Άνθρωποι και κολοκύθια

του Νίκου Καραβέλου

Έλεγε ο Μάρκος Αυρήλιος ότι ο άνθρωπος αξίζει όσο τα πράγματα με τα οποία ασχολείται. Και τα πράγματα τα φωτίζει η αλήθεια, ενώ, αντίθετα, τα σκοτεινιάζει το ψέμα. Ο μόνος τρόπος να ξαναδώσουμε φως στα πράγματα είναι η παιδεία. Και αντίθετα, ο μόνος τρόπος για να τα σκοτώσουμε, να τα βυθίσουμε, δηλαδή, στο σκοτάδι, είναι η κολοκύνθωση.

Παιδεία είναι η επίπονη διαδικασία γνώσης και αφομοίωσης, με την οποία διευρύνεται συστηματικά...

το πνεύμα ανθρώπων και λαών, με σκοπό την κατάκτηση της αρετής, ήτοι τη διάπλαση του ήθους. Ένας ακόμα ενδιαφέρων ορισμός είναι τούτος : παιδεία είναι η συστηματική ανάπτυξη του πνευματικού βίου, η πολυπρισματική πραγματικότητα, που αντλεί ζωή και δύναμη από το σύνολο των αιώνων και συμβάλλει στη διάπλαση ήθους (1).

Κολοκύνθωση, αντίθετα, είναι η διαδικασία κατά την οποία ο άνθρωπος μετατρέπεται σταδιακά, με βάση τους κανόνες ανταλλαγής της ύλης, σε κολοκύθα. Κολοκύνθωση, επίσης, είναι η αποβλάκωση, η ηλιθιοποίηση, η σταδιακή αποστέρηση της ικανότητος κρίσης και σκέψης, η οποία λαμβάνει χώρα είτε εκουσίως είτε με συστηματική κατεύθυνση από εξωτερικά κέντρα, με σκοπό ο κολοκυνθούμενος να καταστεί έρμαιο και υποχείριο των θελήσεων των αφεντάδων του. Ένας τρίτος ενδιαφέρων ορισμός είναι τούτος: κολοκύνθωση είναι η μετατροπή ενός ανθρώπου σε δούλο.

Ανώτατο στάδιο της κολοκύνθωσης είναι η αποκολοκύνθωση. Εδώ η πρόθεση «από» δεν είναι στερητική, αλλά προσθετική (όπως για παράδειγμα βλάκωση και αποβλάκωση, στέρηση και αποστέρηση).

Η παιδεία οδηγεί στο θάρρος, που είναι σύμφυτο με τη γνώση, την όρθια στάση, την ελευθερία. Η αποκολοκύνθωση, αντίθετα, οδηγεί στην υποταγή. Για να είσαι ελεύθερος, πρέπει να σκέφτεσαι ελεύθερα, όπως δίδασκε ο Ρήγας Βελεστινλής. Να δρας με σκοπό την κατάκτηση, τη διατήρηση ή την αποκατάσταση της ελευθερίας. Για να είσαι πραγματικά ελεύθερος, πρέπει να βοηθάς και τους άλλους να ελευθερωθούν. Αντίθετα, ο άνθρωπος – κολοκύθα, το μόνο στο οποίο μπορεί να διαπρέψει είναι να γίνει στέλεχος κάποιας πολυεθνικής εταιρείας και να φθάσει μάλιστα και στα ανώτατα αξιώματα, να γίνει βουλευτής, υπουργός ακόμα και «αριστερής» κυβέρνησης και τέλος, ως απόδειξη πλήρους αποκολοκυνθώσεως να του απονεμηθεί ο τιμητικός τίτλος του Έλληνα Υπουργού Παιδείας και διά βίου μάθησης.

Πρέπει να γνωρίζουμε ότι την ελευθερία δε στη χαρίζει κανείς. Το πολύ πολύ να σου χαρίζουν κάθε φορά ένα μεγαλύτερο κλουβί για να έχεις την ψευδαίσθηση της ελευθερίας.

Η μόνη οφειλόμενη υποταγή είναι η υποταγή στον Λόγο, όπως έλεγαν οι αρχαίοι παππούδες μας (την αδιατάρακτη συνέχεια με αυτούς αμφισβήτησαν κατά καιρούς πολλοί «προοδευτικοί» διανοητές, χρησιμοποιώντας, όμως, ναζιστικού τύπου αιματολογικές θεωρίες). Αυτή η υποταγή αποτινάζει κάθε άλλη υποταγή σε δυνάστες. Διώχνει τους φόβους, γιατί απ’ όλες τις ελευθερίες η απελευθέρωση από τον φόβο είναι η πλέον πολύτιμη (2). 

Στον φόβο βασίζουν τη δύναμή τους οι ισχυροί και στον φόβο την υποδούλωση των πολιτών. Γιατί κάθε ελευθερία που χάνει ο δούλος προστίθεται στην ελευθερία του αφέντη του (3).

Με την αποκολοκύνθωση ο άνθρωπος κονταίνει. Αντίθετα, με την υποταγή στην παιδεία, ο άνθρωπος γίνεται ψηλότερος. Κι όσο γίνεται ψηλότερος, τόσο κονταίνει ο αφέντης. Οι αφέντες φαίνονται ψηλότεροι, όσο εμείς σκύβουμε το κεφάλι.

Ο πεπαιδευμένος άνθρωπος δεν ανέχεται να τον κοροϊδεύουν. Βλέπει το ψέμα κι αντιστέκεται. Αντιπαθεί τους ψεύτες, τους πολιτικούς απατεώνες, αυτούς που υφαρπάζουν την ψήφο του κι αμέσως μετά πράττουν τα ακριβώς αντίθετα. Σε αντιδιαστολή ο αποκολοκυνθωμένος άνθρωπος ανέχεται τα πάντα, θαυμάζει τον αρχηγό και τις κυβισθήσεις αυτού, θεωρώντας τις ως απόδειξη πρωταθλητισμού στη ρυθμική γυμναστική κι όχι απόδειξη της αλητείας του. Αρνείται να δεχθεί ότι τον κοροϊδεύουν και είναι σε θέση να πιστέψει ότι οι τοκογλύφοι των Βρυξελλών είναι εταίροι του, αν είναι ο ίδιος αρχηγός, αν δε είναι απλός πολίτης, ότι ο αρχηγός του παραμένει αριστερός και συνεπώς θα σκίσει τα μνημόνια.

Να σημειωθεί ότι τα καλύτερα εργαστήρια κολοκύνθωσης είναι τα πολιτικά κόμματα εξουσίας. Εκεί δοκιμάζονται οι καλύτερες μέθοδοι αποβλάκωσης, όχι μόνο σε βάρος των οπαδών, αλλά και σε βάρος του λαού γενικότερα.

Ας επανέλθουμε στην παιδεία, γιατί μόνο αυτή είναι σύμφυτη με την αλήθεια. Και η αλήθεια, ενώ είναι φως, δεν είναι αυτόφωτη. Πρέπει κάποιος να τη φωτίζει για να τη διακρίνουμε. Κι όσο πιο ολοφάνερη είναι, τόσο πιο πολύ φως χρειάζεται για να τη βλέπουμε, τόσο πιο πολύς χρόνος φωτισμού απαιτείται. Όμως, η αλήθεια, που για τα υγιή μυαλά είναι μία ευχαρίστηση, για τα ασθενή είναι δοκιμασία.(4). «Αταλαίπωρος τοις πολλοίς η ζήτησις της αληθείας και επί τα έτοιμα μάλλον τρέπονται» (Χωρίς κόπο για τους πολλούς η αναζήτηση της αλήθειας και στα εύκολα περισσότερο στρέφονται). (5)

Παιδεία, λοιπόν, η μόνη άτρωτη !

«Μόνο η παιδεία είναι το αθάνατο και θείο απ’ όσα έχουμε… Τον νου δεν τον ληστεύει η τύχη, δεν τον φθείρει η συκοφαντία, δεν τον αφανίζει η αρρώστια, δεν τον κακοποιούν τα γηρατειά. Γιατί μονάχα ο νους, όταν παλιώνει, ανανεώνεται και ο χρόνος που αφαιρεί τα πάντα, στον νου προσθέτει τη σοφία. Κι ακόμα, ο πόλεμος, που όλα τα παρασέρνει και τα αφανίζει, σαν χείμαρρος, μόνο την παιδεία δεν μπορεί να αφαιρέσει από τον άνθρωπο.

Αξίζει, νομίζω, να θυμόμαστε την απάντηση που έδωσε ο φιλόσοφος Στίλπων ο Μεγαρεύς, όταν ο Δημήτριος υπέταξε και γκρέμισε την πόλη του. Τον ρώτησε, μήπως έχασε τίποτα και αυτός του απάντησε : «Όχι βέβαια, γιατί ο πόλεμος δε λαφυραγωγεί την αρετή». (6)

1), 2), 3), 4) Ιάσων Ευαγγέλου, Γλώσσα και Παιδεία εκδ. Σαββάλα

5) Θουκυδίδης Ιστορία, Α20

ΠΗΓΗ: ΣΕΙΣΑΧΘΕΙΑ Ε.ΠΑ.Μ.