Πως αντιμετώπισαν τις επιδημίες οι Έλληνες σε περιόδους εθνικών αγώνων

 

Γράφει ο Δημήτρης Σταθακόπουλος

Στους ξένους περιηγητές στην Ελλάδα, το πολύτομο έργο του Κυριάκου Σιμόπουλου, συναντάμε χρήσιμες  πληροφορίες  για τις  επιδημίες και ασθένειες των προγόνων. Έχουμε αναφορές για νοσήματα όπως η φυματίωση, ο τέτανος, το ερυσίπελας, η λύσσα, ο κίτρινος πυρετός, η χολέρα, ο τύφος, η λέπρα, η πανώλη και η σύφιλη που θέριζαν. Αρκετοί ξένοι περιηγητές ήταν γιατροί ή φαρμακοποιοί.

Στην Οθωμανική Αυτοκρατορία λειτουργούσε διπλό σύστημα υγείας. Αυτό της παραδοσιακής (εναλλακτικής θα λέγαμε σήμερα) ιατρικής με τα Medrese-ι Etibba (βλ. περίπτωση Ιατρικής Σχολής-νοσοκομείου-πτωχοκομείου Αδριανούπολης/Edirne), όπου η θεραπεία γινόταν με βότανα, διατροφή, ασκήσεις, μουσικοθεραπεία, μελέτη αρχαίων Ελλήνων και Αράβων-Περσών φιλοσόφων, προσευχή και με "εναλλακτικούς γιατρούς".

Παράλληλα υπήρχε και το δυτικό σύστημα ιατρικής, που συνήθως ασκούσαν επ’ αμοιβή ιδιώτες γιατροί, ξένοι ή Έλληνες που είχαν σπουδάσει στο εξωτερικό, προσφέροντας υπηρεσίες σε όσους είχαν οικονομική επιφάνεια, δηλαδή στον Σουλτάνο, τους αξιωματούχους και προεστούς.

Ενίοτε, αν βρίσκονταν στην επαρχία και είχαν μαζί τους κάποια περισσευούμενα φάρμακα, τα έδιναν σε φτωχούς χωρικούς μαζί με συστάσεις πρόληψης ή θεραπείας. Τα βότανα και τα αντίδοτα ήταν τα οικιακά φαρμακεία της εποχής, ενώ τα μοναστήρια είχαν το ρόλο των νοσοκομείων, οι δε μοναχές και οι μοναχοί ήταν οι νοσηλευτές. Υπάρχουν αναφορές για γιατρούς του αγώνα του ’21, όπως ο Γιατράκος, ο μουσουλμάνος Κούρταλης κ.ά.

Κουβαλώντας κάποιο νόσημα

Οι πρόγονοί μας ζούσαν κουβαλώντας κάποιο νόσημα, υπό το καθεστώς μονίμων επιδημιών, συν οδοντιατρικά προβλήματα, ορθοπεδικά προβλήματα, πολέμους, φορολογία και ακραία φτώχεια. Ο θάνατος και όχι η ζωή, ήταν η καθημερινότητά τους, εν τούτοις είχαν κουράγιο και ελπίδα να επιζήσουν, κάνοντας από 10 παιδιά και κυρίως την επανάσταση του 1821.

Οι καραντίνες (ιταλικής ετυμολογίας λέξη, που σημαίνει: σαράντα μέρες) ήταν δεδομένες σε κάθε μετακίνηση και κυρίως πλοίων/πληρωμάτων. Υπήρχαν λοιμοκαθαρτήρια, στα αγγλο-γαλλο-ρωσοκρατούμενα Επτάνησα. Ο δε  Ιωάννης Καποδίστριας, παρότι βρήκε μόνο ένα τάληρο στο δημόσιο ταμείο, προσπάθησε να κάνει οργάνωση κράτους, αλλά και δομές παιδείας και δημόσιας υγείας με τη θέσπιση του δαμαλισμού κατά της ευλογιάς και τη δημιουργία λοιμοκαθαρτηρίων για 40ήμερες καραντίνες.

Τον δαμαλισμό είχε εφαρμόσει στον ελλαδικό χώρο (υπό οθωμανική κυριαρχία) το 1804, ο Γ. Αλβέρτης , που όμως συνάντησε τεράστια εμπόδια λόγω των προκαταλήψεων και της θρησκοληψίας του πληθυσμού, που αρνιόταν να εμβολιαστεί. Ο Καποδίστριας, κατανοώντας από πολύ νωρίς τη σημασία του δαμαλισμού, διόρισε το 1830 τον Γ. Αλβέρτη "Γενικόν Εμβολιαστήν" με αναγκαστικό εμβολιασμό ανά Νομό.

Βαλκανικοί πόλεμοι

Συνολικά, από το 1800 έως το 1839 έχουν καταγραφεί 24 επιδημίες σε Πελοπόννησο,  Ήπειρο, Θεσσαλία και τα νησιά του Αιγαίου. Με την επιδημία Πειραιά-Αθήνας το 1854 και των νησιών του Αιγαίου το 1865, ασχολήθηκε ο Αλέξανδρος Παπαδιαμάντης στα διηγήματά του, "Χολεριασμένη" και "Βαρδιάνος στα Σπόρκα/φύλακας στα μολυσμένα". Ήταν η εποχή που είχαν δουλειά οι Μόρτες (morto/νεκρός/πεθαμένος), μαζεύοντας  τους νεκρούς από τους δρόμους και τις αυλές.

Στους Βαλκανικούς Πολέμους ενέσκηψε επιδημία χολέρας, αλλά εμβολιάστηκε έγκαιρα ο στρατός και ο πληθυσμός της Μακεδονίας. Μόνο σπάνια κρούσματα μεταξύ των αιχμαλώτων Τούρκων και Βουλγάρων παρουσιάστηκαν που δεν είχαν εμβολιαστεί. Ο καθηγητής Μαρίνος Γερουλάνος έγραψε σχετικά: «Εάν κατά τους Βαλκανικούς και τους μετέπειτα πολέμους, αλλά και βραδύτερον κατά την συρροήν των προσφύγων, εγκαίρως αντιμετωπίσθη πάσα περίπτωσις επιδημίας, τούτο οφείλεται εις την οργάνωσιν της Υγειονομικής Υπηρεσίας και τους σχετικούς νόμους και διατάξεις αι οποίαι εθεσπίσθησαν πρωτοβουλία του καθηγητού Κωνσταντίνου Σάββα. Δια τούτο πρέπει να χρεωστείτε ευγνωμοσύνην προς τον άνθρωπον αυτόν».

από slpress