Τα όρια της κυβερνητικής προπαγάνδας

 Γράφει ο Παντελής Κυπριανός*

Παρακολούθησα πρόσφατα συνέντευξη του Κυρ. Μητσοτάκη στη δημόσια τηλεόραση. Ο δημοσιογράφος επιχείρησε να θέσει ερωτήματα, να «γίνει» η φωνή του όλου. Από μνήμης: Γιατί όπλα στην Ουκρανία; Γιατί η αντιπολίτευση δεν ενημερώνεται γι' αυτά; Γιατί ενημερώνεται από αλλοεθνείς ηγέτες; Γιατί σε κρίσιμα ζητήματα δεν τη ρωτάτε; Ο πρωθυπουργός απάντησε επιλεκτικά. Διά του λόγου ή με το βλέμμα δεν επέτρεψε στον ερωτώντα να επανέλθει, να ξαναθέσει ερωτήματα που αποσιωπήθηκαν. Πιθανότατα σε κάποιο δυτικοευρωπαϊκό ή βορειοαμερικανικό δίκτυο ο δημοσιογράφος θα επανερχόταν και ο πολιτικός, όποιος κι αν ήταν, θα σεβόταν τον ερωτώντα.

Απουσία κουλτούρας διαλόγου; Υπεροψία; Αίσθηση ότι ο μονόλογος λειτουργεί ως αποτελεσματική προπαγάνδα, αλλιώς ως διάχυση των λεγομένων στο ακροατήριο; Πώς αλλιώς να κατανοήσουμε τη μέριμνα πετσώματος των ΜΜΕ; Φέτος μας τα χάλασε λίγο η ετήσια έκθεση των Ρεπόρτερ χωρίς Σύνορα. Για όποιον την παρακολουθεί η κατρακύλα ήταν εμφανής από το 2019. Αναντίρρητα οι εκθέσεις αυτές δεν ήταν πότε κολακευτικές για τη χώρα, συνήθως τις αποσιωπούσαμε. Φέτος όμως πιάσαμε πάτο. Γι' αυτό και οι σπασμωδικές, ενίοτε αστείες, αντιδράσεις.

Το μέσο είναι το μήνυμα υποστήριξε ο Μακ Λούαν. Συζητήσιμο. Στην περίπτωσή μας δεν πρόκειται για το μέσο. Πρόκειται για τις κλασικότερες μορφές προπαγάνδας. Χειραγώγηση του μέσου, περιορισμός εκφοράς ανταγωνιστικών μηνυμάτων, διαμόρφωση του περιεχομένου του μηνύματος. Λειτουργεί αυτό αποτελεσματικά; Εν μέρει. Ελλείψει άλλων μηνυμάτων ο αποδέκτης δεν έχει εικόνα του τι συμβαίνει. Επιπλέον μέσω της επανάληψης, του λέγε λέγε, μπορεί κάτι να μείνει.

Εν μέρει, όμως. Ακόμη και η αποδοχή ενός μηνύματος δεν σημαίνει πάντα κάτι. Κατά τεκμήριο αποδεχόμαστε ευκολότερα τα μηνύματα που δεν μας αγγίζουν. Ενδεικτικά αυτές τις μέρες κυβερνητικοί θριαμβολογούν για την έξοδο της χώρας από την επιτροπεία, αποσιωπώντας ότι αυτή δρομολογήθηκε το 2018. Μπορεί να πιστωθεί στην κυβέρνηση; Μπορεί. Είναι μια είδηση που σε πρώτη ματιά δεν αγγίζει άμεσα την καθημερινότητά μας. Επηρεάζει την εκλογική μας συμπεριφορά; Οχι άμεσα. Υπό προϋποθέσεις βοηθά στο να φιλοτεχνηθεί η εικόνα μιας αποτελεσματικής κυβέρνησης.

Τι γίνεται δυσκολότερα αποδεχτό και επηρεάζει περισσότερο τις συμπεριφορές μας; Θέματα που αγγίζουν την καθημερινότητά μας, τις υλικές συνθήκες της ζωής μας. Ακρίβεια (ηλεκτρικό ρεύμα, βενζίνη, πετρέλαιο...), πληθωρισμός, εργασία, απολαβές (μεροκάματο ή μισθός). Επειδή μας αφορούν άμεσα δύσκολα γίνονται πιστευτές ειδήσεις στα ζητήματα αυτά, όταν ιδιαίτερα αντίκεινται στην προσωπική εμπειρία. Τις πιστεύουν αυτοί που θέλουν να τις πιστέψουν είτε γιατί δεν τους αφορά είτε γιατί είναι θετικά προδιατεθειμένοι σ’ αυτόν που εκφέρει την είδηση. Γι' αυτό κυβερνητικά στελέχη άλλαξαν άρδην λόγο στο ζήτημα αυτό. Από τις αρχικές δηλώσεις ότι η ακρίβεια δεν είναι υπερβολική, αλλού είναι χειρότερα, περάσαμε στον πρωθυπουργικό λόγο περί εισαγόμενης ακρίβειας. Δεν λέμε πια αν αλλού είναι καλύτερα ή χειρότερα -δεν βολεύει-, αλλά αποδίδεται σε λόγους έξω από μας, δεν είμαστε εμείς υπεύθυνοι.

Η προπαγάνδα περνάει δύσκολα σε πτυχές της καθημερινότητας, του βιωμένου κόσμου. Σε κάποιες χώρες, και σε μας, περνάει ευκολότερα σ’ ένα άλλο πεδίο, βαραίνει στην εκλογική συμπεριφορά, το πεδίο της ταυτότητας. Ο Μπολσονάρο ψηφίστηκε από τους Βραζιλιάνους, κυρίως άντρες, με βασικό επιχείρημα ότι ο αντίπαλός του, υπουργός Παιδείας του Λούλα, σκόπευε να μετατρέψει τους νέους σε ομοφυλόφιλους. Στην Ελλάδα βαρύνοντα ρόλο έχει η Ιστορία, ειδικότερα οι σχέσεις με γειτονικές χώρες. Στις τελευταίες βουλευτικές η Ν.Δ. έκανε σημαία της το μακεδονικό και κατά δεύτερον το προσφυγικό. Ο αντίπαλος έγινε αντεθνικός, προδότης. Προδοσία και διόγκωση των προσδοκιών αποτέλεσαν τις βασικότερες πτυχές της προεκλογικής εκστρατείας της. Ασφαλώς προδοσία και προσφυγικό δεν βαραίνουν σήμερα όσο χθες. Σήμερα βαραίνει ή μπορεί να βαρύνει το όνομα Ερντογάν, οι σχέσεις με την Τουρκία. Θέμα υπαρκτό, ιδιαίτερα φορτισμένα διαχρονικά, ιδιαίτερα φέτος, μπορεί να παίξει τον ρόλο που έπαιξαν τα προηγούμενα θέματα το 2019.

Εν κατακλείδι, αν τα γραφόμενά μου είναι βάσιμα, το καλοκαίρι θα δεσπόσουν δύο λέξεις: Ερντογάν, τουρισμός. Η πρώτη αφορά την ταυτότητα, την ασφάλεια. Η δεύτερη τη μαγική λέξη, αντίδοτο στη σημερινή δυσπραγία, την ονειρεμένη έξοδο από τα σωρευμένα οικονομικά προβλήματα. Παράλληλα κάποιοι έπιασαν δουλειά, προσεύχονται στον Αίολο και τον Ηφαιστο να δεηθούν και να αφήσουν το λαμπερό επιτελικό κράτος στη ρέμβη του.

* Πανεπιστήμιο Πατρών 

από efsyn