Οι αγορές πίσω από την γεωπολιτική

Mε αφορμή την αναστάτωση πάλι στην Μ.Ανατολή -και την αποχώρηση των ΗΠΑ απο την πολυμερή συμφωνία για τα πυρηνικά του Ιράν - και χωρίς να κλείνουμε τα μάτια στην σφαγή αθώων αμάχων στην ματωμένη γή της Γάζας, ας ανατρέξουμε στις κρυμμένες οικονομικές συσχετίσεις του παγκοσμιοποιημένου παίγνιου

Του Ηλία Καραβόλια

Mε αφορμή την αναστάτωση πάλι στην Μ. Ανατολή  -και την αποχώρηση των ΗΠΑ απο την πολυμερή συμφωνία για τα πυρηνικά του Ιράν - και χωρίς να κλείνουμε τα μάτια στην σφαγή αθώων αμάχων στην ματωμένη γή της Γάζας, ας ανατρέξουμε στις κρυμμένες οικονομικές συσχετίσεις του παγκοσμιοποιημένου παίγνιου ηγεμονικής ισχύος που διεξάγεται δίπλα μας. 

Ακολουθήστε μας στο Facebook Τελευταία Έξοδος 

Μιλάω για τις ανοδικές τιμές των ενεργειακών αγαθών, με κυρίαρχο φυσικά το πετρέλαιο που ανατιμήθηκε 50% εντος λίγων μηνών, οι οποίες φυσικά σχετίζονται με τέτοιου είδους εξωγενείς γεωπολιτικούς παράγοντες. Ας θυμηθούμε κατ αρχήν τον βασικό μηχανισμό ανέλιξης των τιμών πετρελαίου και φυσικού αερίου, μηχανισμός που συσχετίζεται και αλληλεπιδρά με τα κέρδη των πετρελαικών/ενεργειακών εταιρειών οι οποίες και είναι οι άμεσα εμπλεκόμενες στις μεγάλες ενεργειακές ζώνες της Μεσογείου και της Μ. Ανατολής.

Η μεγάλη αλήθεια, ιστορικά διαπιστωμένη πλέον, είναι ότι κάθε κορύφωση στην τιμή του διαπραγματεύσιμου ενεργειακού εμπορεύματος (πετρέλαιο/φυσικό αέριο) συνοδεύεται από εξίσου μεγάλη διακύμανση. Στον 21ο αιώνα μοιάζει σαν η ανατίμηση (οικονομική και πολιτική) του πετρελαίου να έχει ξεφύγει από κάθε λογική. Yπάρχει όμως ''λογική'' που μάλιστα απλώνεται και σε άλλα βασικά εμπορεύματα πέραν του πετρελαίου αρκεί να ψάξουμε βαθύτερα και να κάνουμε μια ιστορική αναδρομή. Στο χρηματιστήριο εμπορευμάτων της Nέας Yόρκης ( NYMEX) και όχι μόνο σε αυτό, γίνονται αγοραπωλησίες τεράστιων ποσοτήτων διαφόρων βασικών εμπορευμάτων όπως το βούτυρο, η ζάχαρη, το στάρι, οι πατάτες, το πετρέλαιο, διαμορφώνοντας τις διεθνείς τιμές τους. 

Όλα τα εμπορεύματα είναι βασικά- δηλαδή χρησιμοποιούνται για την παραγωγή άλλων αγαθών. Aπ’ τα τέλη της δεκαετίας του ‘70 στο NYMEX κλείνονται, και άρα είναι αντικείμενο διαπραγμάτευσης, συμβόλαια διαπραγμάτευσης ακατέργαστου (crude) πετρελαίου, σε προθεσμιακή βάση (συμφωνίες μελλοντικής παράδοσης). Συνεπώς οι τιμές που σημειώνονται (και ανακοινώνονται αυθημερόν) είναι οι τιμές που θα πληρωθούν σε μελλοντικούς μήνες και διαμορφώνονται απ’ τα εξωγενή γεωπολιτικά δεδομένα. 

Η πιο γνωστή ιστορικά περίοδος ξεκίνησε όταν το 1973 τα κράτη μέλη του OΠEK αποφάσισαν διακοπή (εμπάργκο) στις πωλήσεις πετρελαίου προς τα κράτη της Δύσης (πετρελαικό σόκ) σαν απάντηση στην φιλοϊσραηλινή στάση των τελευταίων.Παρόμοιες συνθήκες υπήρξαν και άλλες όπως το 1979, εξαιτίας της επανάστασης στο Ιράν, το 1980 όταν το Ιράκ επιτέθηκε στο Ιράν ξεκινώντας έναν 7ετή πόλεμο στην καρδιά των μεσανατολικών κοιτασμάτων πετρελαίου και φυσικά το 1990 όταν το Ιράκ εισέβαλε στο Κουβέιτ και ξεκινησε η επέμβαση των ΗΠΑ και των συμμάχων τους (Πόλεμος του Κόλπου). 

H μεγάλη αλλαγή όμως σε επίπεδο διαμόρφσης των τιμών έγινε στα τέλη της δεκαετίας του ‘90.Tότε τα αμερικανικά συνταξιοδοτικά ταμεία, που λειτουργούν με χρηματοοικονομικά κριτήρια αποδοσης και διαχειρίζονταν τεράστια ποσά στα αποθεματικά τους, πείστηκαν να ρίξουν μεγάλο μέρος των ρευστών τους διαθεσίμων στην προθεσμιακή αγορά δευτερογενών (παράγωγων) χρηματιστηριακών προϊόντων και φυσικά στην προθεσμιακή αγορά πετρελαίου. Mεγάλες τράπεζες, μεγάλοι χρηματιστηριακοί οίκοι και κεφάλαια αντιστάθμισης κινδύνου (hedge funds) άρχισαν να εμφανίζουν στους ισολογισμούς τους τεράστια κέρδη από την «απειροστικού λογισμού» αγορα-πωλησία κάποιων μακρινών (και ξεχασμένων) βαρελιών πετρελαίου και άλλων εμπορευμάτων.

Ετσι λοιπόν αυτοί οι μεγάλοι παίχτες στην αγορά άρχισαν να δημιουργούν εικονικά, λογιστικά αποθέματα πετρελαίου σαν να ήταν πετρελαϊκές εταιρείες(!) παρκάροντας απλά κάποια συμβόλαια ή «σύνθετα πετρελαϊκά προϊόντα» στους ισολογισμούς τους. Eνώ τα τελευταία 7 χρόνια η αύξηση της πραγματικής (υλικής) ζήτησης για πετρέλαιο ήταν 2 % κατά μέσο όρο ανά έτος, ο όγκος του εμπορίου πετρελαίου (μέσω των προθεσμιακών πωλήσεών του) αυξήθηκε κατά 300% ( στοιχεία ΝΥΜΕΧ ). 

Σήμερα η παγκόσμια κατανάλωση βαρελιών πετρελαίου ανα ημέρα είναι 18-20 φορές χαμηλότερη απο την ποσότητα για την οποία γίνονται συναλλαγές στο NYMEX! Το φαινόμενο είχε συμβεί και το 2012. H διαφορά δηλαδή ανάμεσα στην πραγματική και στην εικονική / λογιστική ποσότητα αφορά προφανώς το ποντάρισμα (με μοχλευμένο χρήμα) για τις μελλοντικές τιμές του προιόντος- πετρέλαιο. H εικονική υπερτίμηση της υπεραξίας (που δεν μπορεί να «πραγματοποιηθεί» με υλικό τρόπο στην καθ’ εαυτό αγορά πετρελαίου) γίνεται μέσα απ’ την εικονική «πραγματοποίηση» της σε μια αγορά «φανταστικών» παραδόσεων /παραλαβών.

Ας είμαστε λοιπόν ρεαλιστές όταν εντάσσουμε τις γεωπολιτικές παραμέτρους στην ανάλυση για την άνοδο της τιμής του πετρελαίου ή και του φυσικού αερίου. Γεγονότα όπως: πιθανή κατάληψη των καναλιών στο Σουέζ, μια ρουκέτα απ’ τη λωρίδα της Γάζας, μια συμπλοκή για κατάληψη αγωγών στην Νιγηρία ή στην Ρωσία από Τσετσένους ακόμη και κάποιες επικίνδυνες δηλώσεις ενός άραβα αξιωματούχου είναι πλεόν ''φυσιολογικές' μεταβλητές . 

Άλλωστε στην Παλαιστίνη γίνεται πόλεμος που επηρεάζει τη Μέση Ανατολή εδώ και 70 χρόνια και στη Νιγηρία οι αντάρτες παλεύουν εναντίον των πετρελαϊκών εταιρειών για δεκαετίες. Επίσης, φαίνεται οτι η Κίνα θα συνεχίσει για καιρό να χρησιμοποιεί κυρίως πετρέλαιο (άρα να ζητάει απο τις χώρες παραγωγούς). Σε όλα αυτά προσθέστε τις δυσκολίες που αντιμετωπίζουν για βιώσιμη παραγωγή οι εταιρείες σχιστολιθικού αερίου (fracking) στις ΗΠΑ και όχι μόνο.

Η μεγάλη αλήθεια όμως που αποκρύβεται επιμελώς απο τα συστημικά ΜΜΕ είναι ότι λόγω της κατάρρευσης της αγοράς «τιτλοποίησης δανείων» στις ΗΠΑ, το 2008, όλοι οι μεγάλοι παίκτες των αγορών μετακινούμενοι εδώ και μια δεκαετία στην αγορά πρώτων υλών και εμπορευμάτων προσπαθούν να διορθώσουν μέχρι σήμερα ζημιές στα βιβλία τους. Kι αυτή η αγορά δεν αφορά μόνο το πετρέλαιο πλέον αλλά και τις πρώτες ύλες της βιομηχανίας βασικών ειδών διατροφής. Oι διεθνείς τιμές του σταριού για παράδειγμα σκαρφαλώνουν σαν τις τιμές του χρυσού.Μια ενδεχόμενη κατάρρευση αυτής της λογιστικής υπερ-δομής στις αγορές εμπορευμάτων δεν είναι εύκολη και δεν φαίνεται άμεσα να πλήττει την ευημερία των κοινωνιών ούτε και να συνεπάγεται-όπως πολλοί αριστεροί προφητεύουν –το τέλος του καπιταλισμού. 

Η πραγματικότητα είναι ότι ο χρηματοπιστωτικός παροξυσμός των τελευταίων δεκαετιών άγγιξε όπως γινόταν πάντα και το πλέον αναγκαίο ενεργειακό αγαθό: το πετρέλαιο. Το πρόβλημα είναι ότι αυτό βρίσκεται πάντα στα χέρια (μάλλον στα.... πόδια) παρανοικών ηγετών που πλούτισαν τόσο αυτοί όσο και οι αυλές τους σε χώρες όπου οι δυτικές κυβερνήσεις έκαναν δυστυχώς σοβαρά λάθη στους γεωπολιτικούς χειρισμούς τους. Τα γεγονότα στην Μ. Ανατολή πάλι θα αντικατοπτριστούν προκαταβολικά στις αγορές προθεσμιακών συμβολαίων πετρελαίου και φυσικού αερίου- όχι κατ ανάγκη με μεγαλύτερη άνοδο των τιμών απο αυτή μέχρι σήμερα. Περισσότερο θα ψάχνουν οι αγορές μια κλίμακα ισορροπίας και λιγότερο όρια ανατίμησης και υποτίμησης.

Το καθεστώς αβεβαιότητας για τα πυρηνικά του Ιράν και μια ενδεχόμενη ισχυρή εμπλοκή με το Ισραήλ, όπως όλα δείχνουν, θα εντείνουν την ανησυχία στις πετρελαιοπαραγωγικές χώρες της Μ. Ανατολής και ίσως αυτό να αποτελεί ''λογική αφορμή'' για νέες εξορύξεις των μεγάλων παραγωγών πετρελαίου/φυσικού αερίου σε νέες ζωνες του πλανήτη. Ήδη πολλοί ευρωπαικοί και αμερικανικοί οργανισμοί στοχεύουν πλέον για νέα κοιτάσματα σε ΗΠΑ, Καναδά και Κεντρική Ασία, ώστε να μειώσουν την εξάρτηση τους από τον ασταθή αραβικό γεωπολιτικό παράγοντα αλλά και απο την ισχυρή Gazprom. 

Χαρακτηριστική είναι η συμφωνία ΗΠΑ/ΕΕ για τις περίφημες πλέον εξορύξεις σχιστολιθικού αερίου. Τι σημαίνει αυτό για τις αγορές; Σινιάλα (signals) για νέες τιμές (πχ.απο μια ανακοίνωση για ένα νέο πιθανό κοίτασμα, που μπορεί να αντισταθμίσει τους φόβους από πιθανή εξάπλωση των ταραχών και σε άλλες αραβικές ή πρώην σοβιετικές χώρες που παράγουν ή διακινούν τον μαύρο χρυσό και το φυσικό αέριο).

Αυτή η διαρκώς ανακυκλώσιμη αβεβαιότητα, η διαρκής παλινδρόμηση μεταξύ σχετικών τιμών ισορροπίας - και χρονικών περιόδων που καθορίζονται απο μικρούς και ασταθείς κύκλους διακύμανσης- θρέφουν τις αγορές οι οποίες ''...δεν κουνούν το δάχτυλο και έχουν μια ουδέτερη στάση απέναντι στίς αξίες, έμφυτη στην λογική τους...'',όπως έγραψε πρόσφατα στο best-seller του ''What money can't buy- The moral limits of markets'' ο φιλόσοφος M. Sandel.

Πηγή