20 χρόνια από τη Γένοβα | Αφιέρωμα
Γράφει ο Γιώργος Παπαϊωάννου
Genova Libera!
Στις 20-22 Ιουλίου 2001, στη Γένοβα της Ιταλίας πραγματοποιήθηκε η Σύνοδος του G-8, των οκτώ ισχυρότερων κρατών του πλανήτη (ΗΠΑ, Γερμανία, Ιαπωνία, Γαλλία, Βρετανία, Καναδάς, Ιταλία και Ρωσία). Ήδη από τα προηγούμενα χρόνια, ξεκινώντας από τη σύνοδο του Παγκόσμιου Οργανισμού Εμπορίου στο Σιάτλ των ΗΠΑ το 1999, οι σύνοδοι των διεθνών συνασπισμών αποτέλεσαν θέρετρα μεγάλων διαδηλώσεων και αντιδράσεων με διεθνή συντονισμό και πρωτόγνωρο χαρακτήρα για τα ως τότε δεδομένα.
Τη σκυτάλη από το Σιάτλ είχαν πάρει μια σειρά ακόμα πόλεις (όπως η Πράγα κατά τη διάρκεια της συνόδου του ΔΝΤ το 2000), ενώ τον Ιανουάριο του 2001 στο Πόρτο Αλέγκρε της Βραζιλίας είχε φιλοξενηθεί η πρώτη συνάντηση του Παγκόσμιου Κοινωνικού Φόρουμ που θα συνέχιζε να συγκαλείται κάθε δύο χρόνια. Τέλος, δύο χρόνια μετά τη Γένοβα, στον απόηχο των διεργασιών του κινήματος κατά της παγκοσμιοποίησης θα πραγματοποιηθεί η Σύνοδος του Ευρωπαϊκού Κοινωνικού Φόρουμ που για αρκετά χρόνια θα κάνει έντονη την παρουσία του στην ευρωπαϊκή ήπειρο.
Οι κινητοποιήσεις στη Γένοβα αποτέλεσαν ένα πρωτόγνωρο και δυναμικό, ορμητικό ποτάμι. Εκατοντάδες χιλιάδες διαδηλωτές από όλο τον κόσμο, εκπρόσωποι κινημάτων, οργανώσεων, κοινωνικών χώρων, συνδικάτων, ενεργοί πολίτες, αριστεροί, χριστιανοί, οικολόγοι, πολιτιστικές ομάδες, εναλλακτικές συλλογικότητες, αντιπρόσωποι φτωχών χωρών και καταπιεσμένων λαών, ένωσαν τη φωνή τους στην καταδίκη της παγκοσμιοποίησης όπως αυτή προωθούνταν από τους διεθνείς ληστρικούς οργανισμούς.
Πρωτόγνωρη όμως ήταν και η αντίδραση των κυρίαρχων δυνάμεων. Πρώτο όπλο η προληπτική τρομοκρατία, η ανοιχτή προαναγγελία για σκληρή καταστολή, ακόμα και για νεκρούς. Από κοντά, η συκοφάντηση των συμμετεχόντων που τοποθετήθηκαν σε ένα φάσμα μεταξύ αφελών ονειροπόλων ή αναχρονιστών έως επικίνδυνων τρομοκρατών. Στη συνέχεια, η υλοποίηση του σχεδίου καταστολής. Η κυβέρνηση Μπερλουσκόνι, με τη συμπαράσταση των υπόλοιπων «ισχυρών», κατέστρωσε ένα πλάνο ελέγχων, αποκλεισμών ολόκληρων περιοχών με κόκκινες ζώνες παντού και τελικά εξαπέλυσε ένα όργιο βίας με ξύλο, συλλήψεις, χημικά, ελικόπτερα και άρτια εξοπλισμένες ειδικές δυνάμεις.
Οι διαδηλωτές δεν έμειναν με σταυρωμένα χέρια. Αντέταξαν τη μαζικότητα και την εφευρετικότητά τους, έσπασαν απαγορεύσεις και φράγματα, κατοχύρωσαν την παρουσία τους, ξεπέρασαν την τρομοκρατία με το «Genova Libera» να εμψυχώνει και να ακούγεται από χιλιάδες στόματα, όχι μόνο από τους δρόμους αλλά και από τα μπαλκόνια της ιταλικής πόλης.
Στη μεγάλη διαδήλωση της 20ης Ιουλίου δολοφονήθηκε ο Ιταλός διαδηλωτής Κάρλο Τζουλιάνι, που ήταν τότε μόλις 23 ετών. Οι αστυνομικοί τον πυροβόλησαν εν ψυχρώ στην piazza Alimonda, ενώ στη συνέχεια πέρασαν με το τζιπ τους από πάνω του. Η δολοφονία του Τζουλιάνι προκάλεσε σοκ και οργή στη Γένοβα αλλά και σε όλο τον κόσμο. Ο Κάρλο ήταν ένας ευαίσθητος και ενεργός νέος άνθρωπος, ένας ακτιβιστής της γενιάς του ενάντια στην αδικία και την καταπίεση. Ο Αμερικανός καταδικασμένος σε θάνατο Mumia Abu Jamal έγραψε λίγο μετά: «Με αυτήν τη βάρβαρη σφαγή, το μήνυμα που μας στέλνουν είναι ότι η αντι-παγκοσμιοποίηση αποτελεί ποινικό αδίκημα». Ο Κάρλο Τζουλιάνι έγινε σύμβολο αντίστασης μιας νέας γενιάς για εκατομμύρια ανθρώπους σε όλο τον κόσμο.
Μεγάλη ήταν στη Γένοβα και η ελληνική συμμετοχή. Χιλιάδες Έλληνες ξεκίνησαν για την ιταλική πόλη εκπροσωπώντας συλλογικότητες και οργανώσεις ενάντια στην παγκοσμιοποίηση. Από την πρώτη στιγμή η ελληνική αντιπροσωπεία αντιμετώπισε τους αποκλεισμούς που οργάνωναν από κοινού οι υπηρεσίες της Ιταλίας του δεξιού μεγιστάνα Σίλβιο Μπερλουσκόνι με την Ελλάδα του… σοσιαλιστή και εκσυγχρονιστή Κώστα Σημίτη. Πολλοί από τους Έλληνες δεν πάτησαν καν το πόδι τους στην Ιταλία αφού τους απαγορεύτηκε η αποβίβαση στο λιμάνι της Ανκόνα και ήρθαν αντιμέτωποι με τα κλομπ της αστυνομίας και την απέλαση, ενώ οι περισσότεροι έδωσαν δυναμικό παρών στις κινητοποιήσεις.
Είκοσι χρόνια μετά, η Γένοβα παραμένει ένα σύμβολο αντίστασης αλλά κυρίως πιέζει για συμπεράσματα γύρω από τις διεργασίες που ακολούθησαν και τις εξελίξεις που σημειώθηκαν στον κόσμο τις επόμενες δύο δεκαετίες.
Δύο δεκαετίες μετά
Τι μεσολάβησε και τι άλλαξε από την έκρηξη του κινήματος ενάντια στην παγκοσμιοποίηση μέχρι σήμερα
Η Γένοβα υπήρξε ένας από τους πιο σημαντικούς σταθμούς του κινήματος ενάντια στην παγκοσμιοποίηση. Το διεθνικό αυτό κίνημα αναπτύχτηκε χωρίς να το έχει σχεδιάσει καμιά πολιτική δύναμη και, παρά το γεγονός ότι είχε σχέση με διεργασίες που συνέβαιναν αθόρυβα για μερικά χρόνια, αποτέλεσε κεραυνό εν αιθρία σε σχέση με το πολιτικό και ιδεολογικό κλίμα της εποχής.
Ας μην ξεχνάμε ότι ήρθε ακριβώς μια δεκαετία μετά το δίχρονο 1989-91 που σηματοδοτήθηκε από την πτώση του τείχους του Βερολίνου και τη διάλυση της Σοβιετικής Ένωσης. Οι εξελίξεις εκείνων των ετών οδήγησαν στη κυριαρχία των ΗΠΑ και κυρίως στο συμπέρασμα ότι ο καπιταλισμός είναι πια το αδιαμφισβήτητο παγκόσμιο σύστημα. Οι ελίτ της εποχής υπόσχονταν ότι πλέον, χωρίς σημαντικές αντιθέσεις στο εσωτερικό του, ένα ενιαίο σύστημα κοινωνικών σχέσεων θα οδηγήσει τον πλανήτη στην ευημερία και την ειρήνη, μετά το τέλος του ψυχρού πολέμου. Ο πόλεμος των ΗΠΑ στο Ιράκ διέλυσε τις αυταπάτες ενός νέου ειρηνικού κόσμου. Αλλά για μερικά ακόμα χρόνια κανείς δεν σκεφτόταν ότι το παγκόσμιο καπιταλιστικό και ιμπεριαλιστικό σύστημα θα αντιμετωπίσει κάποιο σοβαρό αντίπαλο δέος.
Την ίδια στιγμή, κάθε αριστερή και κομμουνιστική ιδέα αλλά και κάθε άλλη «εναλλακτική» θεωρούνταν ό,τι πιο τρελό θα μπορούσε να υποστηριχτεί αφού κανένας άλλος κόσμος δεν ήταν εφικτός πέρα από αυτόν που καθοδηγούσαν τα διεθνή χρηματιστήρια, οι μεγάλες πολυεθνικές, οι κυβερνήσεις των ισχυρών κρατών και οι διεθνείς οργανισμοί, συνασπισμοί και ολοκληρώσεις (Παγκόσμια Τράπεζα, ΠΟΕ, ΔΝΤ, ΝΑΤΟ, Ευρωπαϊκή Ένωση στη γηραιά ήπειρο και NAFTA στην Αμερική κ.λπ.).
Το «χαμόγελο του Σιάτλ», η Γένοβα, η Φλωρεντία, το Παγκόσμιο και το Ευρωπαϊκό Κοινωνικό Φόρουμ, οι μεγάλες συγκεντρώσεις και αναταραχές όπου μαζεύονταν οι διεθνείς οργανισμοί, οι πολιτικές και ιδεολογικές ζυμώσεις που συνόδευσαν τις συναντήσεις των κινημάτων, αποτέλεσαν μια έκρηξη εκεί που όλοι λογάριαζαν να επικρατήσει το σιωπητήριο που είχαν κηρύξει για κάθε εναλλακτική αναζήτηση.
Πριν προσεγγίσουμε το ερώτημα τι συμβαίνει σήμερα, 20 χρόνια μετά, θα πρέπει να επισημάνουμε ότι μετά τα πρώτα χρόνια του 21ου αιώνα, μια σειρά σημαντικά γεγονότα έδωσαν τον τόνο. Δυνάμεις που ήταν υποχείρια των Ηνωμένων Πολιτειών αναδείχτηκαν σε σημαντικούς παίκτες στη διεθνή σκηνή εισάγοντας σε έναν κόσμο περισσότερο πολυπολικό. Στη Λατινική Αμερική είχαμε σημαντικά μπλοκ δυνάμεων που αμφισβήτησαν τη μονοκρατορία των ΗΠΑ, ακόμα και κατακτώντας την κυβερνητική εξουσία. Η μέση Ανατολή ανατινάχθηκε μετά τις παρεμβάσεις της Δύσης, σύνορα άλλαξαν και ανεξάρτητες χώρες διαλύθηκαν. Περιφερειακές δυνάμεις διεκδικούν έναν ιμπεριαλιστικό ρόλο σε ευρύτατες περιοχές του πλανήτη. Η Ευρώπη διχάστηκε και μόνο κατ’ όνομα παραμένει ενωμένη, ενώ και στο εσωτερικό των ΗΠΑ ένα πρωτοφανές ρήγμα έφερε ραγδαίες αλλαγές. Ακόμα, ειδικά μετά το επεισόδιο της παγκόσμιας κρίσης του 2008 και με αποκορύφωμα τα έτη 2011-2015, ένας διαφορετικός κύκλος αγώνων ξεδιπλώθηκε (Τυνησία, Αίγυπτος, Νότος Ευρώπης, ειδικότερα στην Ελλάδα κ.λπ.).
Υπάρχει όμως ένα σημαντικό γεγονός που δεν μπορεί να παραβλεφθεί αν μιλήσουμε περισσότερο για το «υποκειμενικό» πεδίο, από τη σκοπιά των προσπαθειών χειραφέτησης. Το 2001 μεγάλα μαζικά κινήματα, δυνάμεις της Αριστεράς, συνδικάτα και συλλογικότητες έβαλαν στο στόχαστρο την παγκοσμιοποίηση. Στο εσωτερικό αυτού του διεθνούς συντονισμού έδρασαν δύο σημαντικές παρατάξεις. Η πρώτη, ας την χαρακτηρίσουμε με παλιούς όρους «ρεφορμιστική», έθεσε τον στόχο μιας εναλλακτικής παγκοσμιοποίησης, λιγότερο νεοφιλελεύθερης, και δεν καλόβλεπε την εισβολή των πιο πληβειακών και ριζοσπαστικών στοιχείων στον πολιτικό στίβο. Στην παράταξη αυτή συγκεντρώθηκαν σοσιαλδημοκράτες και παραδοσιακά αριστερά κόμματα, αρκετές ΜΚΟ και ορισμένοι διεθνείς κύκλοι. Η άλλη «παράταξη» συγκέντρωνε ριζοσπάστες ακτιβιστές, αντιιμπεριαλιστικές και αντικαπιταλιστικές δυνάμεις, ανταγωνιστικές πολιτικές και κοινωνικές συλλογικότητες και κυρίως τη μεγάλη πλειονότητα του κόσμου που εμπνεύστηκε και κινητοποιήθηκε στα πλαίσια του μεγάλου αυτού ρεύματος που κάποιοι ονόμασαν και «κίνημα των κινημάτων».
Παρά την αντίθεση αυτή, αλλά και εξαιτίας του συσχετισμού με τον οποίο πορεύτηκε, αφού τον τόνο έδιναν τα περισσότερο ριζοσπαστικά στοιχεία, το κίνημα αυτό κατέγραψε μια συνολική αντίθεση ενός μεγάλου τμήματος του κόσμου απέναντι στην παγκοσμιοποίηση, έτσι όπως αυτή προωθούνταν από το κεφάλαιο σε πλανητική κλίμακα. Το πολιτικό και ιδεολογικό κλίμα καθορίστηκε σε μεγάλο βαθμό από αυτή την αντίθεση.
Σήμερα βρισκόμαστε σε μια διαφορετική φάση. Χωρίς να λείπουν ορισμένες προσπάθειες αμφισβήτησης σε διανοητικό και πολιτικό επίπεδο και απελευθερωτικά εγχειρήματα σε διάφορα πεδία, θα λέγαμε ότι η κατάσταση είναι πιο θολή, πιο ρευστή και χαρακτηρίζεται κυρίως από ένα γεγονός. Το γεγονός αυτό είναι ότι ειδικά οι δυνάμεις που χαρακτηρίζονται προοδευτικές ή αριστερές, όχι απλώς έχουν αποδεχτεί τα ιδεολογήματα και την πραγματικότητα της παγκοσμιοποίησης αλλά σε μεγάλο βαθμό βρίσκονται στο κέντρο της ηγεμονίας της ή και παίζουν ειδικό ρόλο για την προώθησή της.
Το γεγονός αυτό δεν είναι ήσσονος σημασίας. Για να το πούμε πιο παραστατικά, δεν είναι το πιο εύκολο πράγμα να ξεχωρίσει κανείς την ιδεολογία π.χ. του Ομπάμα από αυτή του μεγαλύτερου μέρους της Αριστεράς σήμερα. Έτσι, ένα σχετικά ενιαίο μπλοκ φαίνεται να έχει διαμορφωθεί. Ένα μπλοκ που αποδέχεται το αφήγημα της παγκοσμιοποίησης, δεν αμφισβητεί τις κυρίαρχες πολιτικές, παρά μόνο το μίγμα λιτότητας ή δικαιωμάτων που εμπεριέχουν, και κυρίως ταυτίζεται σε σχέση με το μοντέλο ανθρώπου και κοινωνίας που τείνει να οικοδομηθεί σήμερα. Ένα μπλοκ που αντιτίθεται μόνο σε ορισμένες δυνάμεις της «συντηρητικής αναδίπλωσης» υπερασπίζοντας μέχρι τέλους τη σημερινή τάξη πραγμάτων και τις αλλαγές που προωθούν οι κυρίαρχοι κύκλοι. Φυσικά, κάθε διαφορετική φωνή δεν αργεί να χαρακτηριστεί αναχρονιστική, λαϊκιστική ή εθνολαϊκιστική. Για να το πούμε λίγο βαρύγδουπα, το γεγονός αυτό είναι από τα βασικά ιδεολογικά και πολιτικά θέματα σήμερα, με πλήθος συνεπειών και απολήξεων.
Η ιστορία όμως συνεχίζεται, πάντα με τρόπο αναπάντεχο και έξω από τους σχεδιασμούς των ισχυρών και των επιτελείων. Αυτό ας είναι ένα δίδαγμα από τη Γένοβα, χρήσιμο για τη συνέχεια.
Ελληνική Αριστερά και αντιπαγκοσμιοποίηση
Ενώ στο πρόσωπο του περισσότερου κόσμου το Σιάτλ, η Γένοβα και η Φλωρεντία σχημάτισαν ένα μεγάλο χαμόγελο μετά από μια περίοδο «ανομβρίας», το μεγαλύτερο μέρος της οργανωμένης Αριστεράς στην Ελλάδα δεν… πέταξε και τη σκούφια του.
Το ΚΚΕ είδε στο κίνημα ενάντια στην παγκοσμιοποίηση μόνο το μακρύ χέρι της σοσιαλδημοκρατίας και του ρεφορμισμού. Τι κι αν τον τόνο έδιναν αυθεντικά κινήματα και ριζοσπαστικές δυνάμεις ή αν στο εσωτερικό του αναπτυσσόταν έντονη πολεμική, ο Περισσός όπως πάντα στάθηκε αρνητικός απέναντι σε ένα κίνημα που δεν ταίριαζε με τα τακτοποιημένα του σχήματα.
Η εξωκοινοβουλευτική Αριστερά στις περισσότερες εκδοχές της, τα ίδια. Προσπάθησε να συγκροτήσει χωριστά σχήματα και συγκεντρώσεις καταγγέλλοντας συλλήβδην τα Φόρουμ (χαρακτηριστική ήταν η ξεχωριστή συγκέντρωση και τα «αντιφόρουμ» το 2006 στο περιθώριο του μαζικότατου 3ου ΕΚΦ στην Αθήνα).
Τέλος, ο Συνασπισμός πήρε μέρος στο Κοινωνικό Φόρουμ και τις διαδηλώσεις κατά της παγκοσμιοποίησης προσανατολιζόμενος ανάλογα και με τους συσχετισμούς στο εσωτερικό του. Σήμερα ο ΣΥΡΙΖΑ εμφανίζεται ως… νόμιμος κληρονόμος («εκεί άρχισαν όλα» λένε για τη Γένοβα κάποια στελέχη του) ξεχνώντας μια μικρή λεπτομέρεια. Ότι κυβέρνησε μερικά χρόνια εφαρμόζοντας τις ντιρεκτίβες των διεθνών οργανισμών (Ε.Ε., ΔΝΤ, ΝΑΤΟ κ.λπ.) τους οποίους στοχοποίησε η «αντιπαγκοσμιοποίηση».
Τέλος, από τις δυνάμεις που συμμετείχαν ενεργά και προσπάθησαν να βγάλουν συμπεράσματα από αυτό το κίνημα σε πολιτικό και θεωρητικό επίπεδο, θα ξεχώριζε κανείς την ΚΟΕ.
Τι κατάφερε το κίνημα ενάντια στην παγκοσμιοποίηση
Το κίνημα ενάντια στην παγκοσμιοποίηση, όπως το γνωρίσαμε στην είσοδο του τρέχοντος αιώνα, δεν υπάρχει σήμερα. Δεν υφίστανται πλέον ούτε οι οργανωτικές δομές του, ούτε κυρίως το πολιτικό πνεύμα, το πλαίσιο και η ενότητα που στην πράξη, παρά τις έντονες αντιθέσεις στο εσωτερικό του, εξέφραζε. Με την πραγματιστική λογική λοιπόν έχασε, δεν κατάφερε να διαιωνιστεί ή να επικρατήσει. Είναι όμως έτσι; Μαζί με άλλα φαινόμενα εκείνης της εποχής συνέβαλε σε ορισμένες αλλαγές που μόνο ασήμαντες δεν ήταν. Άσχετα από την μετέπειτα εξέλιξη, άλλαξε το κλίμα της εποχής του από πολλές απόψεις και ανάγκασε όσους στάθηκαν απέναντί του σε επιθέσεις αλλά και αναδιπλώσεις. Από αυτή την άποψη άφησε σημαντικές παρακαταθήκες. Ας δούμε μερικές πλευρές της επίδρασης αυτού του διεθνικού κινήματος:
1. Έσπασε την εικόνα της παντοδυναμίας του παγκοσμιοποιημένου μονοπωλιακού καπιταλισμού. Έβαλε τέρμα στον μύθο του «τέλους της ιστορίας», του τέλους της πολιτικής και της ταξικής πάλης, του ενιαίου κόσμου υπό την κυριαρχία τους, που λάνσαραν οι κυρίαρχες δυνάμεις μετά το 1989.
2. Ανέδειξε έναν αντίπαλο κόσμο απέναντι στους διεθνείς οργανισμούς του κεφαλαίου. Έφερε κοντά ανταγωνιστικές καταστάσεις και διαφορετικά επίπεδα οργάνωσης, πολιτικά, ιδεολογικά και πολιτισμικά ρεύματα. Οδήγησε στην ενδυνάμωση πολιτικών δυνάμεων που αναδείχτηκαν ακόμα και στο κυβερνητικό επίπεδο (Λατινική Αμερική) μέσα από αντιφατικές και ανοιχτές στην έκβασή τους εξελίξεις.
3. Μετακίνησε τον βασικό άξονα της αντιπαράθεσης από αυτόν μεταξύ Δύσης-Ανατολής (που είχε καταργηθεί λίγα χρόνια πριν) στον άξονα Βορρά-Νότου, φέρνοντας ξανά στο προσκήνιο τους καταπιεσμένους λαούς και τις φτωχές χώρες, τη σκοτεινή πλευρά του πλανήτη, τις τεράστιες αντιθέσεις του σύγχρονου κόσμου. Με έναν τρόπο, επανέφερε το «ντεμοντέ» και δυσφημισμένο ζήτημα του ιμπεριαλισμού.
4. Βάθυνε και έκανε ξανά επίκαιρη, εκεί που φαινόταν εντελώς ξεπερασμένη, τη ριζοσπαστική κριτική στον καπιταλισμό. Έθεσε ξανά στο στόχαστρο το υφιστάμενο σύστημα κοινωνικής οργάνωσης συνολικά και σε μια σειρά πεδία.
5. Ξεπέρασε το πλαίσιο που έθετε διαχωριστικές γραμμές στο πολιτικό επίπεδο με βάση τα ιδεολογικά ρεύματα όπως αυτά είχαν διαμορφωθεί μέσα από τις ιστορικές αντιπαραθέσεις του 20ου αιώνα, φέρνοντας στο προσκήνιο με διαφορετικούς και σύγχρονους όρους το θέμα του «υποκειμένου» και της σχέσης βάσης και εκπροσώπησης, κινήματος και κόμματος κ.λπ.
Πριν και μετά τη Γένοβα – Μικρό χρονικό
ΠΡΙΝ
ΜΕΤΑ
από edromos
![ΠΩΣ ΞΕΚΙΝΑΕΙ ΚΑΙ ΠΟΥ ΚΑΤΑΛΗΓΕΙ ΕΝΑΣ ΑΡΙΣΤΕΡΟΣ -ΤΟ ΣΚΙΤΣΟ ΠΟΥ «ΣΚΟΤΩΝΕΙ» [ΕΙΚΟΝΑ]](https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEj4grrL_jTeHbdtWC-4TYmRLAWZquRQ-biA490P199zY-NUPMe6gJSc9cc_QAZpR1DYzt2b0Td9frY5mcC_BeR_8wV87FPRlXLEYufR8F1umZ7IjiH425lmmhtbsa7dx64KTh_fMTKcvsI/s72-c/skitso-aristeros.jpg)
Δεν υπάρχουν σχόλια: