Ο Λίβανος διολισθαίνει στην πολιτική κρίση και στον κατακερματισμό

Γράφει ο Γιάννης Πλάκας*

Επί τέσσερις σχεδόν εβδομάδες ο Λίβανος βιώνει μια κοινωνική εξέγερση χωρίς προηγούμενο. Μια εξέγερση στην οποία συμμετέχουν πολίτες από κάθε κοινότητα, ηλικία και γεωγραφική περιοχή, προκαλώντας ρήγμα στις παραδοσιακές διαιρετικές τομές στις οποίες βασίζεται το πολιτικό και κοινωνικό σύστημα εδώ και δεκαετίες.
Η κινητοποίηση μεγάλων τμημάτων του πληθυσμού εναντίον της πολιτικής ελίτ είναι αποτέλεσμα της κρίσης που βιώνει η χώρα σε όλα τα επίπεδα.

Η χώρα των Κέδρων βρίσκεται σήμερα σε μια πολλαπλή κρίση. Καταρχήν είναι μια κρίση αξιοπιστίας της πολιτικής ελίτ. Πράγματι, η πολιτική ελίτ που διοικεί από το τέλος του εμφυλίου και έπειτα σπατάλησε το δημόσιο χρήμα για ίδιο όφελος, προς όφελος των επιχειρηματιών που στήριζαν τον κάθε πολιτικό ηγέτη ή για να συντηρήσει την εκλογική της

πελατεία. Αντίθετα, δεν έγινε καμία συγκροτημένη προσπάθεια από το κράτος για παροχή υπηρεσιών σε κρίσιμους τομείς της καθημερινότητας όπως ο ηλεκτρισμός, η ύδρευση, οι δημόσιες συγκοινωνίες και η πρόσβαση στη δημόσια περίθαλψη.

Η πολιτική ελίτ φαίνεται πως είχε αυτονομηθεί από τα κοινωνικά αιτήματα, απορροφημένη στις δικές της εσωτερικές συγκρούσεις για περισσότερη εξουσία και πόρους. Ενδεικτικό της απάθειας του πολιτικού συστήματος είναι, σύμφωνα με το Lebanese Center for Policy Studies, ότι μόνο 1/10 βουλευτές θεωρεί ως προτεραιότητα την αντιμετώπιση της φτώχειας την στιγμή που το 36% των πολιτών αναφέρει ως βασικό πρόβλημα της καθημερινότητας το οικονομικό.

Κρίση του πολιτικού συστήματος

Η κρίση αξιοπιστίας της πολιτικής ελίτ μετατρέπεται σε κρίση νομιμοποίησης του πολιτικού συστήματος, με τους διαδηλωτές να ζητούν την αλλαγή του. Το πολιτικό σύστημα της χώρας βασίζεται στο σεχταρισμό. Πρόκειται για ένα σύστημα στο οποίο η θρησκευτική κοινότητα αποτελεί το σημείο αναφοράς για τη διάκριση του πληθυσμού σε υπό-ομάδες. Οι

κοινότητες είναι αυτές που εκπροσωπούνται στο κοινοβούλιο και την κυβέρνηση και μοιράζονται μεταξύ τους την εξουσία, συμπεριλαμβανομένων των ανώτερων πολιτειακών αξιωμάτων.

Η συγκεκριμένη θεσμική οργάνωση της πολιτείας δεν συνεπάγεται αναγκαστικά την απουσία ενός ισχυρού κράτους ή την διαφθορά. Το κράτος απαξιώθηκε στη συλλογική συνείδηση των πολιτών ως ανεπαρκές και αδύναμο από την ίδια την πολιτική ελίτ, ώστε αυτή να μεσολαβεί πάντα μέσω των πελατειακών δικτύων της κάθε κοινότητας στις σχέσεις κράτους-κοινωνίας.

Αυτή η σχέση εξάρτησης είχε φτάσει σε τέτοιο βαθμό, σύμφωνα με τον Jamil Mouawad, που ο μέσος πολίτης δεν μπορούσε μέχρι πρόσφατα να φανταστεί τη καθημερινότητά του χωρίς τη προστασία και τις υπηρεσίες του πολιτικού ηγέτη που υποστήριζε. Η πολιτική και θεσμική κρίση πήρε τέτοια έκταση εξαιτίας των δομικών αδυναμιών της οικονομίας που για χρόνια κρυβόταν κάτω από το χαλί.

Οι παθογένειες της οικονομίας

Η φιλική προς τις εισαγωγές πολιτική που ακολούθησε η πολιτική ελίτ δημιούργησε ένα σταθερό έλλειμμα στο εμπορικό ισοζύγιο, υποβαθμίζοντας συγχρόνως την αγροτική και την όποια βιομηχανική παραγωγή υπήρχε στη χώρας. Η τοπική οικονομία δεν στηρίχθηκε ούτε από το τραπεζικό σύστημα, που προτίμησε την αγορά κρατικού χρέους από την πιο επισφαλή χρηματοδότηση ιδιωτικών επενδύσεων.

Οι μόνοι κλάδοι που στηρίχθηκαν ήταν η κτηματαγορά και οι τράπεζες, αμφότερες για να εξυπηρετήσουν τους πλούσιους Άραβες του Κόλπου. Άλλη αδυναμία της οικονομίας είναι η

παραοικονομία που έχει δεσμούς με την πολιτική ολιγαρχία και στερεί το δημόσιο από έσοδα. Η έλλειψη ενός δίκαιου φορολογικού συστήματος που θα φορολογήσει τον πλούτο και τις καταθέσεις επίσης στερεί το κράτος από έσοδα. Συγχρόνως επιβαρύνει τα μικρομεσαία στρώματα, αφού το βάρος του φορολογικού συστήματος πέφτει στους έμμεσους φόρους.

Όλα τα παραπάνω διόγκωσαν το χρέος και το έλλειμμα και έθεσαν σε κίνδυνο τη νομισματική σταθερότητα. Οι πολιτικές μόχλευσης που ακολουθήθηκαν για την διατήρηση της νομισματικής σταθερότητας είχαν αποτέλεσμα για ένα διάστημα. Δεν ήταν όμως ικανές να κρατήσουν την εύθραυστη ισορροπία των δημόσιων οικονομικών κάτω από ένα συνδυασμό δυσμενών παραγόντων όπως η μείωση των επενδύσεων λόγω αστάθειας στην περιοχή, η επιβάρυνση των ήδη κακών υποδομών της χώρας για την εξυπηρέτηση των Σύριων προσφύγων και τέλος την κάμψη στα εμβάσματα των μεταναστών.

Σε άλλο μήκος κύματος διαδηλωτές και κόμματα

Ένα μήνα μετά την κοινωνική έκρηξη στο Λίβανο και τρεις εβδομάδες μετά την παραίτηση της κυβέρνησης Hariri το πολιτικό αδιέξοδο συνεχίζεται. Ακόμα δεν έχει βρεθεί ο νέος πρωθυπουργός που θα σχηματίσει την κυβέρνηση που θα πατάξει τη διαφθορά, όπως απαιτούν οι διαδηλωτές. Το όνομα του Mohamed Safadi στο οποίο υπήρξε συμφωνία των πολιτικών δυνάμεων την προηγούμενη εβδομάδα ήταν τουλάχιστον ατυχής. Η εμπλοκή

του σουνίτη επιχειρηματία σε σκάνδαλα διαφθοράς τη δεκαετία του ’90 ήταν αρκετή για να απορριφθεί από τους διαδηλωτές πριν ανακοινωθεί επίσημα.

Ασαφής παραμένει όμως και η φύση της νέας κυβέρνησης, αν θα είναι δηλαδή πολιτικά ουδέτερη και τεχνοκρατική όπως επιθυμούν οι διαδηλωτές, ή πολιτική που θα πλαισιώνεται από τεχνοκράτες. Ο σχηματισμός μιας τεχνοκρατικής και πολιτικά ουδέτερης κυβέρνησης θα ικανοποιούσε τις λαϊκές μάζες, θα έβρισκε όμως απέναντι της ένα κοινοβούλιο που δεν θα ήταν διατεθειμένο να εγκρίνει μέτρα που θα αποψιλώσουν το σύστημα εξουσίας και τους όρους αναπαραγωγής του.

Από την άλλη ο σχηματισμός μια κυβέρνησης πολιτικών και τεχνοκρατών δεν θα ικανοποιούσε τις απαιτήσεις των διαδηλωτών επειδή δεν θα προχωρούσε σε αναγκαία μέτρα που όμως θα έθιγαν τα συμφέροντα της πολιτικής και οικονομικής ελίτ. Διαδηλωτές και πολιτική ηγεσία στο Λίβανο εκπέμπουν σε εντελώς διαφορετικά μήκη κύματος.

Οι διαδηλωτές απαιτούν να αλλάξει σε σύντομο χρονικό διάστημα ένα πολιτικό και κοινωνικό σύστημα που ισχύει για δεκαετίες, ενώ η πολιτική ηγεσία της χώρας αρνείται να χάσει τον απόλυτο έλεγχο και να μοιραστεί την εξουσία με νέους παίκτες, διευρύνοντας συγχρόνως το πολιτικό πεδίο. Το αδιέξοδο αυτό επιτείνει την οικονομική κρίση της χώρας και προσφέρει αφορμές στο ξένο παράγοντα για εμπλοκή στα εσωτερικά της ζητήματα.