι επικρατεί σήμερα στην ελληνική κοινωνία θα διαπιστώσουμε ότι ενώ η εκπαίδευση είναι βασική προτεραιότητα της ελληνικής οικογένειας (ουσιαστικά πρόκειται για αμόκ) δεν συμβαίνει κάτι ανάλογο και για την Παιδεία.

ΣΤΗ ΧΩΡΑ ΠΟΥ ΚΑΙ ΟΙ ΑΡΙΣΤΟΙ ΜΑΘΗΤΕΣ ΚΑΝΟΥΝ ΕΝΙΣΧΥΤΙΚΗ

Ας παρατηρήσουμε τον μέσο Έλληνα μαθητή. Αλήθεια πόσο συνυφασμένη με Παιδεία είναι η παντελής στράγγιση  του χρόνου του και ο αφανισμός της παιδικότητάς του; 

Καθημερινά μετά την πρωινή σχολική εκπαίδευση ακολουθεί μια δεύτερη βάρδια έχοντας πάρει πολλή «δουλειά για το σπίτι». Επιπροσθέτως θεωρείται δεδομένο ότι θα πρέπει να έχει και εξωσχολική βοήθεια. Το πιο παράδοξο είναι ότι αυτή την εξωσχολική βοήθεια την λαμβάνουν κυρίως οι πολύ καλοί μαθητές δηλαδή αυτοί που κανονικά δεν θα έπρεπε να την έχουν ανάγκη. Άλλο παράδοξο είναι το γεγονός ότι είμαστε διεθνείς πρωταθλητές στο κυνήγι πιστοποιητικών προσόντων. Τα παιδιά πρέπει να πάρουν πτυχίο από τουλάχιστον δύο ξένες γλώσσες. Πρέπει να είμαστε η μόνη χώρα στον κόσμο με τόσους κατόχους διδακτικής επάρκειας της Αγγλικής γλώσσας (Proficiency) και μάλιστα στην ηλικία 15-16 ετών. Πόσο σουρεαλισμό φανερώνει το γεγονός ότι μεγάλο ποσοστό των παιδιών της χώρας έχουν τα προσόντα να διδάξουν επαγγελματικά Αγγλικά; Οι έλληνες μαθητές εκπαιδεύονται σχεδόν όλη μέρα και για πάρα πολλά χρόνια. Μάλιστα, στις μέρες μας, πλέον θεωρείται δεδομένο ότι εκπαίδευση δεν σταματά όπως παλιά στο Πανεπιστήμιο αλλά με την απόκτηση Master ή Διδακτορικού και μετά 2^ου Διδακτορικού και πάει λέγοντας. Φυσικά αυτό το ασταμάτητο κυνήγι «χαρτιών» δεν γίνεται για την ικανοποίηση ενδιαφερόντων ή ονείρων αλλά για την απόκτηση προσόντων που ίσως χρειαστούν στο μέλλον για καλύτερη επαγγελματική αποκατάσταση. Έτσι λοιπόν ένα πολύ μεγάλο μέρος των οικογενειακών προϋπολογισμών πηγαίνει στην ιδιωτική εκπαίδευση (ιδιωτικά εκπαιδευτήρια, φροντιστήρια γενικής εκπαίδευσης , φροντιστήρια ξένων γλωσσών, ιδιωτικά ΙΕΚ, ιδιωτικά Κολλέγια, σχολές, δίδακτρα μεταπτυχιακών κ.ά.). Δυστυχώς έχουμε περάσει στα παιδιά μας να αποζητούν μόνο την εκείνες τις γνώσεις που μπορούν να τους φανούν χρήσιμες και να υποτιμούν την πραγματική και ανιδιοτελή Γνώση.

ΠΑΝΕΛΛΑΔΙΚΕΣ: ΟΙ ΕΞΕΤΑΣΕΙΣ ΠΑΝΤΩΝ ΤΩΝ ΕΛΛΗΝΩΝ

Το περίσσευμα εκπαίδευσης φαίνεται και στον τρόπο που αντιμετωπίζουμε το φίλτρο εισαγωγής στην τριτοβάθμια εκπαίδευση, τις Πανελλαδικές ή Πανελλήνιες εξετάσεις. Ακόμα και από τον τίτλο καταλαβαίνεις την υπερβολή. Λες και είναι οι εξετάσεις πάντων των Ελλήνων. Στο τέλος κάθε σχολικής χρονιάς μεγάλο μέρος της κοινωνίας ζει και αναπνέει για τις εξετάσεις αυτές. Φοράμε όλοι τα καλά μας για να παρακολουθήσουμε τη μεγάλη μονομαχία με μονομάχους τα παιδιά μας ελπίζοντας ότι το δικό μας παιδί θα βγει ζωντανό από την αρένα. Και οι επίσημοι υψηλά ιστάμενοι με περίσσεια υποκρισίας εύχονται «καλή επιτυχία σε όλους τους μαθητές» λες και είναι δυνατόν να συμβεί κάτι τέτοιο σε ένα τόσο σκληρό διαγωνισμό.

Πρόκειται για μια εντελώς απάνθρωπη διαδικασία,  μια βαριά ασθένεια του εκπαιδευτικού μας συστήματος που ποτέ καμία κυβέρνηση μέχρι σήμερα δεν είχε την τόλμη να τα βάλει μαζί της. Και καμία δεν είχε ποτέ το θάρρος να πει καθαρά ότι η ανάγκη ύπαρξης των πανελλαδικών εξετάσεων είναι μια τεχνητή ανάγκη η οποία έχει διατηρηθεί για οικονομικούς λόγους, σε καμία περίπτωση για παιδαγωγικούς. Ότι δυστυχώς μεγάλο μέρος των εκπαιδευτικών στράφηκε προς τα εκεί για να βγάλει το ψωμί του. Εκπαιδευτικοί που εργάζονται σε φροντιστήρια ή παραδίδουν ιδιαίτερα μαθήματα προετοιμάζοντας υποψηφίους Πανελλαδικών εξετάσεων. Φυσικά και πρέπει να λάβουμε υπόψη μας τους χιλιάδες εκπαιδευτικούς που εργάζονται εκτός δημοσίου σχολείου αλλά δεν γίνεται να συνεχίσουμε άλλο να βασανίζουμε τα παιδιά μας αλλά και να διαλύουμε τα σχολεία μας για χάρη των Πανελλαδικών εξετάσεων. Εκτός εάν θεωρούμε φυσιολογικά φαινόμενα τα εξής : τις μεταιχμιακές διαταραχές λόγω άγχους που βιώνουν οι μαθητές της Γ΄ Λυκείου, την πλήρη απαξίωση που νιώθουν για τα μαθήματα εντός σχολείου στις τελευταίες τάξεις του Λυκείου , την οικονομική αφαίμαξη των νοικοκυριών καθώς και το γεγονός ότι οι σχολικές αίθουσες  αδειάζουν κάθε Απρίλη και Μάιο για να μπορέσουν οι υποψήφιοι να βρουν παραπάνω χρόνο να κάνουν επαναλήψεις;   

Αν είχαμε στη χώρα μας εκπαίδευση που καλλιεργεί την Παιδεία τα πράγματα θα μπορούσαν να ήταν τελείως διαφορετικά. Καταρχάς δεν θα χρειαζόταν να κάνουν ενισχυτική διδασκαλία( φροντιστήριο) όλοι οι μαθητές συμπεριλαμβανομένων και των αρίστων. Θα έκαναν υποχρεωτική ενισχυτική διδασκαλία στο σχολείο μόνοι οι αδύναμοι μαθητές , όπως γίνεται σε κάποιες προηγμένες εκπαιδευτικά χώρες, σε ζώνες μετά το πέρας του πρωινού μαθήματος. Αυτή λοιπόν θα ήταν  μια επαγγελματική λύση για χιλιάδες αδιόριστους συναδέλφους μας που θα μπορούσαν να εργάζονται παρέχοντας ενισχυτική διδασκαλία στο σχολείο ενώ σήμερα  είναι αναγκασμένοι να στρέφονται  σε άλλους χώρους εκτός δημόσιας εκπαίδευσης για να επιβιώσουν. Με αυτόν τον τρόπο θα επανερχόταν στις πραγματικές διαστάσεις το φαινόμενο που βιώνουμε σήμερα όπου το επικουρικό έχει αντικαταστήσει το κύριο δηλαδή η φροντιστηριακή βοήθεια έχει αντικαταστήσει την σχολική εκπαίδευση. Μια άλλη διέξοδος θα ήταν αν λειτουργούσαν όπως πρέπει οι δομές ειδικής αγωγής. Αυτά όμως συμβαίνουν δυστυχώς μόνο σε χώρες που θεωρούν την εκπαίδευση μέρος της Παιδείας και όχι μέρος της οικονομίας.

Η υποχρηματοδότηση της εκπαίδευσης είναι η βασικότερη αιτία της υποβάθμισής . Σύμφωνα με τα επίσημα στοιχεία της Eurostat (2015) η Ελλάδα βρίσκεται και τυπικά πλέον στην τελευταία θέση στην Ευρώπη για δαπάνες στην εκπαίδευση.

Για τον αντίλογο που θα ισχυριστεί ως συνήθως «μα αφού δεν υπάρχουν χρήματα» η απάντηση είναι ότι « ακόμα και όταν πριν μερικά χρόνια υπήρχαν χρήματα τι κάναμε;»

Ένας άλλος αντίλογος θα πει ότι «οι Πανελλαδικές εξετάσεις είναι ένας καλός τρόπος αξιολόγησης γιατί είναι αδιάβλητες». Όντως το μόνο που έχουν να περηφανευτούν είναι ότι είναι αδιάβλητες. Αλλά και τι σημαίνει αυτό αλήθεια; Και μια κλήρωση θα μπορούσε να είναι αδιάβλητη. Πέρα όμως από το αδιάβλητο οι εξετάσεις αυτές δεν έχουν κανένα άλλο από τα κύρια χαρακτηριστικά μιας καλής αξιολόγησης:

1) Δεν έχουν Εγκυρότητα αφού δεν αξιολογούν την ικανότητα της κριτικής σκέψης και της βαθύτερης εννοιολογικής κατανόησης παρά αξιολογούν την ικανότητα απομνημόνευσης και μίμησης. Είναι τόσο τυποποιημένα τα θέματα των εξετάσεων που δεν απαιτείται καμία ικανότητα σαν τις παραπάνω για να έχει κάποιος μαθητής καλή επίδοση. Το μόνο που χρειάζεται είναι να έχει απαντήσει σε χιλιάδες ερωτήσεις και να έχει λύσει χιλιάδες ασκήσεις ώστε την ώρα της εξέτασης να βρεθεί μπροστά σε ίδια ή παρόμοια θέματα. Δηλαδή ουσιαστικά μιλάμε για μια άκρως τυποποιημένη προετοιμασία που έχει σκοπό την επιτυχή αντιμετώπιση επίσης άκρως τυποποιημένων θεμάτων εξετάσεων.

2) Δεν έχουν Αντικειμενικότητα:  Μια αξιολόγηση χαρακτηρίζεται αντικειμενική όταν δεν επηρεάζεται από άσχετους, ως προς την αξία του εξεταζομένου παράγοντες πράγμα που σημαίνει ότι  όλοι οι εξεταζόμενοι έχουν τις ίδιες ευκαιρίες. Και ρωτάω λοιπόν πως μπορούμε να μιλάμε για ίδιες ευκαιρίες όταν  υπάρχουν μαθητές που δεν έχουν την οικονομική δυνατότητα για φροντιστήριο; 

Όταν η εκπαίδευση από σκοπός Παιδείας γίνεται αυτοσκοπός

Αν η εκπαίδευση διαπνεόταν από το πνεύμα της Παιδείας δεν θα είχε τυχοδιωκτικό χαρακτήρα όπως έχει σήμερα στη χώρα μας όπου τα κίνητρα είναι ο ανταγωνισμός, ο ατομικισμός και η αναρρίχηση εις βάρος των άλλων. Βλέπετε η Παιδεία κάνει τον άνθρωπο να επιδιώκει και παλεύει για την βελτίωση και των υπολοίπων συνανθρώπων του και όχι να αγωνιά και να μεθοδεύει τη δική του μόνο ευημερία. Πάρτε για παράδειγμα την αγαπημένη έκφραση των Ελλήνων για την επαγγελματική επιτυχία : Λέμε «ο τάδε πρόκοψε» και εννοούμε ότι ανήλθε οικονομικά ή σε κάποιο αξίωμα. Η αξία της εκπαίδευσης είναι συνήθως ανταλλάξιμη γι’ αυτό και ακολουθεί συνταγές ατομικής ωφέλειας ενώ η Παιδεία στοχεύει στην όξυνση του βλέμματος και στο φωτισμό των οριζόντων για την πολιτισμική βελτίωση του συνόλου. Και αν απορούμε πως γίνεται να μην επικρατεί συνολική ευημερία σε μια χώρα σαν την Ελλάδα που οι πολίτες της έχουν ως μέγιστη προτεραιότητα την εκπαίδευσή τους, η απάντηση είναι προφανής : όταν η εκπαίδευση είναι ένα είδος ατομικού πρωταθλητισμού που δεν στοχεύει στο κοινό καλό, τότε πως αλήθεια περιμένουμε αυτό να επιτευχθεί; Πρέπει πρώτα να συνειδητοποιήσουμε ότι η ατομική ευημερία προϋποθέτει τη συλλογική ευημερία και αυτό είναι θέμα Παιδείας.  

Στο βάθος τους όλα όσα μας αφορούν είναι θέματα Παιδείας. Τα περισσότερα προβλήματα που αντιμετωπίζουμε ως πολίτες αυτής της χώρας θα είχαν πιο εύκολη λύση εάν δίναμε την αξία που της αρμόζει στην Παιδεία και δεν την υποβαθμίζαμε τόσο, ταυτίζοντάς την με μια, χωρίς Παιδεία, εκπαίδευση. Η υπερβολική δόση εκπαίδευσης βλάπτει σοβαρά την Παιδεία αφού η ποιότητα χάνεται μέσα στην ποσότητα . Αντί η εκπαίδευση να έχει σαν απώτερο σκοπό την υπηρέτηση της Παιδείας έχει γίνει αυτοσκοπός. 

  

Δημήτρης Τσιριγώτης. Φυσικός
 

Πηγή:alfavita