Πολύ βαθιά τα οικονομικά τραύματα της πανδημίας - Οι αλλαγές και οι μεγαλύτεροι φόβοι που γεννήθηκαν λόγω του νέου κορωνοϊού

 Γράφει ο Βασίλης Γαλούπης

Η πανδημία προκάλεσε έναν οικονομικό σεισμό που χτύπησε ταυτόχρονα παντού. Η οικονομική ύφεση λόγω της πανδημίας αλλάζει τον τρόπο που αποταμιεύουμε, ξοδεύουμε και διαχειριζόμαστε το χρήμα. Νέες έρευνες στην Αμερική δείχνουν καινούργιες τάσεις στην κατανάλωση, την αποταμίευση και γενικότερα τον τρόπο που ο κόσμος αντιμετωπίζει το χρήμα. 

Επειδή υπάρχει μια παγκοσμιότητα σε αυτή την κρίση, με πλήγματα σε όλες τις χώρες, οι αλλαγές αυτές στη συμπεριφορά παρατηρούνται ουσιαστικά παντού. 

Η μεγάλη πλειονότητα, έως και 84%, αναγκάστηκε, λόγω της οικονομίας της πανδημίας, να κάνει σαρωτικές αλλαγές στο πώς διαχειρίζεται τα χρήματά της. Οι 9 στους 10 θεωρούν ότι θα συνεχίσουν με αυτές τις αλλαγές για κάμποσο διάστημα, ακόμα και αφού περάσει η τωρινή κρίση. 

Οι αλλαγές αφορούν τόσο το τι κάνουν με τα χρήματά τους όσο και το πώς νιώθουν για τα οικονομικό τους μέλλον, ενώ διατρέχουν οριζόντια κάθε «ομάδα», δηλαδή ηλικία, φύλο, γένος. Και ισχύουν τόσο γι’ αυτούς που τα οικονομικά τους επηρεάστηκαν άμεσα από την πανδημία όσο και για αυτούς που δεν ζημιώθηκαν προσωπικά. 

Δεν είναι μόνο οι απολύσεις και οι αναστολές εργασίας που φοβίζουν τον κόσμο, αλλά και οι μειώσεις μισθών, η περικοπή ωρών εργασίας και οι λιγότερες δουλειές. Αναγκαστικά η κρατική στήριξη και τα επιδόματα κάποια στιγμή θα τελειώσουν, δημιουργώντας ένα καθοδικό σπιράλ στην οικονομία. 

Σε έρευνα του «Newsweek» και της LendingTree, της μεγαλύτερης online αγοράς χρηματοοικονομικών προϊόντων, μόνο το 8% δεν ανησυχεί για τη μακροπρόθεσμη οικονομική του ασφάλεια. 

● Το 20% δηλώνει τρομοκρατημένο. 

● Το 60% του κόσμου εκτιμά ότι σε δυο χρόνια από τώρα θα είναι σε χειρότερη οικονομική κατάσταση συγκριτικά με σήμερα ή, στην καλύτερη των περιπτώσεων, στα ίδια επίπεδα. 

Υπάρχει μια διαρκώς αυξανόμενη πεποίθηση ότι η ύφεση λόγω της πανδημίας θα διαρκέσει πολύ.

Βαθύ οικονομικό τραύμα

Καθηγητές Οικονομικής Συμπεριφοράς στο Πανεπιστήμιο Berkeley της Καλιφόρνιας θεωρούν ότι οι συμπεριφορές του κόσμου δείχνουν πως ο αντίκτυπος της παρούσας κρίσης θα είναι θεμελιώδης, όχι φευγαλέος. Όπως ακριβώς η Μεγάλη Ύφεση δημιούργησε μια γενιά από «παθολογικούς τσιγκούνηδες» και η οικονομική κρίση του 2008 μας σημάδεψε για πάνω από μια δεκαετία. 

«Όταν βιώνεις ένα οικονομικό τραύμα, ουσιαστικά αναπρογραμματίζεσαι και η συγκεκριμένη εμπειρία πυροδοτείται ακόμα και όταν έχουν αλλάξει οι συνθήκες» λέει η Ulrike Malmendier, ερευνήτρια του Berkeley: «Αν βιώσεις μια βαθιά οικονομική ύφεση, μετά συμπεριφέρεσαι επί δεκαετίες λες και πρόκειται να ξανασυμβεί οποιαδήποτε στιγμή».

Ακόμα και εκεί όπου δεν υπάρχει άμεση αδυναμία κάλυψης των βασικών αναγκών, οι άνθρωποι συχνά υιοθετούν τη λιτότητα. Οι ίδιες οι συνθήκες το επιτρέπουν: λιγότερα έξοδα μετακίνησης, όχι έξοδοι για αθλητικά events, συναυλίες ή σινεμά, λιγότερες ανάγκες για καινούργια ρούχα, λιγότερες επισκέψεις σε εστιατόρια, μειωμένες επισκέψεις σε κομμωτήρια, γυμναστήρια, μαγαζιά. 

Είτε από επιθυμία αποταμίευσης είτε από ανασφάλεια του κόσμου για τυχόν έκθεση στον ιό, οι υπηρεσίες παραμένουν σε πολύ χαμηλά επίπεδα σε σχέση με τις προ πανδημίας επιδόσεις.

Οι νέες τάσεις

Σύμφωνα με τις έρευνες οι νέες τάσεις στην οικονομική συμπεριφορά των ανθρώπων είναι η μεγαλύτερη αποταμίευση (38%) και η σημαντική μείωση στις δαπάνες (35%).

Όπως παρατηρεί, μάλιστα, το Bureau of Economic Analysis, τα ποσοστά προσωπικής αποταμίευσης στις ΗΠΑ εκτοξεύθηκαν από την άνοιξη, πηγαίνοντας από 8,3% τον Φεβρουάριο, πριν ξεκινήσουν τα lockdowns, σε 33,5% τον Απρίλιο. Τον Ιούλιο έπεσαν στο 17,8%, αλλά παραμένουν σε υπερδιπλάσιο ποσοστό από τα προ πανδημίας επίπεδα. Οι άνθρωποι δηλώνουν ότι θα συνεχίσουν να είναι φειδωλοί με τα χρήματά τους και να «χτίζουν» ένα μαξιλάρι ανάγκης, ακόμα και όταν η οικονομία επιστρέψει σε μεγαλύτερη κανονικότητα.

Συμπεριφορές αντρών - γυναικών 

Γυναίκες και άνδρες φαίνεται να ανταποκρίνονται διαφορετικά στην οικονομική διαχείριση της πανδημίας, ίσως επειδή σε πολλές χώρες οι γυναίκες έχασαν δυσανάλογα περισσότερες δουλειές, ενώ απ’ όσες συνεχίζουν να εργάζονται πολλές απασχολούνται σε δουλειές «πρώτης γραμμής» (σούπερ μάρκετ, καθαρισμός κ.λπ.), θέσεις εργασίας πιο ευάλωτες στον ιό.

Έτσι, περίπου το ένα τέταρτο των γυναικών κατάφεραν να αποταμιεύσουν χρήματα από την αρχή της πανδημίας, ενώ το αντίστοιχο ποσοστό των ανδρών ήταν σχεδόν στο μισό.

Τα μεγάλα άγχη

Οι μεγαλύτερες ανησυχίες του κόσμου αφορούν το αν θα μπορέσουν ποτέ να συνταξιοδοτηθούν (στην κορυφή της σχετικής λίστας) και ακολουθούν το άγχος για το πόσο καιρό θα τους πάρει να βελτιωθούν οικονομικά, όπως και το αν θα μπορέσουν να έχουν σταθερή εργασία με κανονικές απολαβές.

Το Ινστιτούτο Brookings σε αναφορά του τον Ιούλιο εκτίμησε ότι το ένα τρίτο ή και παραπάνω από τις θέσεις εργασίας που χάθηκαν από τον Μάρτιο μέχρι τον Μάιο δεν πρόκειται να υπάρξουν ξανά.

Πόσο θα κρατήσουν οι αλλαγές

Θα διατηρηθούν οι αλλαγές και μετά την άμεση οικονομική κρίση; Κρίνοντας από το παρελθόν, η ιστορία υποδεικνύει ότι το τέλος της πανδημίας μάλλον δεν θα θεραπεύσει το «τραύμα» γρήγορα ούτε θα σβήσει τις νέες οικονομικές συνήθειες που αποκτούν πολλοί. 

Όσοι επιβιώνουν από οικονομικές καταστροφές τείνουν συχνά να συμπεριφέρονται με τρόπους που δεν συνάδουν με την οικονομική πραγματικότητα που έχουν μπροστά τους. Παράδειγμα οι «αιωνίως τσιγκούνηδες» που προέκυψαν μετά τη Μεγάλη Ύφεση από το κραχ του 1929.

Ερευνητές του Berkeley συμπέραναν ότι η πρώτη εμπειρία νέων ανθρώπων με το χρηματιστήριο καθόρισε τη στάση τους απέναντι στη χρηματαγορά για δεκαετίες μετά, άσχετα από το αν η εμπειρία αυτή ήταν καλή ή κακή. Αυτοί που είχαν κακές αποδόσεις στις χρηματαγορές το 1970 απέφευγαν στη συνέχεια το χρηματιστήριο για χρόνια. Αντίθετα, όσοι είχαν υψηλά κέρδη το’90 συνέχιζαν να επενδύουν σοβαρά ποσά, άσχετα από τις συνθήκες της αγοράς.

Οι καταναλωτικές συνήθειες ακολουθούν το ίδιο μοτίβο. Η έρευνα του Berkeley ανακάλυψε ότι οι άνθρωποι που πέρασαν οικονομικά σοκ και περιόδους υψηλής ανεργίας τείνουν μετά να ξοδεύουν σημαντικά λιγότερα ακόμα και για φαγητό, όπως για άλλα βασικά αγαθά, συγκριτικά με τη μετέπειτα οικονομική τους κατάσταση, που μπορεί να εξελίχθηκε σε καλή.

Οικονομικές ουλές

Οι ειδικοί ονομάζουν «οικονομικές ουλές» τις ισχυρές εμπειρίες που έχουν διαρκείς επιπτώσεις στη συμπεριφορά μας, επειδή τέτοιες εμπειρίες αλλάζουν δομικά το «hardware» του εγκεφάλου μας. Όσο πιο δυνατή η εμπειρία τόσο πιο δυνατά τα νευρολογικά σήματα - αντιδράσεις. 

Αυτές οι εμπειρίες, είτε θετικές είτε αρνητικές, αποτυπώνονται ανεξίτηλα στη μνήμη μας και έχουν πολύ μεγαλύτερο αντίκτυπο στο τι αποφάσεις παίρνουμε από οποιαδήποτε στοιχεία ή νούμερα. Το αποτέλεσμα είναι οικονομικές αποφάσεις που συχνά δεν δείχνουν λογικές ανάλογα με τις συνθήκες της (κάθε) στιγμής.

Αυτό βοηθά να εξηγηθεί το γιατί οι νεότερες ηλικίες συμπεριφέρονται τόσο φειδωλά μετά την οικονομική κρίση του 2008, ακόμα και αφότου η οικονομία ανέκαμψε. Σύμφωνα με την Pew Research, το 2010 ήταν πολλοί περισσότεροι οι νέοι με μηδέν χρέος πιστωτικών καρτών από ό,τι το 2001. Έρευνες δείχνουν ότι σχεδόν το 40% των νέων θεωρούνται «σούπερ αποταμιευτές» αφού αποταμιεύουν πάνω από το 10% των εισοδημάτων τους. 

Οι μετασεισμοί αυτού που βιώνουμε σήμερα αναμένεται ότι θα είναι τόσο ισχυροί όσο και αυτοί των ιστορικών οικονομικών υφέσεων του παρελθόντος. Αν έχουμε ένα ασφαλές εμβόλιο μέχρι το τέλος της χρονιάς κι ο Μάρτιος του 2021 μοιάζει με την προ πανδημίας εποχή, τότε όλα τα μοντέλα αναμένουν ότι ο κόσμος θα συμπεριφέρεται σαν να μην υπήρξε ποτέ κρίση. 

Οι ερευνητές του Berkeley, όμως, έχουν διαφορετική άποψη: «Για χρόνια, αν όχι για δεκαετίες, οι άνθρωποι θα θεωρούν ότι κάτι τέτοιο είναι πιθανό να ξανασυμβεί, πράγμα που θα τους κάνει πιο προσεκτικούς στο πόσα ξοδεύουν».

Εκτός από τις ισχυρές ψυχολογικές επιπτώσεις των μεγάλων μακροοικονομικών συμβάντων, η πανδημία θα έχει και άλλου τύπου συνέπειες διαρκείας. 

Οι μαζικές απώλειες θέσεων εργασίας των προηγούμενων μηνών θα έχουν πιθανότατα τεράστιο μακροπρόθεσμο αντίκτυπο στα εισοδήματα. Παρατεταμένη ανεργία συχνά σημαίνει ότι κάποιος θα δεχτεί μείωση μισθού για να επιστρέψει στη δουλειά ή θα συμβιβαστεί με part time απασχόληση.

Οι εργαζόμενοι που χάνουν μια σταθερή δουλειά έχουν απώλεια ακόμα και 20% από τα αθροιστικά κέρδη ολόκληρης της ζωής τους και οι επιπτώσεις στους μισθούς μπορεί να διαρκέσουν 20 χρόνια, σύμφωνα με το Πανεπιστήμιο της Καλιφόρνιας στο Λος Άντζελες (UCLA). Ουσιαστικά ολόκληρη η καριέρα κάποιου μπορεί να σημαδευτεί από τη χρονική στιγμή που θα τύχει να χάσει τη δουλειά του, λένε οι στατιστικολόγοι του UCLA. 

Τα απόνερα μένουν

Παρατηρούνται, όμως, κι άλλες αλλαγές νοοτροπίας. Κάποιοι που ποτέ στο παρελθόν δεν είχαν επιχειρηματική δραστηριότητα θέλουν να αποκτήσουν μεγαλύτερο έλεγχο στο εισόδημά τους ώστε σε μελλοντικό οικονομικό σοκ - κρίση να μην είναι στο έλεος ενός εργοδότη. Στρέφονται, δηλαδή, στην επιχειρηματικότητα.

Ενώ οι υφέσεις θεωρούνται συχνά ως βραχυπρόθεσμα γεγονότα, οι έρευνες δείχνουν πως αυτό που οι ειδικοί αποκαλούν «οικονομικές ουλές», μπορεί να διαρκέσει δεκαετίες. Το Economic Policy Institute εξηγεί τις επιπτώσεις: 

«Τα χαμηλότερα εισοδήματα για οικογένειες μπορεί να σημαίνουν έλλειψη ευκαιριών μόρφωσης για τα παιδιά τους. Η απότομη μείωση στις δαπάνες δεν επιτρέπει να ανοίξουν καινούργιες επιχειρήσεις και ωθεί τις μεγαλύτερες εταιρείες να μειώσουν επενδύσεις σε έρευνα και ανάπτυξη, που με τη σειρά τους θα μπορούσαν να οδηγήσουν σε νέα προϊόντα, νέες εταιρείες και περισσότερες δουλειές». 

Επιπλέον η ψυχολογική επιβάρυνση δεν φαίνεται να εξαφανίζεται όταν οι οικονομίες ανακάμπτουν. Οι άνθρωποι που βίωσαν μεγάλα προβλήματα στα οικονομικά και τις δουλειές του στη Μεγάλη Ύφεση ήταν πιο πιθανό να πάσχουν από άγχος, κατάθλιψη και να κάνουν χρήση ναρκωτικών. Τέτοια προβλήματα ψυχικής υγείας, μάλιστα, επέμεναν για πολλά χρόνια μετά το τέλος της ύφεσης.

Τα συμπεράσματα της έρευνας

Η έρευνα «Newsweek» / LendingTree για το πώς η οικονομική κρίση της πανδημίας αλλάζει τις συμπεριφορές μας απέναντι στο χρήμα, δείχνει:

1. Τι κάνουν ήδη

● Αποταμιεύουν περισσότερα λόγω μειωμένων εξόδων: 38%.

● Μείωσαν απότομα τις δαπάνες: 35%.

● Αποταμιεύουν λιγότερα λόγω μειωμένου εισοδήματος: 24%.

● «Βάζουν χέρι» στις οικονομίες τους για να τα βγάλουν πέρα: 21% .

2. Τι λένε ότι θα κάνουν στο εξής

● Θα αποταμιεύουν περισσότερα για καταστάσεις ανάγκης: 48%.

● Θα ξοδεύουν λιγότερα - θα είναι πιο φειδωλοί: 36%.

● Θα θέσουν ως προτεραιότητα να μην έχουν χρέη: 24%.

● Θα αποταμιεύουν περισσότερα για τη σύνταξή τους: 22%.

3. Τι φοβούνται περισσότερο

● Ότι δεν θα καταφέρουν να συνταξιοδοτηθούν στην ώρα τους ή και ποτέ: 19%.

● Ότι θα χρειαστούν χρόνια για να ξεφύγουν από την άσχημη οικονομική κατάσταση στην οποία έχουν περιέλθει: 16%.

● Ότι δεν θα μπορέσουν να βρουν ή να κρατήσουν μια δουλειά που θα πληρώνει καλά: 14%.

● Ότι τα ενήλικα παιδιά τους θα αγωνίζονται οικονομικά για πολύ καιρό: 19%.

4. Ποιοι είναι οι πιο «τρομοκρατημένοι» από όλους

● Όσοι απολύθηκαν ή είναι σε αναστολή εργασίας: 65%.

5. Όταν τελειώσει αυτή η ύφεση

● 35% θα συνεχίσουν να αποταμιεύουν περισσότερα για ώρα ανάγκης.

● 32% θα περνάνε περισσότερο χρόνο με την οικογένεια και τους φίλους τους.

● 31% θα είναι λιγότερο υλιστές.

από topontiki