Εξόρυξη χρυσού: Μια από τις πιο ρυπογόνες δραστηριότητες

 

Γράφει ο Γιώργος Αναλυτής*

Εντοπισμός του χρυσού, εξόρυξη = στερεά τοξικά απόβλητα 

Το πρώτο βήμα είναι να εντοπιστεί μια υπόγεια συγκέντρωση. Είναι φθηνότερο και ευκολότερο να ανοιχτεί μια είσοδος προς υπόγειες στοές όπου βρίσκεται το μετάλλευμα με ανατινάξεις παρά με το σκάψιμο. Αυτό βέβαια έχει ως αποτέλεσμα να δημιουργούνται τεράστιοι λάκκοι. Ο μεγαλύτερος ανοιχτός λάκκος στον κόσμο, η Bingham Canyon στη Γιούτα των Η.Π.Α. έχει βάθος  1,5 χιλιόμετρο και πλάτος 4 χιλιόμετρα.

Αυτή η μέθοδος εξόρυξης παράγει 8 με 10 φορές περισσότερα στερεά απόβλητα. Αυτά συσσωρεύονται σε τεράστια αναχώματα σε ύψος ακόμα και 100 μέτρων όσο δηλαδή ένας ουρανοξύστης 30 ορόφων. Δυστυχώς τα 2/3 του χρυσού εξορύσσεται με αυτόν τον τρόπο.

Μόλις το μετάλλευμα έρθει στην επιφάνεια πρέπει να υποστεί επεξεργασία για την εξαγωγή του ορυκτού. Η επεξεργασία ποικίλει ανάλογα με το μέταλλο που εξορύσσεται, αλλά δημιουργεί επίσης τεράστιες ποσότητες αποβλήτων. Αυτό συμβαίνει επειδή το ποσό των ανακτήσιμων μετάλλων είναι γενικά μόνο ένα μικρό ποσοστό του συνόλου. Στην εξόρυξη του χρυσού εκτιμάται ότι μόνο 0,00001 τοις εκατό του μεταλλεύματος είναι πραγματικός χρυσός ενώ όλα τα άλλα είναι στερεά απόβλητα. Κάθε χρόνο τα ορυχεία στις Ηνωμένες Πολιτείες παράγουν μια ποσότητα από στερεά απόβλητα ισοδύναμα σε βάρος περίπου εννέα φορές τις σκουπίδια που παράγονται από όλες τις πόλεις των ΗΠΑ.

Τα απόβλητα είναι τόσο επικίνδυνα γιατί τα περισσότερα περιέχουν τοξικές ουσίες. Μερικές από αυτές τις τοξικές ουσίες εμπεριέχονται στο ίδιο το μετάλλευμα όπως για παράδειγμα τα βαρέα μέταλλα όπως ο υδράργυρος, το αρσενικό και το σελήνιο και εκλύονται μέσα από τα στερεά απόβλητα.

Μέθοδοι διαχωρισμού

Βαρυτομετρικός διαχωρισμός :  

Μέχρι τα τέλη του 19ου αιώνα ο διαχωρισμός του χρυσού από τα κοιτάσματα του γινόταν με την χρήση του νερού και της βαρύτητας. Αυτή όμως μέθοδος εγκαταλείφτηκε καθώς εξαντλήθηκαν όλα τα πλούσια κοιτάσματα που περιείχαν χρυσό τέτοιας περιεκτικότητας και κατατομής που επέτρεπε την εφαρμογή αυτής της μεθόδου.

Η μέθοδος της αμαλγάμωσης:

Χρησιμοποιείται υδράργυρος για την ανάκτηση χρυσού από πετρώματα μετά τον τεμαχισμό τους σε μύλους. Η μέθοδος αυτή αν και έχει απαγορευτεί από πολλές χώρες του κόσμου για τις επικίνδυνες επιπτώσεις που έχει στο περιβάλλον, χρησιμοποιείται ακόμα σε κάποιες εξορύξεις χρυσού κυρίως στην Λατινική Αμερική, ειδικά στην περιοχή του Αμαζονίου, της Αφρικής και της Ασίας καθώς ο υδράργυρος είναι πολύ φθηνό χημικό. Υπολογίζεται ότι μ’ αυτόν τον τρόπο παράγονται ετησίως περίπου 225 τόνοι χρυσού και μόνο το 20% της παραγωγής αυτής διοχετεύεται στην αγορά από επίσημα κανάλια.

Υπολογίζεται πως περίπου ένα κιλό υδραργύρου απελευθερώνεται στο περιβάλλον για κάθε κιλό παραγόμενου χρυσού με αυτήν την μέθοδο, με αποτέλεσμα την σοβαρή επιβάρυνση των γύρω περιοχών χωρίς να λαμβάνονται ουσιαστικά μέτρα για τον περιορισμό της.

Η θειουρία:

Έχει υψηλό κόστος εφαρμογής και θεωρείται ύποπτη καρκινογένεσης.

Το αλογόνο:

Έχει υψηλό κόστος και προκαλεί σοβαρά ζητήματα για την υγεία και ασφάλεια των εργαζομένων.

Οι θειοθειικές ενώσεις:

Με υψηλό κόστος που συνοδεύεται από πιθανό κίνδυνο σχηματισμού εκρηκτικών ενώσεων.

Κυάνωση:

Η βασικότερη μέθοδος (σε 460 από τις 875 εκμεταλλεύσεις χρυσού και αργύρου παγκοσμίως) που χρησιμοποιείται σήμερα στην οποία η ανάκτηση του χρυσού από το πέτρωμα επιτυγχάνεται με την προσθήκη ενός διαλύματος κυανίου με επίσης σοβαρές συνέπειες για την υγεία.

Το μετάλλευμα που περιέχει χρυσό θρυμματίζεται, στοιβάζεται σε σωρούς και ψεκάζεται με κυάνιο το οποίο διαπερνά το σωρό συμπαρασύροντας το χρυσό. Το προκύπτον διάλυμα χρυσού-κυανίου συλλέγεται στη βάση του σωρού και αντλείται σε ένα μύλο όπου γίνεται ο χημικός διαχωρισμός των δυο υλικών. Το κυάνιο στη συνέχεια αποθηκεύεται σε τεχνητές δεξαμενές για να ξαναχρησιμοποιηθεί. Αυτή η διαδικασία διαρκεί μερικούς μήνες. Αν σκεφτεί κανείς τη διάρκεια αλλά και την έκταση αυτών των εργασιών μπορεί να συμπεράνει ότι  η μόλυνση του περιβάλλοντος με κυάνιο είναι σχεδόν αναπόφευκτη.

Ανατροπή της ισορροπίας του οικοσυστήματος

Διαταραχή στην ισορροπία του υδροφόρου ορίζοντα της περιοχής με κίνδυνο ξηρασίας καθώς κατά τη διάρκεια της διαδικασίας του διαχωρισμού του χρυσού χρησιμοποιούνται τεράστιες ποσότητες νερού.

Το μεταλλείο La Alumbrera στην Αργεντινή καταναλώνει μεταξύ 60 και 100 εκατομμύρια λίτρα νερού την ημέρα.

Μόλυνση ποταμών και των θαλασσών

Άλλη μια μορφή μόλυνσης που προκύπτει σχεδόν αναπόφευκτα είναι λόγω της διάβρωσης του φράγματος των λιμνών όπου συγκεντρώνονται τα στερεά απόβλητα.

Το 2000 στην γειτονική μας Ρουμανία 100.000 κ.μ απόβλητα με κυάνιο και βαρέα μέταλλα απελευθερώθηκαν στο ποταμό Zsamos και μέσω αυτού στον Δούναβη λόγω υποχώρησης του φράγματος αποβλήτων του ορυχείου Baia Mare και η μόλυνση επεκτάθηκε σε Ουγγαρία και Σερβία φέρνοντας μία από τις μεγαλύτερες οικολογικές καταστροφές στη Ευρώπη. Χιλιάδες τόνοι ψαριών εκβράστηκαν νεκρά  ενώ χιλιάδες άνθρωποι έμειναν χωρίς πόσιμο νερό. Η συγκέντρωση κυανίου είχε υπολογιστεί 12,6 φορές πάνω από το ανώτατο επιτρεπτό όριο.

Οι υψηλές συγκεντρώσεις των βλαβερών συστατικών που αιωρούνται στον αέρα δημιουργούν την όξινη βροχή (= βροχή μολυσμένη και επιβαρυμένη από κατάλοιπα της ανθρώπινης δραστηριότητας).  H όξινη βροχή επιφέρει καταστροφικά αποτελέσματα σε οικοσυστήματα, καλλιέργειες, πολιτιστικά μνημεία και περιουσιακά στοιχεία των πολιτών (π.χ. αυτοκίνητα)

Ένα επικίνδυνο επάγγελμα.

Εξόρυξη είναι ένα από τα πιο επικίνδυνα επαγγέλματα στον κόσμο – η Διεθνής Οργάνωση Εργασίας κάνει λόγο για θανάτους την ώρα της εργασίας σε ποσοστό πέντε τοις εκατό.

Καταρρεύσεις βράχων και σηράγγων, πυρκαγιές, θερμοπληξία και άλλοι κίνδυνοι  στερούν τις ζωές πάνω από 15.000 ανθρώπων κάθε χρόνο.

Η υπερβολική θερμότητα στην υπόγεια εξόρυξη (θερμοκρασίες που μπορεί να φθάσουν τους 60 βαθμούς Κελσίου) και η υψηλή ατμοσφαιρική πίεση μπορεί να αυξήσει την πίεση του αίματος και να προκαλέσει ζημιά στο νευρικό σύστημα.

Οι εργαζόμενοι στα μεταλλεία χρυσού έχουν διάρκεια ζωής σημαντικά χαμηλότερη από εκείνη του γενικού πληθυσμού και εμφανίζουν συχνότερα από το γενικό πληθυσμό καρκίνο της τραχείας και των βρόγχων, του πνεύμονα, του στομάχου και του ήπατος. Εμφανίζουν επίσης πνευμονική φυματίωση, πυριτίαση, πνευμονοκονίαση καθώς και νοσήματα που μεταδίδονται με έντομα όπως ελονοσία και δάγκειος πυρετός, απώλεια ακοής από το θόρυβο, αυξημένο κίνδυνο προσβολής από βακτηριακές  και ιογενείς λοιμώξεις, νοσήματα του αίματος, του δέρματος και του μυοσκελετικού συστήματος.

Οι τεραστίων διαστάσεων παρεμβάσεις στο περιβάλλον και η αποδεδειγμένα μη αναστρέψιμη αποδιάρθρωσή του επεκτείνουν τις πιθανές εκθέσεις και βλαβερές επιπτώσεις στην υγεία όλων των έμβιων πληθυσμών στις θιγόμενες περιοχές.

Η διαδικασία εξόρυξης (χρήση εκρηκτικών, συνεχείς εκσκαφές, φορτώσεις υλικού κ.λπ.) αλλά και η μετέπειτα απόθεση των μεταλλευτικών καταλοίπων επιβαρύνει με συνεχή και μακρόχρονη εκπομπή σκόνης τις γειτονικές περιοχές.

Η αυξημένη κίνηση των οχημάτων κοντά στα ορυχεία «πνίγει» την περιοχή με σκόνη και ρυπαίνει την ατμόσφαιρα με καυσαέρια.

Η χρόνια εισπνοή των παραγόμενων αιωρούμενων σωματιδίων σκόνης συσχετίζεται με διάφορες πνευμονοπάθειες (βρογχίτιδα, χρόνια αποφρακτική πνευμονοπάθεια μέχρι πνευμονική ίνωση και καρκίνο του πνεύμονα) ανάλογα με την ποιότητα και τη σύνθεση των σωματιδίων αυτών. Η σύνθεση των τοπικών πετρωμάτων καθορίζει κατά περίπτωση και το εύρος του κινδύνου καθότι στα σωματίδια σκόνης μπορεί να υπάρχουν προσμίξεις αδρανών υλικών αλλά και γνωστών καρκινογόνων όπως το αρσενικό, το κάδμιο, καθώς και ραδιενεργά υλικά όπως ο ραδιενεργός άνθρακας και το ουράνιο.

Δηλητηριάσεις παρουσιάζονται και στα πουλιά που έχουν στην διατροφική τους αλυσίδα τα ψάρια. Μεγάλο κίνδυνο διατρέχουν τα μεταναστευτικά πουλιά και ιδίως τα υδρόβια που μπορούν κατά την μεταναστευτική περίοδο να χρησιμοποιήσουν τις λίμνες απορροής των αποβλήτων σαν τοποθεσίες για ξεκούραση ή πόση νερού. Στην Nevada αναφέρθηκαν πάνω από 10.000 θάνατοι ζώων μετά από κατανάλωση διαφόρων μορφών τροφής μολυσμένες με κυάνιο.

Τα ορυκτά είναι μη ανανεώσιμος πόρος, που σημαίνει ότι μπορεί να ληφθεί μόνο μια φορά. Μόλις κοιτάσματα ορυκτών εξαντληθούν τα επακόλουθα της μεγάλης κλίμακας εξορυκτικής δραστηριότητας θα είναι ένα τοπίο καταστροφής: Χιλιάδες τετραγωνικά μέτρα θα έχουν δηλητηριαστεί και κατά πάσα πιθανότητα θα παραμείνουν μολυσμένα  για χιλιάδες χρόνια.

Στην πόλη του Περού La Oroya όπου λειτουργεί χρυσωρυχείο, μια μελέτη του Υπουργείου Υγείας αποκάλυψε ότι το 99 τοις εκατό των παιδιών έχουν σοβαρή δηλητηρίαση από μόλυβδο ενώ το 20 τοις εκατό από αυτά τα παιδιά χρειάζονται επείγουσα νοσηλεία.

Απειλούνται με εξαφάνιση οι τοπικές κοινότητες

Τα ορυχεία θεωρούνται συνήθως μια μεγάλη οικονομική ευκαιρία για κάθε κοινότητα, αλλά στην πραγματικότητα οι τοπικές κοινότητες φέρουν συνήθως το κόστος της εξόρυξης, με τη μορφή της υποβάθμισης του περιβάλλοντος και τη ρύπανση, την απώλεια των παραδοσιακών μέσων διαβίωσης, μακροπρόθεσμα οικονομικά προβλήματα και την επιδείνωση της δημόσιας υγείας. Τα οφέλη του ορυχείου πηγαίνουν συνήθως στους επενδυτές στο εξωτερικό και την κεντρική κυβέρνηση, με ελάχιστο κέρδος για την τοπική κοινότητα.

Κοινωνικά Προβλήματα

Πολλές πόλεις όπου γίνονται εξορύξεις κατακλύζονται από άτομα που αναζητούν εργασία και τις οικογένειές τους ενώ εκτοπίζονται οι αγρότες στις γύρω περιοχές. Αυτό έχει ως αποτέλεσμα τη συγκέντρωση πληθυσμών σε πόλεις και κωμοπόλεις με αυξανόμενη ζήτηση για κοινωνικές υπηρεσίες αλλάζοντας έτσι σε πολλές περιπτώσεις τον χαρακτήρα ενός τόπου.

Με την αυξημένη προσέλευση των ατόμων που αναζητούν εργασία μπορεί επίσης να αυξηθούν περιστατικά αλκοολισμού, πορνείας, χρήσης ναρκωτικών, εγκληματικότητας και άλλων παράνομων δραστηριοτήτων. Αν και οι εταιρείες εξόρυξης μπορεί να χρηματοδοτήσουν κοινωνικά προγράμματα και να συμβάλλουν στην υποδομή του τόπου, όπως δρόμους και σχολεία, αυτό μπορεί να έχει την ακούσια συνέπεια της μετατόπισης της τοπικής αυτοδιοίκησης και των κέντρων λήψης αποφάσεων. Και όταν τα ορυχεία στερεύουν και η εξόρυξη σταματά οι κοινότητες αυτές μπορεί να γίνουν οικονομικά και πολιτικά ασταθής, καθώς θα αναγκαστούν  να απορροφήσουν το κόστος του καθαρισμού των περιβαλλοντικών ζημιών.

Η εκτόπιση των αυτοχθόνων πληθυσμών και κατάργηση των παραδοσιακών τρόπων διαβίωσης

Μεγάλα ορυχεία μπορεί να εκτοπίσουν τους αγρότες και άλλες ομάδες συμπεριλαμβανομένων των αυτοχθόνων πληθυσμών, από τις πατρογονικές εστίες τους, συχνά χωρίς επαρκή αποζημίωση για να αγοράσουν γη αλλού. Οι πληθυσμοί που ζουν από την καλλιέργεια της γης συχνά βιώνουν απώλεια εσόδων λόγω της περιβαλλοντικής ζημίας στους πόρους στις οποίες βασίζονται για τη γεωργία όπως είναι το νερό.

Απειλούμενες Φυσικές Περιοχές

Η μεταλλευτική βιομηχανία έχει μια μακρά και θλιβερή καταγραφή στην απειλή φυσικών περιοχών, συμπεριλαμβανομένων εκείνων που έχουν επισήμως θεωρούνται υπό προστασία. Σχεδόν τα τρία τέταρτα των ενεργών ορυχείων και τόπων εξερεύνησης προς εκμετάλλευση συμπίπτουν με τις περιοχές που έχουν οριστεί ως περιοχές «υπό καθεστώς προστασίας». Τα μεταλλεία είναι επίσης μια σημαντική απειλή για τη βιοποικιλότητα και τα «παρθένα δάση».

Οι πιέσεις όμως που ασκούνται σε κυβερνήσεις χωρών από μεγάλες εταιρείας εξόρυξης μεταλλευμάτων με δέλεαρ το κέρδος από περιοχές που μέχρι τώρα δεν απέφεραν οικονομικά, αποτελούν ολοένα και μεγαλύτερη απειλή για τις περιοχές αυτές.

Τα 2/3 του χρυσού που χρησιμοποιείται είναι από νέες εξορύξεις ενώ μόλις το 1/3 είναι από ανακύκλωση.

*Ο Γιώργος Αναλυτής είναι μέλος του Ε.ΠΑ.Μ.