Γκρι το χρώμα της ζωής

 

Του Τρύφων Λιώτα 

Ο Κλέφτης Ποδηλάτων (Lardi de biciclette, 1948, Italy) του Vittorio de Sica είναι ίσως το κλασσικότερο παράδειγμα νεορεαλισμού στην ιστορία του κινηματογράφου. Ο νεορεαλισμός σαν είδος αναπτύχθηκε στην Ιταλία μεταξύ 1943 και 1950. Έκτοτε έγινε διεθνής και συνεχίζει να υπάρχει αλλά όχι με την ένταση και την πρωτοτυπία που είχε τότε. Πρόκειται για μια από τις καλύτερες ταινίες όλων των εποχών που βρίσκεται σταθερά στις προτιμήσεις κριτικών και θεατών.

Τα στοιχεία του νεορεαλισμού είναι: το κοινωνικό πλαίσιο τοποθέτησης, η ανίχνευση ενός κοινωνικού προβλήματος που επιζητεί πολιτική λύση, η ιστορική ακρίβεια, η αυθεντική τοποθεσία στα γυρίσματα, οι μη επαγγελματίες ηθοποιοί και το στυλ γυρισμάτων που μοιάζει πάρα πολύ με ντοκιμαντέρ. Έχεις διαρκώς την αίσθηση ότι η ζωή και το δράμα της εκτυλίσσονται μπροστά στα μάτια σου.

Είναι μια απλή ιστορία τοποθετημένη στη Ρώμη αμέσως μετά τον δεύτερο παγκόσμιο πόλεμο. Όπως ακριβώς στην ίδια τη ζωή έτσι και εδώ συμβαίνει οι απλές ιστορίες να είναι και οι πιο πολύπλοκες, οι πιο δραματικές, οι πιο διαχρονικές, οι πιο εντυπωσιακές, οι πιο συγκινητικές. Αυτά είναι και τα επίπεδα που θα μας βοηθήσουν να δούμε την ταινία πιο ολοκληρωμένα. 

Πολύπλοκη διότι οι καταστάσεις που βιώνουν οι πρωταγωνιστές σε ζητήματα ηθικής δεν μπορούν να αποδοθούν με άσπρο ή μαύρο χρώμα. Το γκρι είναι το χρώμα της ζωής. Δραματική γιατί οι μεταβολές στα συναισθήματα και στους χαρακτήρες είναι ακραίες. Διαχρονική επειδή με βασικό θέμα την φτώχεια μπορεί να αποτελέσει έναν καθρέφτη για πάρα πολλούς ανθρώπους που ζούνε τώρα. Εντυπωσιακή γιατί τα κοινωνικά θέματα που εξετάζει καθώς και οι ερωτήσεις που γεννιούνται από αυτήν την εξέταση στη σκέψη του θεατή είναι πολλά. Τέλος, συγκινητική γιατί το θέμα που διέπει «κρυφά» ολόκληρη την ταινία είναι η σχέση πατέρα και γιου. 

Σε μια κατεστραμμένη οικονομικά χώρα, όπου κυριαρχεί η φτώχεια, η αδικία και η απελπισία, ο πατέρας μιας φτωχής οικογένειας βρίσκει αναπάντεχα δουλειά. Η μόνη προϋπόθεση είναι να έχει ποδήλατο. Εξασφαλίζοντας το πολυπόθητο ποδήλατο βάζοντας ενέχυρο τα σεντόνια - προίκα της γυναίκας του μπορεί να αρχίσει να ελπίζει σε μια καλύτερη ζωή. Όμως το όνειρο γίνεται γρήγορα εφιάλτης γιατί κάποιος κλέβει το ποδήλατο κατά τη διάρκεια της πρώτης μέρας στη δουλειά. Όλη η ταινία τώρα επικεντρώνεται στις προσπάθειες του απελπισμένου πατέρα να βρει το ποδήλατο. Από δίπλα πάντα ο οκτάχρονος γιος του που γίνεται μάρτυρας της ανικανότητας, της ταπείνωσης και της σταδιακής απώλειας της αξιοπρέπειας του πατέρα του. Ενός πατέρα του οποίου η εμμονή να βρει το ποδήλατο που θα τον βοηθήσει να θρέψει την οικογένειά του τού στερεί την καθαρή ματιά και την ηθική υποχρέωση απέναντι στο μεγαλύτερο αγαθό που κατέχει: το γιό του. Αυτό που μένει είναι η εγωιστική, εξαναγκαστική ματιά του ανθρώπου στην ανάγκη για επιβίωση. 

Μερικά από τα θέματα που διαπραγματεύεται η ταινία είναι η κατάσταση του ανθρώπου, η γενική αδιαφορία του κόσμου, η οικογένεια, η δικαιοσύνη, η αγωνία της επιβίωσης και η διαφορά πλούσιων και φτωχών. Σκοπός της ταινίας ήταν να ενημερώσει το κοινό γι’ αυτές τις συγκεκριμένες κοινωνικές καταστάσεις οι οποίες χρειάζονται μια πολιτική λύση. Θα μπορούσαμε να πούμε ότι χρησιμοποιήθηκε ως ένα μέσο για να επιφέρει στην κοινωνική συνείδηση την ανάγκη για αλλαγή. 

Η κοφτερή ματιά του σκηνοθέτη, τα ρεαλιστικά πλάνα, οι ηθοποιίες μη επαγγελματιών που όμως μοιάζουν να ήταν κομμένοι και ραμμένοι στο ρόλο τους, η κάθε κίνηση τους και η κάθε έκφραση του προσώπου τους που υπονοεί και κάποιο συναίσθημα ή διάθεση, είναι στοιχεία που θα μείνουν βαθιά χαραγμένα στη μνήμη σας. Όμως το πιο εντυπωσιακό στοιχείο της ταινίας είναι ότι δεν τραβάει μια διαχωριστική γραμμή ανάμεσα στους «κακούς» ή τους «καλούς» ανθρώπους. Οι «κακοί» είναι θύματα της κοινωνίας. Ο τροχός της ζωής γυρίζει και με αυτή του την κίνηση τσακίζει ανθρώπους. Τέχνη με όλη τη σημασία της λέξης.

ΠΗΓΗ: stontoixo