Ο Μαρξ είχε δίκιο: 5 γεγονότα του σήμερα που προέβλεψε σωστά

Μετάφραση για το Νόστιμον Ήμαρ: Ελεάννα Μπάρδη

Από το iPhone έως την εταιρική παγκοσμιοποίηση, η σύγχρονη ζωή είναι γεμάτη από αποδείξεις της διορατικότητας  του Μαρξ.

Υπάρχει μεγάλη συζήτηση για τον Καρλ Μαρξ αυτή την εποχή -από τον Rush Limbaugh να κατηγορεί τον Πάπα Φραγκίσκο για προώθηση «καθαρού μαρξισμού», στον αρθρογράφο των Washington Times  που ισχυρίζεται ότι ο δήμαρχος της Νέας Υόρκης, Bill de Blasio, είναι ένας «αμετανόητος μαρξιστής».

Λίγοι όμως άνθρωποι καταλαβαίνουν πραγματικά τη δριμεία κριτική του Μαρξ στον καπιταλισμό. Οι περισσότεροι άνθρωποι έχουν μιαν αόριστη επίγνωση της πρόβλεψης αυτού του ριζοσπαστικού οικονομολόγου, ότι δηλαδή ο καπιταλισμός αναπόφευκτα θα αντικατασταθεί από τον κομμουνισμό, συχνά όμως παρεξηγούν γιατί πίστευε πως αυτό είναι αλήθεια. Κι ενώ ο Μαρξ έκανε λάθος για μερικά πράγματα, τα γραπτά του (πολλά εκ των οποίων προηγήθηκαν του Αμερικανικού Εμφυλίου) προέβλεψαν με ακρίβεια διάφορες πτυχές του σύγχρονου καπιταλισμού, από τη Μεγάλη Ύφεση έως το iPhone 5S στην τσέπη σας.

Και ιδού πέντε γεγονότα του 2014, που η ανάλυση του Μαρξ για τον καπιταλισμό προέβλεψε σωστά, εδώ και πάνω από έναν αιώνα:

Η Μεγάλη Ύφεση (Η Χαοτική Φύση του Καπιταλισμού)

Η εγγενώς χαοτική, επιρρεπής σε κρίσεις, φύση του καπιταλισμού υπήρξε βασικό κομμάτι στα γραπτά του Μαρξ. Υποστήριξε ότι ο αμείλικτος αγώνας για κέρδος, θα οδηγούσε τις εταιρείες στη μηχανοποίηση των χώρων εργασίας τους, παράγοντας όλο και περισσότερα αγαθά, συμπιέζοντας παράλληλα τους μισθούς των εργαζομένων, έως ότου δε θα μπορούσαν πλέον ν’ αγοράζουν τα προϊόντα που δημιουργούσαν. Σίγουρα, τα σύγχρονα ιστορικά γεγονότα, από τη Μεγάλη Ύφεση ως τη φούσκα των dot-com, μπορούν να αναχθούν σ’ αυτό που ο Μαρξ ονομάζει «πλασματικό κεφάλαιο» – χρηματοοικονομικά μέσα, όπως οι μετοχές και οι ΣΑΚΑ (συμβάσεις ανταλλαγής κινδύνου αθέτησης – Credit default swap ή απλά CDS).  Παράγουμε ακατάπαυστα μέχρις ότου να μη μείνει κανείς ν’ αγοράζει τ’ αγαθά μας, καθόλου νέες αγορές, κανένα νέο χρέος. Και ο κύκλος συνεχίζεται μπροστά στα μάτια μας: Σε γενικές γραμμές, αυτό είναι που έκανε τη αγορά ακινήτων να καταρρεύσει το 2008. Δεκαετίες άμβλυνσης ανισοτήτων με μείωση των εισοδημάτων, η οποία οδήγησε όλο και περισσότερους Αμερικανούς στη χρεωκοπία. Όταν δεν υπήρχαν πια άλλα ενυπόθηκα δάνεια, όλη η πρόσοψη κατέρρευσε, όπως ακριβώς γνώριζε ο Μαρξ πως θα γινόταν.

iPhone (Φανταστικές ορέξεις)

Ο Μαρξ προειδοποίησε ότι η τάση του καπιταλισμού να προσδίδει υψηλή αξία σε αυθαίρετα στην ουσία προϊόντα, θα οδηγούσε με την πάροδο του χρόνου, σ’ αυτό που αποκάλεσε “μια επινοημένη και συνεχώς υπολογισμένη υποταγή σε απάνθρωπες, σοφιστικέ, αφύσικες και φανταστικές ορέξεις.” Είναι ένας σκληρός αλλά ακριβής τρόπος περιγραφής της σύγχρονης Αμερικής, όπου απολαμβάνουμε μιαν απίστευτη πολυτέλεια και όμως συνεχίζουμε παρασυρμένοι από μια συνεχή ανάγκη ν’ αγοράζουμε όλο και περισσότερα. Σκεφτείτε το iPhone 5S που ίσως έχετε. Είναι πραγματικά τόσο πολύ καλύτερα από ό,τι το iPhone 5 της περασμένης χρονιάς, ή το iPhone 4S ένα χρόνο πριν από αυτό; Πρόκειται για μια πραγματική ανάγκη, ή για μια επινοημένη; Κι ενώ κινεζικές οικογένειες αρρωσταίνουν η μία μετά την άλλη με καρκίνο εξαιτίας των ηλεκτρονικών μας αποβλήτων, τα πολυεθνικά μονοπώλια δημιουργούν τεράστιες διαφημιστικές εκστρατείες γύρω από την ιδέα, ότι  πρέπει να καταστρέψουμε πολύ καλά προϊόντα χωρίς να υπάρχει πραγματικός λόγος. Αν ο Μαρξ μπορούσε να το δει αυτό, θα μας έκλεινε το μάτι.

Το ΔΝΤ (Η Παγκοσμιοποίηση του Καπιταλισμού)

Οι ιδέες του Μαρξ σχετικά με την υπερπαραγωγή τον οδήγησαν στην πρόβλεψη αυτού που τώρα ονομάζεται παγκοσμιοποίηση – η εξάπλωση του καπιταλισμού σε όλο τον πλανήτη σε αναζήτηση νέων αγορών. “Η ανάγκη μιας συνεχώς επεκτεινόμενης αγοράς πώλησης προϊόντων, κυνηγά την αστική τάξη σ’ ολόκληρα τα πλάτη και τα μήκη του πλανήτη”, έγραψε. “Πρέπει να φωλιάσει παντού, να εγκατασταθεί παντού, να δημιουργεί συνδέσεις παντού”.  Κι ενώ αυτό μπορεί να μοιάζει προφανές σήμερα, ο Μαρξ έγραψε αυτά τα λόγια το 1848, όταν η παγκοσμιοποίηση ήταν πάνω από ένα αιώνα μακριά. Και δεν έπεσε μέσα στο τι τελικά συνέβη στα τέλη του 20ου αιώνα – έπεσε όμως μέσα στο γιατί συνέβη: Η αδιάκοπη αναζήτηση για νέες αγορές και φθηνό εργατικό δυναμικό, καθώς και η αδιάκοπη ζήτηση για περισσότερους φυσικούς πόρους, είναι θεριά που απαιτούν συνεχή τροφοδοσία.

Walmart (Μονοπώλιο)

Στην κλασσική θεωρία οικονομικών, ο ανταγωνισμός εικάζεται ως φυσιολογικός και, ως εκ τούτου αυτοτροφοδοτούμενος. Ο Μαρξ, ωστόσο, υποστήριξε ότι η ισχύς της αγοράς θα είναι στην πραγματικότητα συγκεντρωμένη σε μεγάλες μονοπωλιακές επιχειρήσεις, καθώς όλο και περισσότερο, η μία επιχείρηση θα κατασπάραζε την άλλη. Αυτό θα μπορούσε να είχε φανεί στους αναγνώστες του 19ου αιώνα ως περίεργο. Όπως γράφει ο Richard Hofstadter: «οι Αμερικανοί έφτασαν να θεωρούν δεδομένο ότι η  ιδιοκτησία θα διασκορπίζεται ευρέως, ότι η οικονομική και πολιτική δύναμη θα αποκεντρωθούν”. Ήταν μόνον αργότερα, τον 20ο αιώνα, όταν η τάση που προέβλεψε ο Μαρξ άρχισε να επιταχύνει. Σήμερα, τα οικογενειακά καταστήματα της γειτονιάς έχουν αντικατασταθεί από ανελαστικά οικοδομήματα καταστημάτων, όπως η Wal-Mart,  οι μικρές συνεταιριστικές τράπεζες έχουν αντικατασταθεί από τις παγκόσμιες τράπεζες, όπως η J.P. Morgan Chase, και μικρές αγροτικές φάρμες έχουν αντικατασταθεί από γεωργικές βιομηχανίες, όπως η Archer Daniels Midland. Ο κόσμος της τεχνολογίας επίσης, τείνει ήδη να συγκεντρωθεί σε μεγάλες εταιρείες, που καταπίνουν τις νεοσύστατες επιχειρήσεις όσο πιο γρήγορα μπορούν. Οι πολιτικοί προσποιούνται πως νοιάζονται για τις ελάχιστες μικρές επιχειρήσεις που έχουν μείνει και διώκουν τις πιο επιθετικές για αντιμονοπωλιακές τακτικές- ως επί το πλείστον όμως, γνωρίζουμε πως οι μεγάλες επιχειρήσεις είναι εδώ για να μείνουν.

Χαμηλοί μισθοί, Μεγάλα κέρδη (ο Εφεδρικός Στρατός της Βιομηχανικής Εργασίας)

Ο Μαρξ πίστευε ότι οι μισθοί θα κρατηθούν σε χαμηλά επίπεδα από τον «εφεδρικό στρατό εργασίας», τον οποίο εξήγησε απλά, χρησιμοποιώντας κλασσικές οικονομικές τεχνικές: Οι καπιταλιστές θέλουν να πληρώνουν όσο το δυνατόν λιγότερο για εργατικά, κι αυτό είναι πιο εύκολο όταν υπάρχει αφθονία εργαζομένων στην αγορά. Συνεπώς, μετά από μια ύφεση, χρησιμοποιώντας τη μαρξιστική ανάλυση, θα προβλέπαμε ότι τα υψηλά ποσοστά ανεργίας θα κρατήσουν τους μισθούς στάσιμους, ενώ τα κέρδη θα εκτιναχθούν στα ύψη, επειδή οι εργαζόμενοι είναι πολύ φοβισμένοι απ’ την ανεργία ώστε να εγκαταλείψουν την εκμετάλλευση και τις φριχτές θέσεις εργασίας τους. Και κοίτα να δεις! Η αυθεντία επί του είδους Wall Street Journal προειδοποιεί, “Τον τελευταίο καιρό, η ανάκαμψη των ΗΠΑ εμφανίζει κάποια μαρξιστικά γνωρίσματα. Τα κέρδη των επιχειρήσεων αυξάνονται κι η αύξηση της παραγωγικότητας επέτρεψε στις επιχειρήσεις να αναπτυχθούν, χωρίς να κάνουν πολλά για να μειώσουν τις τεράστιες στρατιές ανέργων”. Κι  αυτό διότι οι εργαζόμενοι είναι τρομοκρατημένοι για να αφήσουν τις δουλειές τους και ως εκ τούτου στερούνται διαπραγματευτικής ισχύος. Δεν είναι ν’ απορείς που η καλύτερη στιγμή για δίκαιη ανάπτυξη είναι σε περιόδους «πλήρους απασχόλησης», όταν η ανεργία είναι σε χαμηλά επίπεδα κι οι εργαζόμενοι μπορούν να απειλήσουν να βρουν άλλη δουλειά.

Συμπερασματικά:

Ο Μαρξ έπεσε έξω σε πολλά πράγματα. Τα περισσότερα απ’ τα γραπτά του εστιάζουν στην κριτική του καπιταλισμού και όχι σε μια πρόταση για την αντικατάστασή του – κενό που επέτρεψε την παρερμήνευσή τους από παρανοϊκούς, σαν τον Στάλιν στον 20ο αιώνα. Το έργο του όμως εξακολουθεί να διαμορφώνει τον κόσμο μας με θετικό τρόπο. Όταν υποστήριζε ένα σχήμα προοδευτικής φορολογίας εισοδήματος στο Κομμουνιστικό Μανιφέστο, σε καμία χώρα δεν εφαρμοζόταν. Τώρα, μόλις και μετά βίας θα βρεθεί χώρα χωρίς προοδευτικό πλάνο φόρου εισοδήματος, κι είναι ένας μικρός τρόπος με τον οποίο οι ΗΠΑ προσπαθούν να καταπολεμήσουν την εισοδηματική ανισότητα. Η ηθική κριτική του Μαρξ για τον καπιταλισμό και η οξυδερκής κατανόηση των εσωτερικών λειτουργιών και του ιστορικού του πλαισίου, αξίζουν ακόμα της προσοχής μας. Όπως γράφει ο Robert L. Heilbroner, “Στρεφόμαστε στον Μαρξ, ως εκ τούτου, όχι επειδή είναι αλάθητος, αλλά επειδή είναι αναπόφευκτος“. Σήμερα, σε έναν κόσμο ανήκουστου πλούτου και ταυτόχρονα απόλυτης φτώχειας, όπου οι πλουσιότεροι 85 άνθρωποι κατέχουν περισσότερο πλούτο από τα φτωχότατα 3 δισεκατομμύρια ανθρώπων, η περίφημη κραυγή, «Εργάτες όλου του κόσμου ενωθείτε – Δεν έχετε τίποτα να χάσετε παρά μόνο τις αλυσίδες σας,”  διατηρεί ακόμα δυνατή τη δραστικότητά της.

rollingstone

ΠΗΓΗ: nostimonimar