Λαϊκισμός και παγκοσμιοποίηση

Γράφει ο Στάθης Ανδρέου

Σ’ ένα ενδιαφέρον κείμενο, ο Economist γράφει ότι δεν μπορείς να είσαι λαϊκιστής και ταυτόχρονα συντηρητικός υπέρμαχος των ελεύθερων αγορών. Αναφερόμενος ο συγγραφέας στη Βρετανή πρωθυπουργό Τερέζα Μέι και τον Πρόεδρο των ΗΠΑ Ντόναλντ Τραμπ, έγραφε ότι οι δύο ηγέτες θα βρεθούν μπροστά σε ένα δίλημμα.

Ακολουθήστε μας στο Facebook Τελευταία Έξοδος

Ή θα υλοποιήσουν τις υποσχέσεις τους απέναντι στους ψηφοφόρους, ή θα κάνουν το χατίρι των ελεύθερων αγορών, απλούστατα γιατί τα δύο είναι ασυμβίβαστα.

Η παγκοσμιοποίηση, η ελεύθερη αγορά και η απορρύθμιση δεν συνάδουν με το κοινωνικό κράτος, τους δασμούς στις εισαγωγές, την επιστροφή των εταιρειών στον τόπο τους και τον έλεγχο του κράτους στον ιδιωτικό τομέα. «Εν ολίγοις, οι αγορές πιστεύουν ότι τόσο η Μέι όσο και ο Τραμπ θα είναι συντηρητικοί τύπου Θάτσερ/Ρήγκαν. Οι ψηφοφόροι τους πιστεύουν το αντίθετο. Μια από τις μεγαλύτερες μάχες των επόμενων τεσσάρων χρόνων θα είναι ο τετραγωνισμός αυτού του κύκλου».

Από πολιτικής απόψεως το επίμαχο σημείο είναι η αναγωγή του λαϊκισμού σε ιδεολογία, έστω και αβαθή. Η ιδεολογικοποίησή του μπορεί να τον καταστήσει ένα επικίνδυνο θεωρητικό εργαλείο στα χέρια των άνευ όρων υπέρμαχων της παγκοσμιοποίησης και του νεοφιλελευθερισμού.

Χωρίς να θέλουμε να υποστηρίξουμε ή να καταρρίψουμε εδώ το φαινόμενο της παγκοσμιοποίησης, οφείλουμε να τονίσουμε ότι ο αποχαρακτηρισμός της πολιτικής από τα αριστερά ή δεξιά της χαρακτηριστικά οδηγεί σε μια επικίνδυνη ομογενοποίηση. Ο ΣΥΡΙΖΑ (παλαιότερα πολύ σήμερα λιγότερο) και η Χρυσή Αυγή ταξινομούνται σαν να είναι το ίδιο πράγμα. Δεδομένου ότι το βασικό κριτήριο για να είναι κάποιος λαϊκιστής είναι η οικοδόμηση ενός αντισυστημικού «εμείς». Οποιαδήποτε πολιτική εναντιώνεται στην κυρίαρχη πολιτική γίνεται αυτομάτως και «λαϊκιστική».

Οι δύο άξονες

Χαρακτηριστική αυτού του τύπου είναι η ανάλυση του Αυγούστου 2016 από το Harvard Kennedy School, με τίτλο, «Ο Τραμπ, το Brexit και η άνοδος του λαϊκισμού: Οι μη έχοντες και η πολιτιστική ανάκρουση» από τους Ίνγκλχαρτ και Νόρις. Πολύ συνοπτικά, η εργασία υποστηρίζει ότι τα πολιτικά κόμματα κινούνται σε δύο άξονες:

Πρώτον στον άξονα Αριστερά-Δεξιά. Την Αριστερά χαρακτηρίζει ο κρατισμός, η αναδιανομή, το Κράτος Πρόνοιας, η συλλογικότητα κλπ, ενώ τη Δεξιά η ελεύθερη αγορά, το μικρό κράτος, η απορρύθμιση, η χαμηλή φορολόγηση, ο ατομικισμός κλπ.
Δεύτερον, στον άξονα λαϊκισμός-κοσμοπολίτικος φιλελευθερισμός. Ο λαϊκισμός χαρακτηρίζεται από την αντισυστημικότητα, την ισχυρή ηγεσία, τη λαϊκή βούληση, τον εθνικισμό, τις παραδοσιακές αξίες κλπ. Αντιθέτως, ο κοσμοπολίτικος φιλελευθερισμός χαρακτηρίζεται από την πλουραλιστική δημοκρατία, την ανεκτικότητα, την πολυπολιτισμικότητα, τις προοδευτικές ιδέες κλπ.

Στην ουσία αποσυνδέει παραδοσιακές αριστερές και δεξιές αξίες από την Αριστερά και τη Δεξιά και τις καθιστά νέες κατηγορίες. Αιτία του φαινομένου προσδιορίζει είτε την υποβάθμιση του βιοτικού επιπέδου των κατοίκων αυτών των χωρών, είτε τη βαθμιαία πολιτισμική μετατόπιση των κομμάτων που αποξένωσε τους παραδοσιακούς τους ψηφοφόρους. Οι ερευνητές προκρίνουν τη δεύτερη ερμηνεία ως πιο πιθανή.

Σύμφωνα με τους δύο άξονες δημιουργείται ένας πολιτικός χάρτης, όπου κάθε κόμμα εμπίπτει σε ένα από τα τέσσερα σχηματικά τεταρτιμόρια (λαϊκίστικη Αριστερά, λαϊκίστική Δεξιά, κοσμοπολίτικη φιλελεύθερη Αριστερά, κοσμοπολίτικη φιλελεύθερη Δεξιά. Η «αριστεροσύνη» και η «δεξιοφροσύνη» κάθε κόμματος, όπως και ο «λαϊκισμός» ή «φιλελευθερισμός», ποσοτικοποιούνται και είναι μετρήσιμοι και κατατάξιμοι.

Δεν είναι της παρούσης η αξιολόγηση της 53σέλιδης μελέτης. Ωστόσο προς γνώσιν (και τέρψιν) του αναγνωστικού κοινού αναφέρουμε (με στοιχεία του 2014) ότι η ΝΔ και ο ΣΥΡΙΖΑ θεωρούνται με τα παραπάνω κριτήρια εξίσου λαϊκίστικα κόμματα, ενώ η Χρυσή Αυγή και οι ΑΝΕΛ τοποθετούνται στη λαϊκίστικη Αριστερά!

Ειδικά, στην Ευρώπη ο λαϊκισμός τείνει να ταυτιστεί με τον ευρωσκεπτικισμό. Πράγμα που κινδυνεύει να σημαίνει ότι θα υπάρχουν μόνο δύο πολιτικές εκδοχές στα μάτια της Ευρώπης: Η «κοσμοπολίτικη» που θέλει τη φιλελεύθερη Ευρώπη των ανοιχτών αγορών, συνόρων, ιδεών κ.λπ. και η «λαϊκιστική» που είναι ξενοφοβική, ισλαμοφοβική, εθνικιστική και υπέρ του προστατευτισμού.

Οποιοσδήποτε δεν κολλάει στο κυρίαρχο αφήγημα θα χαρακτηρίζεται ως λαϊκιστής, άσχετα με το ποια ακριβώς είναι η διαφοροποίησή του από τον «κοσμοπολιτισμό». Αυτό προφανώς είναι λάθος. Είναι άλλο πράγμα να μιλάμε για λαϊκισμό της Δεξιάς και της Αριστεράς, εννοώντας την ακατάσχετη ρητορική και άλλο πράγμα να μιλάμε γενικά για λαϊκισμό, όπου ο φασισμός και ο σοσιαλισμός είναι τελικά το ίδιο πράγμα.

Για τους υπέρμαχους της παγκοσμιοποίησης, οποιαδήποτε φωνή εναντίωσης είναι πράγματι το ίδιο. Για την παγκοσμιοποίηση η εναντίωση δεν έχει διαφορά από πού προέρχεται. Αντίθετα, βοηθά στον προσδιορισμό του «εχθρού», του «άλλου» και ως εκ τούτου στον αυτοπροσδιορισμό και στην καλύτερη οργάνωση απέναντί του. Υπό αυτήν την έννοια, η αναγωγή του λαϊκισμού σε ιδεολογία αποτελεί και η ίδια φαινόμενο λαϊκισμού που δημιουργεί δύο στρατόπεδα: «εμείς» και οι «λαϊκιστές».

Κυρίως, όμως, στερεί από προοδευτικές αντισυστημικές δυνάμεις τον αυτοπροσδιορισμό μέσα από τη διαφοροποίηση από τον κυρίαρχο λόγο. Γιατί μπορεί να υπάρχει ένας αντισυστημικός λόγος που δεν θα είναι αναγκαστικά λαϊκίστικος. Ένας λόγος που θα υπερασπίζεται τα δικαιώματα και τις διεκδικήσεις του απλού κόσμου, χωρίς να του χαϊδεύει αυτιά με ψεύτικες υποσχέσεις και που δεν θα δρα αυταρχικά στο όνομά του. Ένας λόγος που θα εξασφαλίζει την κυριαρχία του με διαφανείς και συμμετοχικές διαδικασίες, αντί δια αντιπροσώπων.

Πηγή