AΦIEPΩMA:The Matrix (1999)

Γράφει ο Άγγελος Νομικός

Σκηνοθεσία: Lana & Lilly Wachowski (formely Larry & Andy Wachowski)

Ηθοποιοί: Keanu Reeves, Carrie-Anne Moss, Laurence Fishburne, Hugo Weaving, Joe Pantoliano, Marcus Chong, Anthony Ray Parker, Julian Arahanga, Belinda McClory, Matt Doran, Paul Goddard, Robert Taylor, Gloria Foster

“Welcome to the real world.”

Η χρονιά 1999 υπήρξε καθοριστική για το σινεμά, χρονιά-σταθμός θα μπορούσε να πει κανείς. Ήταν η πρώτη φορά που το αμερικανικό box office πέρασε τα $7 δισεκατομμύρια δολλάρια ετήσιες εισπράξεις. Ήταν η χρονιά που ο George Lucas επέστρεψε μετά από απουσία 16 ετών στο space opera franchise του με το πολυαναμενόμενο και εν τέλει απογοητευτικό “Star Wars: Episode I – The Phantom Menace”. Ήταν η χρονιά που τα οπτικά εφέ και το CGI έκαναν τεράστιο άλμα μπροστά, καθώς η κινηματογραφική βιομηχανία έμπαινε – όπως όλοι μας – στο λεγόμενο “New Millenium”. Ήταν η χρονιά που είδαμε ταινίες-σταθμούς στο είδος τους, όπως το “Fight Club” (απολαύσαμε το αφιέρωμα της Κασσάνδρας), το “Notting Hill” (ταξιδέψαμε με το αφιέρωμα της Χριστίνας), το “Green Mile” (κάντε υπομονή 2 εβδομάδες), τα “Bicentennial Man”, “Toy Story 2”, “American Beauty” & “The Sixth Sense” (θα διαβάσετε για όλα αυτά τους προσεχείς μήνες) και πολλά, πολλά άλλα. Μα, πάνω από όλα, το 1999 ήταν χρονολογία-σταθμός για το σινεμά, γιατί ήταν η χρονιά που κυκλοφόρησε το “The Matrix”.

Mε τις αναμνήσεις από την παιδική μου ηλικία δεν τα πηγαίνω και πολύ καλά είναι η αλήθεια. Ελάχιστα γεγονότα θυμάμαι, συνήθως ρωτάω τους δικούς μου αν θέλω να μάθω κάτι. Δε θα ξεχάσω ποτέ όμως το λεγόμενο «Μάτριξ». Αρχές Σεπτεμβρίου, ελάχιστες μέρες μετά το μεγάλο σεισμό του ’99. Ψιλή βροχή. 8 χρονών εγώ, η μητέρα μου με είχε μυήσει στη μαγεία της σκοτεινής αίθουσας προ πολλού. Βγήκαμε για ένα κινηματογραφικό “back-to-back”, όπως έλεγε και το Star Channel στα παλιά τηλεοπτικά του προγράμματα. Τα συνήθιζε η μητέρα μου εκείνη την εποχή κάτι τέτοια, ο κινηματογράφος είχε γίνει το 2ο σπίτι μας. Αφού είδαμε πρώτα σε απογευματινή προβολή το “Entrapment” («Διπλή Παγίδα» στα ελληνικά – Sean Connery & Catherine Zeta-Jones, εννοείται πως δε θύμαμαι τίποτα από αυτήν την ταινία), της πέρασε από το μυαλό η ιδέα να πάμε και στο “Matrix”, έχοντας αρχίσει να βραδιάζει. Παίρνει διστακτικά τηλέφωνο τον πατέρα μου: «Να τον πάω στο “Matrix”?» «Να τον πας οπωσδήποτε». «Μωρέ, είναι για την ηλικία του τώρα, δεν ξέρω, θα καταλαβαίνει τίποτα?». «Να τον πας οπωσδήποτε!». Κι έτσι, λοιπόν, πήγαμε στο “The Matrix” (οπωσδήποτε)…

“This is your last chance. After this, there is no turning back. You take the blue pill – the story ends, you wake up in your bed and believe whatever you want to believe. You take the red pill – you stay in Wonderland and I show you how deep the rabbit-hole goes.”

…how deep the rabbit-hole goes. Είναι διάσπαρτο το σύμπαν των αδερφών Wachowski με μικρές αναφορές στον κλασικό αμερικανικό κινηματογράφο (“The Wizard of Oz” (1939) – “Dorothy/Kansas” – , “Alice in Wonderland” (1951) – “White Rabbit” – ), οι οποίες κλείνουν το μάτι στους θεατές. Πέρα από αυτό, όμως, το “Matrix” είναι ένα έργο ξεκάθαρα επηρεασμένο από προγενέστερες science fiction ταινίες. “Metropolis” (1927) του Fritz Lang, “2001: A Space Odyssey” (1968) του Kubrick, “The Terminator” (1984) του Cameron, τα ιαπωνικά anime “Akira” (1988), “Ninja Scroll” (1993) & “Ghost in the Shell” (1995), και πολλές άλλες ταινίες έχουν αναμφίβολα αφήσει το στίγμα τους στο μυαλό των ταλαντούχων Wachowskis. Τι είναι αυτό, λοιπόν, που κάνει το “Matrix” να ξεχωρίζει από τις λοιπές δυνατές sci-fi ταινίες των 1990’s (“Strange Days” (1995), “Gattaca” (1997), “Dark City” (1998) ), ταινίες, οι οποίες, αν και εξαιρετικές, δεν μπορούν σε καμία περίπτωση να συγκριθούν με το προαναφερθέν αριστούργημα?

Καθώς ο καψούρης γείτονάς μου έχει βάλει στη διαπασών rock μπαλάντες των 1970’s/1980’s, έχοντας ξεκάθαρα μόλις μπει (σε) ή βγει από σχέση (τη στιγμή που γράφω αυτή τη φράση, το “Soldier of Fortune” των αγαπημένων Deep Purple έχει την τιμητική του), μου δίνεται πάτημα να αλλάξω την ερώτησή μου: Τι είναι αυτό που κάνει το “Matrix” τόσο διαχρονικό, 2 δεκαετίες σχεδόν μετά την έξοδό του στους κινηματογράφους? Τι είναι αυτό που, κάθε φορά που το βλέπεις, σε κάνει να ανακαλύπτεις 100% κάτι διαφορετικό, ένα οπτικό στοιχείο στα σκηνικά και στη φωτογραφία ή ένα ακουστικό στοιχείο στο διάλογο και στους ήχους, το οποίο θα ορκιζόσουν πως δεν ήταν εκεί την τελευταία φορά που είδες την ταινία? Τι είναι αυτό που σε κάνει να βλέπεις την ταινία από άλλη σκοπιά με κάθε καινούρια προβολή και γιατί το 98% των sci-fi ταινιών δεν σου προκαλούν την ίδια αίσθηση?

“What is real? How do you define ‘real’? If you're talking about what you can feel, what you can smell, what you can taste and see, then ‘real’ is simply electrical signals interpreted by your brain.”

«Είναι το Σενάριο, ηλίθιε» (Άγγελος Νομικός, 2016). Τα 2 αδέρφια χρειάστηκαν 5μισι χρόνια για να γράψουν το σενάριο (1989 – 1994) και στη συνέχεια, καθώς δεν είχαν σκηνοθετήσει τίποτα στη ζωή τους, έπρεπε να παλέψουν πολύ για να πείσουν τη Warner Bros. πως αυτοί είναι τα καταλληλότερα άτομα για να το σκηνοθετήσουν (thank you, wiki). Έτσι, έκατσαν στη σκηνοθετική καρέκλα για το αρκετά cult πλέον crime θριλεράκι “Bound” (1996 – ιδιαίτερα αγαπητό στην LGBT κοινότητα) και, αφού τελικά η Warner έμεινε άκρως ικανοποιημένη από το αποτέλεσμα, έδωσε στα 2 αδέρφια το πράσινο φως για να αναλάβουν το passion project τους.

Βουδισμός, Ινδουισμός, Χριστιανισμός, Ioυδαϊσμός, Γνωστικισμός, Υπαρξισμός, η έννοια του Εκλεκτού και του Μεσσία ανά τους αιώνες, μερικά από τα πάμπολα συναρπαστικά φιλοσοφικά και θρησκευτικά θέματα που θίγουν οι Wachowskis στην ταινία τους. Τα αδέρφια μελέτησαν Πλάτωνα, Αριστοτέλη, Δάντη, Kant χώνοντας στο έργο τους ουκ ολίγες αναφορές δεξιά και αριστερά. Όσο για τα sci-fi elements, πέρα από τις επιρροές που άντλησαν από τις ταινίες που ανέφερα λίγες παραγράφους πριν, οι κόσμοι των συγραφέων William Gibson (“Neuromancer” (1984), “Burning Chrome” (1986) ) & Philip K. Dick (“Do Androids Dream of Electric Sheep?” (1968) – αποτέλεσε βάση για την ταινία “Blade Runner” (1982), “The Minority Report” (1956) – επίσης αποτέλεσε βάση για την ομώνυμη ταινία) ) αποτελούν ξεκάθαρα σημεία αναφοράς καθόλη τη διάρκεια του “Matrix”.

“What are you trying to tell me? That I can dodge bullets?”
“No, Neo. I'm trying to tell you that when you're ready… you won't have to.”

Αλλά, ας μην κοροϊδευόμαστε. Αυτά τα βλέπω τώρα στο έργο, με την πάροδο του χρόνου παρατηρώ όλο και περισσότερα (και εννοείται πολλά ακόμη μου διαφεύγουν). Όταν είσαι 8 χρονών (αλλά και 88 εδώ που τα λέμε), δεν τραβάει η φιλοσοφία την προσοχή σου στο “Matrix”, μα κάτι άλλο. Δύο λέξεις, κυρίες και κύριοι: Wire. Fu. Ενώστε τες: Wire Fu. Είναι η μαγεία που λαμβάνει χώρα στις action ταινίες όταν μπλέκεις τις λέξεις “wire work” και (τι άλλο?) “kung fu”. Ο κύριος Yuen Woo-ping, stunt coordinator & martial arts choreographer έκανε μάγια μπροστά στα μάτια μας. Επικές, με όλη τη σημασία της λέξης, σκηνές μάχης σώμα με σώμα, με όπλα ή χωρίς. H σκηνοθεσία των Wachowskis σε συνδυασμό με τη σκληρή δουλειά του Yuen έφερε τα (παραπάνω από) επιθυματά αποτελέσματα. Επί τέσσερεις μήνες παίδευε το καημένο το cast (το οποίο μάλιστα νόμιζε πως ήταν θέμα βδομάδων να μάθουν τις κινήσεις πολεμικών τεχνών που ήταν απαραίτητες για το έργο – που να ξεραν…). Είστε στο Matrix τώρα, κύριοι actors και κυρίες actresses. “The Matrix has you…”. Οι νόμοι της βαρύτητας δεν ισχύουν πλέον για σας. Το γεγονός πως η σκηνή όπου ο Neo αποφεύγει τις σφαίρες του Agent Jones (το γνωστό και ως “bullet time”) συζητιέται ή ακόμα και παρωδείται ως τις μέρες μας, μιλάει από μόνο του.

“Neo, sooner or later you're going to realize just as I did that there's a difference between knowing the path and walking the path (……) I'm trying to free your mind, Neo. But I can only show you the door. You're the one that has to walk through it.”

Ξεχωριστή παράγραφο απαιτεί σίγουρα το cast. Ο Keanu Reeves, ο άχρωμος, άοσμος, άγευστος (πείτε τον όπως θέλετε, μόνο γερασμένο μην τον πείτε) Keanu Reeves είναι perfectly-cast στο ρόλο του Τhomas “Neo” Anderson (να τονιστεί πως οι λέξεις “Neo” και “One” είναι σχεδόν ολόιδιες). Χρειάστηκε να αρνηθούν μερικοί ηθοποιοί (Will Smith, Nicholas Cage, Brad Pitt & Val Kilmer) και να «νικήσει» κάποιους άλλους (Tom Cruise, Johnny Depp) για να πάρει το ρόλο. Και τα κατάφερε. Και τώρα δεν μπορούμε να φανταστούμε την ταινία με άλλον πρωταγωνιστή στο ρόλο του Neo. Δεν είναι διόλου τυχαίο που όλα τα quotes που έχω επιλέξει για αυτό το αφιέρωμα έρχονται διά στόματος Laurence Fishburne, του επονομαζόμενου και Morpheus. Ανοίγει το στόμα του είτε για να εξηγήσει τι είναι το “Matrix”, είτε για να ξορκίσει τα αρχικά πιστεύω του Neo, και εμείς απλά παρατηρούμε σιωπηλοί. Carrie-Anne Moss στο ρόλο της Trinity, εξαιρετικά δυνατή female character, σπάνια βλέπουμε τέτοιες ηρωίδες πλέον στη μεγάλη οθόνη, και ένας Hugo Weaving σε μια career-making performance. Κάθε φορά που ο Agent Smith ξεστομίζει και ένα “Mr. Anderson”, χάνεις και μια τρίχα από τα μαλλιά σου.

Τα 2 sequels αναμφισβήτητα δεν μπορούν να πλησιάσουν το original (αν και το “The Matrix Reloaded” (May 2003) είναι ένα υπερβολικά υποτιμημένο 2nd part, το “The Matrix Revolutions” (November 2003) όντως ήταν ένα μέτριο και απογοητευτικότατο φινάλε της τριλογίας). Και πώς να το καταφέρουν άλλωστε? Αυτά είναι πράγματα που συμβαίνουν μια φορά. Όλα δούλεψαν ρολόι στο πρώτο “Matrix”. Σκηνοθεσία, ερμηνείες, σενάριο, κατάλληλες συγκυρίες (δεν είναι τυχαίο πως η χρονολογία που έκανε τόσο μεγάλη επιτυχία η ταινία ήταν το 1999, μια χρονιά γεμάτη φόβους για το New Millenium – το διάσημο θερωητικό πρόβλημα “Millenium Bug” που ευτυχώς δε συνέβη ποτέ – και τη «φούσκα» του internet – το επίσης διάσημο θεωρητικό πρόβλημα “dot-com bubble” που δυστυχώς έγινε άκρως πρακτικό).

“Have you ever had a dream, Neo, that you were so sure was real? What if you were unable to wake from that dream? How would you know the difference between the dream world and the real world?”

Καθώς ο γείτονας παίζει αυτή τη στιγμή σε loop το “Nothing Else Matters” (πλέον τραγουδάει και δυνατά, οπότε μάλλον για χωρισμό τον κόβω), αδυνατώ να βρω κατάλληλο επίλογο, αντάξιο μιας τόσο σημαντικής ταινίας επιστημονικής φαντασίας που επηρέασε, επηρεάζει και πάντα θα επηρεάζει το sci-fi genre. Είναι η αγαπημένη ταινία πολλών φίλων και γνωστών μου (Τα μάτια του Δημήτρη πάντα λάμπουν όταν ακούει τη λέξη “Matrix”, έτοιμος – μην πω μάχιμος – να την αναλύσει μέχρι την τελευταία του πνοή). Παραδόξως, αν και τρελός φαν, δεν είναι και η δική μου (γνωρίζετε πλέον όλοι σας πολύ καλά πως η τιμή αυτή ανήκει και πάντα θα ανήκει στο “Heat” (1995) του Michael Mann). Δεν είναι καν η αγαπημένη μου sci-fi ταινία (“Minority Report” (2002) του Spielberg & “Sunshine” (2007) του Danny Boyle κατέχουν περίοπτη θέση στην καρδιά μου). Το “The Matrix", όμως, μπορεί να περηφανεύεται πως είναι η μοναδική ταινία που, όσο μεγαλώνω εγώ, μεγαλώνει κι αυτή μαζί μου. Ωριμάζω εγώ, ωριμάζει κι αυτή δίπλα μου. Και κάθε φορά έχει και κάτι νέο να μου πει. Α, και όσοι απο εσάς αναρωτιέστε γιατί έφαγα 4 σελίδες Word χωρίς να εξηγήσω ούτε 1 φορά τι είναι αυτό το “Matrix” τέλος πάντων, αυτό είναι γιατί “Unfortunately, no one can be told what the Matrix is. You have to see it for yourself.” Μα πριν από αυτό, πρέπει να κάνετε ένα τόσο δα πραγματάκι:

“Free your mind.”