Ημέρα των Αρχείων

 Γράφει η Αγγελική Μέρου*

«…Την περισυναγωγήν Ιστορικής και Εθνολογικής ύλης ή αντικειμένων συντελούντων εις την διαφώτισιν της μέσης και νεωτέρας Ιστορίας και Φιλολογίας του Βίου και της Γλώσσης του Ελληνικού Λαού και σύστασιν Μουσείου και Αρχείου περιλαμβάνοντα τα τοιαύτα Μνημεία του Εθνικού Βίου»(1)

Με αφορμή την Ημέρα των Αρχείων που γιορτάζεται στις 9 Ιουνίου, γράφω, έστω με μια μικρή καθυστέρηση, αυτές τις λίγες γραμμές. Σύμφωνα με τον ΟΗΕ, σκοπός της Ημέρας των Αρχείων είναι η ανάδειξη της χρησιμότητας των αρχείων για την κοινωνία και τη χρηστή διακυβέρνηση μιας χώρας, καθώς και η ευαισθητοποίηση του κοινού για τη σημασία τους.

Αρχειακό υλικό φυλάσσεται, συντηρείται και ταξινομείται σε κάποιες χώρες, κυρίως της Δύσης, από τον 18ο αι. Στην Ελλάδα, η φύλαξη αρχειακού υλικού άρχισε να γίνεται όλο και πιο αναγκαία μετά τον αγώνα του ’21 και την ίδρυση του Ελληνικού Κράτους. Υπήρχαν μέχρι τότε τοπικές αρχειακές υπηρεσίες σε Σάμο, Κρήτη, νησιά του Ιονίου. Ο Ιωάννης Καποδίστριας προσπάθησε να τις οργανώσει, η δε Εθνική Βιβλιοθήκη της Ελλάδας υπηρετούσε, ώς έναν βαθμό, τον σκοπό αυτό από την ίδρυσή της (1834).

Πρώτη οργανωμένη προσπάθεια διάσωσης ιστορικών τεκμηρίων στάθηκε η ίδρυση της Ιστορικής και Εθνολογικής Εταιρείας Ελλάδος (1882), με πρωτεργάτες τους Σπύρο Λάμπρο, Νικόλαο Γ. Πολίτη, και πολλούς άλλους. Η ΙΕΕΕ δεν έπαυε, όμως, να είναι ένα Νομικό Πρόσωπο Ιδιωτικού Δικαίου.

Πέρασε σχεδόν ένας αιώνας από την ίδρυση του Ελληνικού Κράτους μέχρι να συνειδητοποιήσει η ελληνική πολιτεία την ανάγκη δημιουργίας μιας κρατικής υπηρεσίας που σκοπό θα είχε τη διάσωση, ταξινόμηση, συντήρηση και φύλαξη δημόσιων εγγράφων και ιστορικών τεκμηρίων. Και πάλι με πρωτεργάτες τους καθηγητές του Πανεπιστημίου Αθηνών Σπυρίδωνα Λάμπρο και Νικόλαο Γ. Πολίτη, ιδρύθηκαν, το 1914, από τον Ελευθέριο Βενιζέλο, τα Γενικά Αρχεία του Κράτους (ΓΑΚ). Πρώτος διευθυντής, ο αλησμόνητος Γιάννης Βλαχογιάννης, ο ακούραστος εργάτης στην υπηρεσία των αρχείων, που συνέλεγε κάθε χαρτάκι που έβρισκε ακόμη και στα σκουπίδια.

Αλλά και πάλι έλειπε η ευαισθησία, ακόμη και από τους υπουργούς και τις δημόσιες υπηρεσίες, να τακτοποιήσουν τα αρχεία τους. Για χρόνια, έγγραφα στοιβάζονταν σε ανήλιαγα υπόγεια κτιρίων, σε άθλιες συνθήκες. Αλλα χάνονταν, άλλα καταστρέφονταν ως άχρηστα και άλλα χρησίμευαν ακόμη και ως καύσιμη ύλη.

Βαθιά τομή στην υπόθεση των αρχείων συντελέστηκε από τον Αντώνη Τρίτση, υπουργό Παιδείας τη διετία 1986-88. Ανθρωπος με όραμα για την παιδεία και με συναίσθηση της σπουδαιότητας της διάσωσης του αρχειακού υλικού, στήριξε με πάθος και ανιδιοτέλεια την υπόθεση των αρχείων. Με υπουργικές αποφάσεις ίδρυσε τα κατά τόπους ιστορικά αρχεία, φρόντισε για τη στέγασή τους, τη στελέχωσή τους και τα λειτουργικά τους έξοδα. Το αρχικό σχέδιο για τη λειτουργία των αρχείων ολοκληρώθηκε με την ψήφιση του νόμου 1946/1991, επί υπουργίας Σουφλιά.

Ακολούθησε περίοδος άνθησης. Ιδρύθηκαν τοπικά αρχεία σε κάθε νομό, τα οποία λειτουργούν παράλληλα με τα ιστορικά αρχεία πόλεων και κοινοτήτων όπως των Δημητσάνας, Παραμυθιάς, Κυθήρων κ.ά., εμπλούτισαν το υλικό τους με αρχεία τοπικών υπηρεσιών, φορέων και ιδιωτών, διοργάνωσαν ομιλίες και εκθέσεις, δέχτηκαν μαθητές και φοιτητές και συντέλεσαν όχι μόνο στην καταγραφή, ταξινόμηση, φύλαξη ιστορικών τεκμηρίων, όχι μόνο στο άνοιγμα της έρευνας και μελέτης αυτών, αλλά κυρίως στην αφύπνιση της τοπικής κοινωνίας για την αξία τους και τη σημασία της παράδοσής τους στις αρχειακές υπηρεσίες.

Η ανοδική πορεία, όμως, ανατράπηκε άρδην τα τρία τελευταία χρόνια. Τα αρχεία δεν μπορούν να λειτουργήσουν. Οι θητείες των διευθυντών και προϊσταμένων έχουν λήξει και οι θέσεις παραμένουν κενές, το προσωπικό λιγοστεύει, αρμοδιότητες που έδιναν οικονομική αυτοτέλεια στις υπηρεσίες των ΓΑΚ έχουν περάσει σε κεντρικό επίπεδο στο υπουργείο Παιδείας, με αποτέλεσμα να μην εκτελούνται ενέργειες ούτε για τα αυτονόητα λειτουργικά έξοδα, όπως, υλικοτεχνική υποδομή, πυρασφάλεια, καθαριότητα, φύλαξη.

Παρ' όλα τα άρθρα που έχουν δημοσιευτεί από έγκριτους δημοσιογράφους στον Τύπο που πρόσκεινται στην κυβέρνηση, παρ' όλα τα έγγραφα διαμαρτυρίας, παρά τα διαβήματα του σωματείου των υπαλλήλων των ΓΑΚ προς την υπουργό Παιδείας, η κατάσταση παραμένει ως έχει και φαίνεται πως «...το θέμα των Αρχείων δεν είναι μέσα στις προτεραιότητες της κυβέρνησης».

Οι υπάλληλοι των ΓΑΚ καταβάλλουν φιλότιμες προσπάθειες, είναι όμως αναπόφευκτο, με αυτούς τους ρυθμούς θα υποβαθμιστούν οι παρεχόμενες υπηρεσίες, γεγονός που θα επιφέρει την έλλειψη εμπιστοσύνης ερευνητών και πολιτών. Αναρωτιέται κανείς, μετά από τρεις δεκαετίες δουλειάς και προόδου, θα οδηγηθούμε στη σταδιακή συρρίκνωση, αποδόμηση και απαξίωση του όλου οικοδομήματος; Με ποιον σκοπό άραγε; Δεν θέλω ούτε να το σκεφτώ.

* Δρ ιστορικός, υπηρέτησε με απόσπαση στα ΓΑΚ 1986-1990

(1) Σκοπός της ίδρυσης της Ιστορικής και Εθνολογικής Εταιρείας Ελλάδος όπως είχε διατυπωθεί το 1884.

από efsyn