Το “μωροπάζαρο” στη μεταπολεμική Ελλάδα – Οι φωνές των χαμένων παιδιών

 Γράφει η Νεφέλη Λυγερού

«Τίνος είσαι;» «Από πού κρατάει η σκούφια σου;» Για τους περισσότερους τα ερωτήματα αυτά είναι ολίγον τι γραφικά, ολίγον τι νοσταλγικά, μίας εποχής που έχει περάσει ή δεν συναντιέται πλέον στις πόλεις. Για άλλους είναι ένα μαχαίρι στην πληγή. Για εκείνους που έφυγαν με συνοπτικές διαδικασίες, για μία “καλύτερη ζωή”, με συνθήκες που θυμίζουν “μωροπάζαρο”. «Το πρόβλημα λύθηκε αμέσως τη στιγμή που το παιδί μπήκε στο αυτοκίνητο. Άρχισε, τότε, χαρωπά να χοροπηδάει στα καθίσματα, να πατάει όλα τα κουμπιά, να αισθάνεται οικεία. Η καλύτερη ώρα του ήταν η ώρα του φαγητού. Έτρωγε και με τα δυο του χέρια, καταβρόχθιζε το φαγητό, όπως όλα τα αγοράκια που είχαν περάσει σχεδόν όλη τη ζωή τους σ’ ένα ορφανοτροφείο».

Αυτή την περιγραφή συναντάει κανείς στην εφημερίδα “Salina Journal” του Τέξας. Η ημερομηνία που αναγράφεται είναι 24 Δεκεμβρίου 1957. Αποτελεί μέρος της διήγησης ενός ευτυχισμένου θετού γονιού που είχε μόλις πραγματοποιήσει το όνειρό του, αποκτώντας ένα υγιέστατο αγοράκι με συνοπτικές διαδικασίες. Μεταξύ άλλων, αισθάνεται ικανοποιημένος και από το γεγονός ότι έσωσε ένα πλάσμα από την πείνα και τις κακουχίες στις οποίες γεννήθηκε.

Πολλές δεκαετίες αργότερα, οι επιβιώσαντες δεν είναι πια παιδάκια. Δεν αρπάζουν το φαγητό λαίμαργα. Αντιθέτως, όμως, δεν τους έχει εγκαταλείψει η “πείνα” να ανακαλύψουν τις ρίζες τους. Άνθρωποι στα 60 τους χρόνια ενώνουν δυνάμεις, σχηματίζουν ομάδες στήριξης και επιχειρούν να επιστρέψουν στην αφετηρία της ζωής τους. Μία αφετηρία που τους στερήθηκε. Όταν, όμως, δεν γνωρίζεις από πού έρχεσαι, δυσκολεύεσαι να ανακαλύψεις και πού πας…

“Μωροπάζαρο” στη μεταπολεμική Ελλάδα

Από το 1949 έως και το 1962 παραπάνω από 3.200 μωρά, νήπια και παιδιά έως 14 ετών δόθηκαν για υιοθεσία σε οικογένειες από την Αμερική. «Ανήκαν κυρίως σε τρεις κατηγορίες: ήταν άπορα παιδιά, παιδιά κομμουνιστών και παιδιά από άγαμες μητέρες» λέει η Gonda Van Steen, καθηγήτρια στο Τμήμα Ελληνικών Σπουδών του Πανεπιστημίου του Λονδίνου, η οποία έχει ερευνήσει εκτεταμένα επί μία δεκαετία το θέμα και έχει γράψει το βιβλίο “Adoption, Memory and Cold War Greece: Kid Pro Quo?”.

Μέχρι το 1959, η διαδικασία που ακολουθείτο έμοιαζε περισσότερο με αγοροπωλησία. Η αποκάλυψη δύο σκανδάλων σηματοδότησε το τέλος της ασυδοσίας και της μαζικής εκροής παιδιών όχι μόνο προς την άλλη άκρη του Ατλαντικού, αλλά και προς την Ολλανδία. Αυτό δεν σημαίνει ότι η εξαγωγή παιδιών τελείωσε. Περιορίστηκε, όμως, σε μεγάλο βαθμό και τέθηκαν κάποιου είδους όρια. Μέχρι τότε, η κατάσταση θύμιζε μωροπάζαρο, όπως προαναφέραμε. Ένα ζευγάρι από την Αμερική έβλεπε φωτογραφίες και επέλεγε το παιδί που προτιμούσε. Το αντίτιμο δεν ξεπερνούσε τα 500 δολάρια, ασήμαντο αν σκεφτεί κανείς με τους μισθούς στις ΗΠΑ. Ποιοι επωφελούνταν: Οι διαμεσολαβητές. Δικηγόροι, βρεφοκομεία και ούτω καθεξής.

Οι βιολογικοί γονείς συνήθως δεν γνώριζαν το παραμικρό, παρά μονάχα την απώλεια του παιδιού τους. Κομμουνιστές, γυναίκες ελευθερίων ηθών, ανύπαντρες ανήλικες και άλλες μικρές τραγωδίες που συνάδουν με το κλίμα της εποχής. Μία χώρα που βρισκόταν σε άθλια κατάσταση. Δεν υπήρχαν πρώτες ύλες, καλλιεργήσιμες εκτάσεις, οδικό δίκτυο, θέσεις εργασίας. Και σαν να μην έφτανε η καταστροφική Κατοχή, η Ελλάδα διολίσθησε και στη δίνη του εξίσου καταστροφικού Εμφυλίου και όλων όσων ακολούθησαν.

Μία τέτοια χώρα, έδινε τα παιδιά της. Παιδιά που δίχως να αντιλαμβάνονται τί ακριβώς συμβαίνει, όφειλαν να μεταμορφωθούν. Πραγματοποιούσαν το ταξίδι με αεροπλάνα της Swiss Air και της Flying Duchess. Παραδίνονταν καθαρά, ντυμένα στην πένα και με καλοχτενισμένα μαλλιά μπροστά στις νέες τους οικογένειες, οι οποίες περίμεναν στο αεροδρόμιο το νέο μέλος τους.

Υπήρξαν και περιπτώσεις που τα ζωντανά πλάσματα δεν ανταποκρίνονταν στις προσδοκίες του φακού και επιστρέφονταν άρον άρον πίσω! Οι “πελάτες” ίσως τα έβρισκαν πιο μελαχρινά από όσο ανέμεναν! Δίχως αμφιβολία είναι λάθος να δαιμονοποιούνται και εκείνοι που επιθυμούσαν να αποκτήσουν ένα παιδί, στο οποίο κατά κανόνα έδωσαν άπλετη αγάπη και ευκαιρίες για μία καλύτερη ζωή.

Αναζητήσεις

Τα σόσιαλ μίντια επέδρασαν καταλυτικά στα παιδιά εκείνα που πλέον βρίσκονται στην έβδομη και όγδοη δεκαετία της ζωής τους, γυρεύοντας ακόμα την λύτρωση των απαντήσεων. Όλοι συμφωνούν ότι πρόκειται για μία ανοιχτή πληγή που ανά πάσα στιγμή αιμορραγεί. Μία ερώτηση ιατρού για το ιστορικό, μία παρατήρηση στην εμφάνιση, η απώλεια της οικογένειας στην οποία υιοθετήθηκαν και μία αίσθηση του ανήκειν. Στη συγκεκριμένη περίπτωση, η αίσθηση ότι δεν ανήκουν.

Μία από τις πλέον συγκλονιστικές ιστορίες είναι αυτή του γνωστού στελέχους του ΚΚΕ Ηλία Αργυριάδη. Στις 30 Μαρτίου του 1952, λίγες ώρες πριν τα ξημερώματα, ο Αργυριάδης εκτελέστηκε μαζί με το Νίκο Μπελογιάννη, το Δημήτρη Μπάτση και το Νίκο Καλούμενο. Καταδικάστηκαν με βάση τον νόμο για κατασκοπεία! Η τραγωδία του Ηλία Αργυριάδη δεν τελείωσε με τον βίαιο θάνατό του. Η σύζυγός του Κατερίνα Δάλλα βασανίστηκε στη Γενική Ασφάλεια και λίγες ημέρες μετά αυτοκτόνησε στο σπίτι της. Ξεψύχησε στα χέρια της 13χρονης κόρης της. Αυτή είχε υπό την προστασία της τις μικρές αδελφές της, τις οποίες άρπαξε το “Πατριωτικό Ίδρυμα Κοινωνικής Πρόνοιας και Αντιλήψεως”. Τα παιδιά αυτά δόθηκαν σε οικογένεια ομογενών στη Μασαχουσέτη των ΗΠΑ.

Στη δεύτερη κλασική ελληνική ταινία του Αλέκου Σακελλάριου “Λατέρνα, φτώχεια και γαρύφαλλο”, συνειδητοποιεί κανείς μέσα από την ιστορία της κόρης του εφοπλιστή Καίτη Μπεναρδή, την οποία υποδυόταν η Τζένη Καρέζη, την μοίρα των γυναικών που αποκτούσαν παιδί εκτός γάμου. Πολλές από αυτές, δίχως να δώσουν τη συγκατάθεσή τους, έχαναν το παιδί τους, το οποίο οι επιτήδειοι το έστελναν προς υιοθεσία στο εξωτερικό.

Ιστορίες της μεταπολεμικής Ελλάδας

Το 1959 ένα κοριτσάκι λίγων ημερών εντοπίζεται έξω από το Δημοτικό Ορφανοτροφείο Πατρών. Για τους επόμενους μήνες θα αναγνωρίζεται με τον κωδικό αριθμό 11056. Η μητέρα του είχε στερεώσει ένα βραχιολάκι στο πόδι του με το σημείωμα «Το παιδί θα ζητηθεί. Είναι αβάπτιστο κοριτσάκι έξι ημερών. Η μητέρα». Κανείς δεν γνωρίζει λεπτομέρειες για το αν ζητήθηκε ή όχι, καθώς υιοθετήθηκε από μία αμερικανική οικογένεια σχεδόν αμέσως.

Η Λίντα Κάρολ Τρότερ γεννήθηκε σε ένα μικρό και φτωχικό χωριό της Ελλάδας τη δεκαετία του 1950. Οι γονείς της βέβαια δεν ονομάζονταν Τρότερ και πιθανόν να μην είχαν ούτε καν ακούσει ποτέ το όνομα Λίντα. Ίσως ονειρεύονταν να την ονομάσουν Μαρία ή Γεωργία. Ποιος ξέρει; Όποια και αν ήταν τα σχέδιά τους, δεν πραγματοποιήθηκαν, καθώς η μικρή βρέθηκε στις ΗΠΑ και μετατράπηκε σε Λίντα Κάρολ, ζώντας μία ευτυχισμένη ζωή στο Χιούστον. Η δική της ιστορία είναι από τις πιο καλές, μιας και το ζευγάρι που την υιοθέτησε την αγάπησε, ήταν εύπορο και το σημαντικότερο ειλικρινές. Σύμφωνα με σχετική έρευνα, μόνο το 30% των υιοθεσιών ήταν πετυχημένες.

Οι θετοί γονείς της εξομολογήθηκαν ότι είναι υιοθετημένη, της έδωσαν τα πάντα και της αποκάλυψαν ότι η καταγωγή της ήταν από την Ελλάδα. Η Λίντα έδωσε έναν αγώνα για να ανακαλύψει τους βιολογικούς της γονείς και τα κατάφερε. Έτσι αποκαλύφθηκε μία από τις χιλιάδες ιστορίες που συγκινεί, αλλά και μοιάζει με όλες τις υπόλοιπες. Η 18χρονη Χαρίκλεια Νούλα έμεινε έγκυος. Η οικογένειά της την πέταξε στους δρόμους. Για καλή της τύχη την λυπήθηκε μία θεία της.

Γέννησε το κοριτσάκι, το οποίο ονόμασε Ευτυχία. Το μωρό μεταφέρθηκε αμέσως σε ένα ορφανοτροφείο και η νεαρή μητέρα δεν έφτιαξε ποτέ ξανά τη ζωή της, θρηνώντας για την Ευτυχία που αναβαφτίστηκε Λίντα. Οι δυο τους συναντήθηκαν. Και ανήκουν στους τυχερούς. Οι περισσότεροι που αναζητούν τις ρίζες και τους εναπομείναντες συγγενείς, ενημερώνονται ότι κανείς δεν βρίσκεται πλέον στη ζωή. Έτσι μένουν με μία πληγή και έναν ανείπωτο πόνο.

Ανοιχτές πληγές

Η αναπληρώτρια καθηγήτρια και πρόεδρος του τμήματος Πολιτικής Επικοινωνίας του California State University Μαίρη Καρδάρα είναι η κόρη μιας ανύπαντρης νεαρής μητέρας, η οποία εκδιώχθηκε από το χωριό της και τον πατέρα της, προκειμένου να μην ντροπιάσει την οικογένειά της με την εγκυμοσύνη της. Η Μαίρη Καρδάρα ποτέ δεν πρόλαβε να γνωρίσει τη βιολογική μητέρα της…

Σήμερα, έγραψε ένα γράμμα: «Νόστος, λέξη που μας θυμίζει Όμηρο και Ηλιάδα… Υπήρχε πλαστογράφηση χαρτιών. Άλλαξαν ονόματα και ημερομηνίες. Χωρίστηκαν αδέλφια και δίδυμα. Υπήρχε πόνος και ντροπή… που δεν ξεπεράστηκαν. Τι έγινε με το μωρό; Μια ζωή ήθελα να ξέρω, λέει η 90-χρόνη μητέρα. Μια ζωή ήθελα να ακούσω την αλήθεια και όχι το παραμύθι, λέει η κόρη της που μεγάλωσε στην Utah. Είπε κανείς ότι αυτά ξεχνιούνται;»

Η ιστορία της Μαίρης και άλλων παιδιών που πλέον, μεγάλωσαν, ωρίμασαν, αλλά δεν ξέχασαν. Θα κυκλοφορήσει σε ένα βιβλίο στα αγγλικά με τίτλο “Voices of Lost Children of Greece” (Φωνές των χαμένων παιδιών της Ελλάδας). Συγχρόνως, δέος προκαλούν και όσοι έμειναν πίσω. «Έχουν περάσει είκοσι τέσσερα χρόνια και στην ψυχή μου υπάρχει ένα κενό. Πολλά τα ερωτηματικά και το τοπίο θαμπό. Αν ζουν, πού άραγε να βρίσκονται; Είναι εκτός Αυστραλίας; Περνούν καλά με τους θετούς τους γονείς; Τα βάφτισαν; Έχουν οικογένειες;».

Πλέον, είναι πολλές οι ομάδες που σχηματίζονται κυρίως στα σόσιαλ μίντια για να στηρίξουν ο ένας τον άλλον. Μεταξύ αυτών, “The Eftychia Project”. Τα χρόνια περνάνε, το ίδιο και οι δεκαετίες. Είναι κάποιες πληγές, όμως, που μένουν για πάντα ανοιχτές. Αυτές μπορούν να κλείσουν μονάχα με απαντήσεις, επανενώσεις και ειλικρίνεια. Όσο επώδυνες και αν είναι αυτές…

από slpress