Γιατί τα ευρωπαϊκά κράτη δεν πολεμούν μεταξύ τους

Γράφει ο Θεμιστοκλής Ζανίδης

Σήμερα, είναι σχεδόν αυτονόητο πως κανένα ευρωπαϊκό κράτος δεν πρόκειται να εμπλακεί σε πολεμική αντιπαράθεση με κάποιο γειτονικό του. Οι Ευρωπαίοι πολίτες απολαμβάνουν ελευθερίες και δικαιώματα πρωτόγνωρα σε αυτήν την γωνιά του πλανήτη αφού η Ευρωπαϊκή Ένωση, ένας οργανισμός sui generis που δεσπόζει στην ήπειρο, έχει δημιουργήσει μια εσωτερική αγορά με ελεύθερη κυκλοφορία προσώπων, εμπορευμάτων, υπηρεσιών και κεφαλαίων (europa.eu).

Αυτή η σχεδόν αυτονόητη ειρήνη είναι πρόσφατο απόκτημα καθώς σε ευρωπαϊκό έδαφος δεν έχουν ξεσπάσει πολεμικές συγκρούσεις μόλις από την λήξη του Β' Παγκοσμίου Πολέμου (1945) κι εντεύθεν αν και υπάρχουν αξιοσημείωτες εξαιρέσεις (Βοσνία 1992, Γιουγκοσλαβία 1999, κρίση στην Κριμαία 2014) κυρίως λόγω της κατάρρευσης του κομμουνιστικού μπλοκ και της μετέπειτα ανακατανομής ισχύος (Κουσκουβέλης 2004).

Ηγέτες του ΝΑΤΟ και ο γενικός γραμματέας, Jens Stoltenberg, ετοιμάζονται για μια «οικογενειακή» φωτογραφία στην σύνοδο κορυφής των ηγετών του ΝΑΤΟ στο Watford της Βρετανίας, στις 4 Δεκεμβρίου 2019. REUTERS/Yves Herman

----------------------------------------------------------------------------

Η Ευρώπη αποτελούσε για αιώνες το πεδίο μαχών καθώς φιλοξενούσε τις περισσότερες πολεμικές συγκρούσεις οι οποίες κόστισαν εκατομμύρια νεκρούς, τραυματίες και ανυπολόγιστες υλικές καταστροφές. Ως εκ τούτου είναι εύλογο το ερώτημα πώς κατόρθωσαν τα ευρωπαϊκά κράτη να παραμερίσουν τους μεταξύ τους ανταγωνισμούς, πολλοί εκ των οποίων ανάγονταν στον Μεσαίωνα, ώστε να φθάσουν στο σημείο η ειρήνη να θεωρείται περίπου δεδομένη τις τελευταίες επτά και πλέον δεκαετίες. Tί ακριβώς άλλαξε μετά το τέλος του Β' Παγκοσμίου Πολέμου κι έχει αποτρέψει έως σήμερα μια νέα σύρραξη σε ευρωπαϊκό έδαφος;

Η νεοφιλελεύθερη θεωρία πιστεύει ότι έχει βρει την απάντηση στο ερώτημα αυτό. Η εξάπλωση της δημοκρατίας συμβάλλει καθοριστικά στην απάλειψη του πολέμου από τις σχέσεις των ευρωπαϊκών κρατών γιατί ως γνωστόν οι δημοκρατίες δεν πολεμούν μεταξύ τους (Mearsheimer 2009).

Ένας άλλος παράγοντας που συνέβαλλε τα μέγιστα στην εξάλειψη του πολέμου από την ευρωπαϊκή ήπειρο είναι φυσικά η εξάπλωση της ελεύθερης αγοράς και του εμπορίου (Mearsheimer 2009). Ειδικά μετά την κατάρρευση της Σοβιετικής Ένωσης (ΕΣΣΔ) και των δορυφόρων της, του αντίπαλου δέους της Δύσης όσον αφορά την οικονομική και κοινωνική οργάνωση, η ελεύθερη οικονομία κυριάρχησε στην ευρωπαϊκή ήπειρο και εν πολλοίς σε ολόκληρο τον κόσμο μην έχοντας κανέναν ουσιαστικό ανταγωνιστή, ώστε το τέλος της ιστορίας είχε επέλθει (Fukuyama 1993). Το ελεύθερο εμπόριο οδηγεί μοιραία σε μεγαλύτερη οικονομική αλληλεξάρτηση μεταξύ των κρατών, ειδικά στην ευρωπαϊκή ήπειρο η οποία είναι από τις πλέον ανεπτυγμένες περιοχές του πλανήτη, με αποτέλεσμα την εκπαραθύρωση του πολέμου από τις διεθνείς σχέσεις.

Τέλος, αξιοσημείωτος παράγοντας για τον περιορισμό του πολέμου αποτελεί η ραγδαία, από τον Β' Π.Π. κι εντεύθεν, ανάπτυξη των Διεθνών Οργανισμών που έχουν κατορθώσει να βάλουν μια στοιχειώδη τάξη στο άναρχο διεθνές σύστημα των κρατών (Mearsheimer 2009). Όλοι αυτοί οι παράγοντες θεωρούνται σημαντικοί στην εξάλειψη του πολέμου ειδικά σε μια περιοχή ανεπτυγμένη οικονομικά και με ισχυρούς δεσμούς με τις ΗΠΑ όπως είναι η Ευρώπη. Όμως όντως έχει εξαλειφθεί ο πόλεμος στην Ευρώπη; Αν ναι, αυτό οφείλεται στους παραπάνω λόγους;

Η κριτική μας θα προσπαθήσει, στο μέτρο του δυνατού, να απαντήσει στα δύο παραπάνω ερωτήματα. Ουσιαστικά υποστηρίζουμε ότι η συχνότητα των πολεμικών συγκρούσεων στην Ευρώπη έχει μεν μειωθεί δραστικά αλλά εντούτοις δεν έχει εξαλειφθεί πλήρως καθώς αυτό, εκτός συγκλονιστικού απροόπτου, δεν είναι εφικτό (στο πλαίσιο πάντα του άναρχου διεθνούς συστήματος και των ανταγωνισμών ασφαλείας που προκαλεί με αποτέλεσμα να διαταράζεται η ισορροπία ισχύος) (Mearsheimer 2009). Για τη μείωση αυτή συμβάλλει μεν η εξάπλωση της δημοκρατίας, της ελεύθερης αγοράς και η ανάπτυξη υπερεθνικών/Διεθνών οργανισμών κυρίως, όμως, οφείλεται στην παρουσία των ΗΠΑ, μέσω του ΝΑΤΟ, οι οποίες από το 1945 προσφέρουν ασφάλεια στα ευρωπαϊκά κράτη εξαιτίας της αδιαμφισβήτητης στρατιωτικής τους κυριαρχίας, τόσο στο πυρηνικό όσο και στο συμβατικό επίπεδο, ως η μοναδική εναπομείνασα υπερδύναμη του πλανήτη (Mearsheimer 2009).

Διαβάστε την συνέχεια στο foreignaffairs