Στη μαύρη τρύπα των δημοσκοπήσεων

Γράφει ο Σταύρος Χριστακόπουλος

Η κοινοβουλευτική Εξεταστική Επιτροπή που προτείνει ο ΣΥΡΙΖΑ «για τη διερεύνηση της επιχείρησης πολιτικής χειραγώγησης της κοινής γνώμης, ευτελισμό των θεσμών και κατασπατάληση δημοσίου χρήματος» έφερε, μεταξύ άλλων, πάλι στην επιφάνεια το γνωστό – και διαχρονικό – ζήτημα της αξιοπιστίας των δημοσκοπήσεων.

Σύμφωνα με την πρόταση της αξιωματικής αντιπολίτευσης:

«Ο κύκλος της χειραγώγησης, που ανοίγει με τη χρηματοδότηση των ΜΜΕ, κλείνει με την παραπλάνηση των πολιτών για την εξέλιξη των πολιτικών τάσεων. Για τον σκοπό αυτόν και πάλι αξιοποιούνται οι πόροι των κρατικών ταμείων και δημόσιο χρήμα προωθείται σε κατά παραγγελία διενεργούμενες δημοσκοπήσεις».

Η εξειδικευμένη αναφορά ωστόσο της πρότασης του ΣΥΡΙΖΑ στην εταιρεία Opinion Poll ακολουθείται από μια παράγραφο, η οποία θέτει γενικότερο θέμα για τις δημοσκοπήσεις, παρότι δεν κατονομάζονται άλλες εταιρείες:

«Με τέτοιες πρακτικές εν τέλει η κυβέρνηση καταφέρνει κεκαλυμμένα να παραγγέλλει δημοσκοπήσεις μέσω τρίτων, που λειτουργούν ως μπροστινοί της, σε φιλικές δημοσκοπικές εταιρείες, αδιαφορώντας για κάθε έννοια δεοντολογίας, αξιοπιστίας και επιστημονικότητας».

Το πατατράκ του 2015

Επειδή αυτή η διαμάχη περί χειραγώγησης είναι παλιά και επειδή η σύσταση Εξεταστικής επί του θέματος είναι βέβαιη μετά τη συμφωνία και των υπόλοιπων κοινοβουλευτικών κομμάτων της αντιπολίτευσης (Κίνημα Αλλαγής, ΚΚΕ, Ελληνική Λύση, ΜέΡΑ25) για τη συγκρότησή της, προφανώς θα ειπωθούν πολλά στο πλαίσιό της όσον αφορά την ενδεχόμενη χειραγώγηση δημοσκοπικών εταιρειών.

Αυτό που εμείς θέλουμε, σε αυτή τη φάση, να επισημάνουμε είναι ότι τα χρόνια της κρίσης, της χρεοκοπίας, της επακόλουθης πολιτικής ρευστότητας και της γενικευμένης κοινωνικής δυσπιστίας το κύρος των εταιρειών κυριολεκτικά καταρρακώθηκε, αφού οι επιδόσεις πολλών από αυτές ήταν όντως τραγικές.

Η κορύφωση ωστόσο της αμφισβήτησής τους ήρθε το 2015, χρονιά κατά την οποία είχαμε δύο βουλευτικές εκλογές (Ιανουάριο και Σεπτέμβριο) και ένα δημοψήφισμα (Ιούνιος), το οποίο αποτέλεσε το Βατερλώ τους.

Είναι χαρακτηριστική η αναφορά πολύ αργότερα, τον Ιούνιο του 2019, του προέδρου του Συλλόγου Εταιρειών Δημοσκόπησης και Έρευνας Αγοράς και διευθύνοντα συμβούλου της ΜRB Δημήτρη Μαύρου, στην εκπομπή του ΣΚΑΪ «Αντίστροφη Μέτρηση», ότι στις εταιρείες υπήρχε πραγματικός φόβος να προσεγγίσουν τον κόσμο και να βγάλουν exit polls, αφού δέχονταν εισηγήσεις τόσο από πολιτικούς όσο και από επιχειρηματίες να το αποφύγουν. «Φοβόμασταν και τη σκιά μας» ήταν η χαρακτηριστική ατάκα.

Από το Βατερλώ στο 2019

Έκτοτε – ακριβώς εξαιτίας του Βατερλώ – αρκετές εταιρείες υποτίθεται ότι προχώρησαν σε μια σειρά προσαρμογές στη μεθοδολογία τους. Κατά κάποιες πληροφορίες, οι προσαρμογές ήταν ανάλογες των μεγεθών της αποτυχίας του 2015.

Η γενική εικόνα εμφανίστηκε βελτιωμένη το 2019 συγκριτικά με το 2015 – αλλά και με το 2012, οπότε είχαμε πάλι διπλές εκλογές, την περαιτέρω κατάρρευση του ΠΑΣΟΚ και την ταχύτατη και για τους περισσότερους απροσδόκητη εκτόξευση του ΣΥΡΙΖΑ από την εκλογική «ζώνη του λυκόφωτος» στη δεύτερη θέση της αξιωματικής αντιπολίτευσης, και μάλιστα σε πολύ μικρή απόσταση από την πρώτη Ν.Δ. του Αντώνη Σαμαρά.

Μάλιστα, ήχησε σαν… μελωδία στα αυτιά των υπευθύνων των δημοσκοπικών εταιρειών η μαρτυρία του Μαύρου (στην ίδια εκείνη συζήτηση, η οποία είχε διεξαχθεί μεταξύ των ευρωεκλογών και των βουλευτικών εκλογών του 2019) ότι ο Αλέξης Τσίπρας, αμέσως μετά το εξαιρετικά δυσμενές αποτέλεσμα των ευρωεκλογών, «μου έστειλε SMS και μου ζήτησε συγγνώμη», όπως είπε χαρακτηριστικά.

Ωστόσο – παρότι το πολιτικό σκηνικό ήταν πλέον πολύ ομαλότερο και από καιρό ήταν ξεκάθαρο ποιος θα ήταν ο νικητής των εκλογών – και πάλι υπήρξαν σοβαρές αποκλίσεις από το τελικό αποτέλεσμα, αφού:

● Οι «Εκλογικές Εκτιμήσεις» σχεδόν όλων των εταιρειών προσέγγισαν ικανοποιητικά το ποσοστό της Νέας Δημοκρατίας (έλαβε 39,9%).

● Οι εκτιμήσεις (μέσες τιμές) σχεδόν όλων των εταιρειών αποτύπωσαν το ποσοστό του ΣΥΡΙΖΑ στη δεκάδα του «20» (έλαβε 31,5%), άρα απέτυχαν.

● Κατά συνέπεια οι εκτιμήσεις των περισσότερων εταιρειών αποτύπωσαν τη διαφορά μεταξύ Νέας Δημοκρατίας και ΣΥΡΙΖΑ ως διψήφια (διαμορφώθηκε στο 8,4%). Επομένως και εδώ απέτυχαν.

● Οι τρεις πιο επιτυχημένες εκλογικές εκτιμήσεις ως προς τη διαφορά μεταξύ της πρώτης Ν.Δ. και του δεύτερου ΣΥΡΙΖΑ έγιναν από τις εταιρείες Pulse RC (2-3.7.2019 – ΣΚΑΪ) με 8,6%, Palmos Analysis (19-21.6.2021 – TVXS) με 7,7% και Metron Analysis (27.6 – 1.7.2019 – Alpha TV) με 9,4%.

● Οι τρεις πιο αποτυχημένες εκλογικές εκτιμήσεις ως προς το ίδιο μέγεθος έγιναν από τις εταιρείες Public Issue (18.6 – 3.7.2019) με 15,5%, ProRata (28.6 – 1.7.2019 – Newpost) και Opinion Poll (17-19.6.2021 – The TOC).

Για να μπορεί ο αναγνώστης μας να αξιολογήσει ο ίδιος τον βαθμό επιτυχίας ή αποτυχίας κάθε εταιρείας ως προς την Εκλογική Εκτίμηση κάθε εταιρείας έτσι όπως αποτυπώνεται στον πίνακα με τα στοιχεία του en.wikipedia.org που δημοσιεύουμε, θα πρέπει να γνωρίζει ότι το μέγιστο δειγματοληπτικό σφάλμα μιας έρευνας (με διάστημα βεβαιότητας 95%) είναι:

● ± 2,6% σε δείγμα 1.400 ερωτηθέντων.

● ± 2,85% σε δείγμα 1.200 ερωτηθέντων.

● ± 3,1% σε δείγμα 1.000 ερωτηθέντων.

Απαραίτητες διευκρινίσεις

Για να δώσουμε μια πληρέστερη εικόνα του τι συνέβη το 2019, σε ένα – υποτίθεται – ομαλότερο πολιτικό περιβάλλον και ύστερα από τις μεθοδολογικές προσαρμογές στις οποίες λέγεται ότι προχώρησαν οι εταιρείες, προσφύγαμε στο en.wikipedia.org, του οποίου οι διαχειριστές έχουν συγκεντρώσει τα αποτελέσματα όλων των προεκλογικών δημοσκοπήσεων των ελληνικών βουλευτικών εκλογών του 2019.

Από εκεί αντλήσαμε – και παρουσιάζουμε τόσο στον πίνακα όσο και στο κείμενό μας – την τελευταία δημοσκόπηση κάθε εταιρείας, ώστε να αποτυπώσουμε την πλέον επίκαιρη εκλογική τους εκτίμηση.

Στο σημείο αυτό θα πρέπει να κάνουμε μερικές παρατηρήσεις, απολύτως απαραίτητες για να κατανοήσει ο αναγνώστης τι ακριβώς είναι αυτό που βλέπει στον πίνακα:

Επειδή
● κάποιες εταιρείες δημοσίευσαν «Πρόθεση Ψήφου» (που περιλαμβάνει και τις απαντήσεις «Λευκό», «Άκυρο», «Δεν θα ψηφίσω», «Αναποφάσιστος»),
● άλλες εταιρείες παρουσίασαν και «Πρόθεση Ψήφου με αναγωγή επί των εγκύρων» (που δεν περιλαμβάνει «Λευκό», «Άκυρο», «Δεν θα ψηφίσω», αλλά περιλαμβάνει «Αναποφάσιστους»),
● και άλλες παρουσίασαν «Εκλογική Εκτίμηση» (χωρίς «Λευκό», «Άκυρο», «Δεν θα ψηφίσω», «Αναποφάσιστους» – όπως συμβαίνει και με το εκλογικό αποτέλεσμα),
η σύγκριση μεταξύ τους δεν θα ήταν εφικτή, παρά μόνο αν όλα τα αποτελέσματα «μετατρέπονταν» στην ίδια «μορφή» (π.χ. όλα σε «Εκλογική Εκτίμηση»).
Η «Πρόθεση Ψήφου» και η «Πρόθεση Ψήφου με αναγωγή» μπορούν να μετατραπούν (ενδεικτικά) σε «Εκλογική Εκτίμηση» (με απλή απάλειψη των «Αναποφάσιστων» – ισοδύναμο με την αναλογική κατανομή των Αναποφάσιστων σε όλα τα κόμματα). Το αντίθετο δεν είναι εφικτό!
Το en.wikipedia.org παρουσιάζει όλα τα αποτελέσματα σε μορφή «Εκλογικής Εκτίμησης», ώστε να είναι εφικτή και εύκολη η σύγκρισή τους (συνηθισμένη επιλογή και στο εξωτερικό για τη σύγκριση διαφορετικών δημοσκοπήσεων).
Άλλωστε η «Πρόθεση Ψήφου» και η «Πρόθεση Ψήφου με αναγωγή» με τη συμμετοχή και «Αναποφάσιστων» [που συνήθως το ύψος τους παρουσιάζει διαφορές από δημοσκόπηση σε δημοσκόπηση (π.χ. 7,5% ή 12,7%) λόγω π.χ. διαφορετικής μεθοδολογίας ή άλλων λόγων] καθιστούν δυσχερή την ουσιαστική σύγκριση διαφορετικών δημοσκοπήσεων.
Ακόμα περισσότερο: Ένα εκλογικό αποτέλεσμα (προφανώς) δεν περιλαμβάνει «Αποχή» ή «Αναποφάσιστους», άρα οι (ενδεικτικές) «Εκλογικές Εκτιμήσεις» μπορούν να συγκριθούν καλύτερα και με το εκλογικό αποτέλεσμα.
Να σημειωθεί ότι είναι συνηθισμένο η «Εκλογική Εκτίμηση» να συνοδεύεται από διαστήματα / περιθώρια ποσοστών (π.χ. +/-1%, +/-2% κ.λπ.). Επίσης είναι συνηθισμένο το να αποτυπώνονται και οι μέσες τιμές των περιθωρίων / διαστημάτων για κάθε κόμμα. Στον πίνακα του en.wikipedia.org παρουσιάζονται προς σύγκριση οι μέσες τιμές όλων των «Εκλογικών Εκτιμήσεων» (όπου αυτές παρουσιάστηκαν ως διαστήματα / περιθώρια).
O πίνακας (Polling firm / Commissioner) αποτελεί μια σύνοψη του συνολικού πίνακα του en.wikipedia.org με
● το τελικό εκλογικό αποτέλεσμα του 2019 στην πρώτη σειρά,
● μόνο με τα κοινοβουλευτικά κόμματα και
● μόνο μια δημοσκόπηση ανά εταιρεία (την τελευταία προεκλογική δημοσκόπηση κάθε εταιρείας από τον συνολικό πίνακα, ώστε η εκτίμηση να βρίσκεται όσο γίνεται πιο κοντά στην ημερομηνία των εκλογών – 7 Ιουλίου 2019).
Για όσους θα ήθελαν – είτε από ερευνητικό ενδιαφέρον είτε για να επαληθεύσουν τα στοιχεία, δεδομένου ότι θα βρουν και τους συνδέσμους που παραπέμπουν στις αρχικές δημοσιεύσεις των ερευνών – να αντλήσουν περισσότερα στοιχεία, παραθέτουμε τον σύνδεσμο στο en.wikipedia.org, όπου μπορούν να βρουν ολόκληρο τον πίνακα με το σύνολο των δημοσκοπήσεων για τις εκλογές του 2019