Mind the gap

Προσοχή στο διάκενο μεταξύ ιδεαλισμού και ουτοπικού ιδεαλισμού

Η αλήθεια είναι πως ζούμε σε έναν άδικο κόσμο.

Το 2012 έκανα το πρώτο μάθημα διεθνούς δικαίου. Ήταν ένα αρκετά αντισυμβατικό πρώτο μάθημα. Ο καθηγητής ζήτησε από όλους μας να γράψουμε σε μια κόλλα χαρτί αν πιστεύουμε πως είναι ισχυρότερο το δίκαιο του ισχυρού ή το διεθνές δίκαιο.

Ακολουθήστε μας στο Facebook Τελευταία Έξοδος 

Από τους 100 και πλέον πρωτοετείς φοιτητές στο αμφιθέατρο η συντριπτική πλειοψηφία επιλέξαμε το δίκαιο του ισχυρού. 

Απογοητευτικό αν το καλοσκεφτεί κανείς.

Μόνο που ο καθηγητής μας δεν ήταν απογοητευμένος. Ήταν έξαλλος. Ήταν έξαλλος που έβλεπε 100 νέα παιδιά να ξεκινάνε την ακαδημαϊκή τους σταδιοδρομία με έναν τέτοιο κυνισμό, αναγνωρίζοντας την υπεροχή του δίκαιου του ισχυρού.

Πώς θα κάναμε τον κόσμο καλύτερο με αυτή τη λογική;

“Scratch any cynic and you will find a disappointed idealist.” (George Carlin)

Θυμάμαι πως υπήρξε μέρα που ήρθε στο αμφιθέατρο για μάθημα βουρκωμένος.

Ένας από τους μεταπτυχιακούς φοιτητές του - ένα από τα παιδιά του όπως τα αποκαλούσε - είχε αδικηθεί απροκάλυπτα σε έναν διαγωνισμό προς όφελος μιας άλλης φοιτήτριας, στερώντας του μια θέση εργασίας και μια καριέρα.

Ήταν πληγωμένος εκείνη την ημέρα. Αναρωτιόταν γιατί μας δίδασκε όσα μας δίδασκε, όταν ο κόσμος λειτουργούσε έτσι. Ήταν η μοναδική στιγμή αμφισβήτησης των αξιών του στα τέσσερα χρόνια που υπήρξα φοιτητής του.

Είχε δίκιο σε όλα, εν μέρει.

Ο καθηγητής μου είναι ένας αθεράπευτα ρομαντικός, ένας ουτοπικός ιδεαλιστής.

Προσπάθησε να εμφυσήσει σε εμάς τον ίδιο ουτοπικό ιδεαλισμό. Πραγματικά πιστεύει πως η μόνη εναλλακτική είναι η απουσία ιδεωδών, ο κυνισμός. Και φυσικά η βεβαιότητα της κοινωνικής στασιμότητας, της μη προόδου, που αναπόφευκτα συνοδεύει τον κυνισμό.

Το πρόβλημα, όμως, με τον ρομαντισμό είναι το πόσο βαθιά μπορεί να σε πληγώσει η διαβίωση σε έναν τόσο κυνικό, έναν τόσο άδικο κόσμο.

Κανείς δεν γεννήθηκε κυνικός. Απογοητεύτηκε μονάχα κάπου στην πορεία.

Mind the gap between the train and the platform.

Mind the gap between idealism and utopian idealism.

Στο μυαλό μου υπάρχει μια σαφής διάκριση ανάμεσα στο να αντιλαμβάνεσαι και στο να αποδέχεσαι μια κατάσταση.

Λειτουργεί ο κόσμος με βάση το διεθνές δίκαιο;

Στο βαθμό που το επιτρέπουν οι ισχυροί.

Κι αυτό είναι η πλήρως ρεαλιστική και κατά το ελάχιστο κυνική απάντηση.

Συμφωνώ με αυτό;

Όχι! Φυσικά και όχι.

Μα, δεν μπορώ να αλλάξω τον κόσμο χωρίς να τον αντιλαμβάνομαι. Δεν μπορώ να απορρίπτω μηδενιστικά ό,τι ισχύει επειδή δε συμφωνώ. Δεν κυνηγάω ουτοπίες. Γιατί αυτό είναι το κακό με τις ουτοπίες. Δεν έχουν καμία επαφή με την πραγματικότητα.

Με τον ίδιο τρόπο υπάρχει μια σαφής διάκριση ανάμεσα στον ιδεαλισμό και στον ουτοπικό ιδεαλισμό.

Δεν συνηγορώ κατά του ιδεαλισμού. Όχι.

Οι ιδέες, οι αξίες, οι πεποιθήσεις είναι η πυξίδα του άνθρωπο. Είναι αναγκαίες, πολύτιμες. Δείχνουν τον δρόμο για την πραγμάτωση των στόχων, όσο δύσκολος κι αν είναι.

Συνηγορώ, ωστόσο, κατά του ουτοπικού ιδεαλισμού.

Είναι μια χαλασμένη πυξίδα και ο κόσμος είναι ήδη αρκετά δαιδαλώδης.

Η Ιστορία το έχει αποδείξει ουκ ολίγες φορές.

Ενδεικτικά μόνο αναφέρω τον Woodrow Wilson, καθηγητή πολιτικής επιστήμης και μετέπειτα Πρόεδρο των Ηνωμένων Πολιτειών κατά την περίοδο 1913 - 1921. Θεωρείται ο πατέρας του ουτοπικού φιλελευθερισμού.

Το δημοφιλές, δίκαιο κι ηθικό, όραμα του Wilson - όπως αυτό αποκρυσταλλώθηκε στα 14 Σημεία - ήταν μη συμβατό με την πραγματικότητα του διεθνούς συστήματος. Ακόμα κι ο πανίσχυρος Αμερικανός Πρόεδρος, νικητής του Μεγάλου Πολέμου, δεν κατάφερε να υλοποιήσει το ανεδαφικό όραμά του. Δεν κατάφερε να αποσπάσει έστω την υποστήριξη του Κογκρέσου.

Αλίμονο στους λιγότερο ισχυρούς οραματιστές.

Mind the gap between the train and the platform.

Mind the gap between visions and targets.

Τα οράματα, οι ουτοπίες είναι επικίνδυνα ακριβώς επειδή δεν είναι ρεαλιστικά. Είναι χίμαιρες.

Οι στόχοι είναι ρεαλιστικοί. Κι η αλλαγή του κόσμου χρειάζεται να είναι στόχος κι όχι όραμα ή ουτοπία.

Μη συμφωνείς, μην αποδέχεσαι τον κόσμο! Είναι άδικος.

Άλλαξε τον, χτίσε κάτι νέο, καλύτερο, χωρίς όμως να γκρεμίσεις όσα έχουν ήδη χτιστεί.

Η αλλαγή είναι διαδικασία, επέρχεται σταδιακά.

«Τη χειρότερη υπηρεσία προσφέρουν σήμερα αυτοί που υποστηρίζουν το ‘όλα και αμέσως’. Μια χώρα δεν αλλάζει από τη μια μέρα στην άλλη, μια δημοκρατία δε χτίζεται με ευχολόγια ή με μαξιμαλισμούς» (Nadine Gordimer)

Το αξίωμα της Gordimer για την οικοδόμηση της δημοκρατίας θα μπορούσε να χαρακτηριστεί θεμελιώδες, μιας κι η εφαρμογή του είναι πολύ ευρύτερη.

Η αλλαγή απαιτεί χρόνο, κι οφείλουμε να σεβόμαστε τον χρόνο αυτόν.

Αλλιώς, τίποτα δεν αποκτά ουσιαστικές βάσεις.

“Be the change that you wish to see in the world.” (Mahatma Gandhi)

Ευχόμαστε την αλλαγή, διακηρυκτικά τουλάχιστον, απευχόμαστε όμως την προσωπική αλλαγή. Πόσο παράλογο;

"Insanity is doing the same thing over and over again and expecting different results." (Rita Mae Brown)

Κι, όμως, επιμένουμε να επαναλαμβάνουμε τις ίδιες συμπεριφορές σε επίπεδο μονάδας, αναμένοντας αλλαγές σε επίπεδο συλλογικότητας.

Μα, ο κόσμος θα αλλάξει προς το καλύτερο από κάτω προς τα πάνω. Η συλλογικότητα αλλάζει, όταν αλλάζουν οι συστατικές της μονάδες.

Είναι δύσκολο το να ξεκινήσεις την επανάσταση. Ακόμα κι αν αυτό σημαίνει να αλλάξεις μόνο τον εαυτό σου. Κι, όμως, έτσι αλλάζει ο κόσμος, αυτή είναι πιο ριζοσπαστική και η πιο ουσιαστική μορφή επανάστασης. Η συνειδητοποίηση πως δε χρειαζόμαστε μια ουτοπία, ένα όραμα, μονάχο έναν ρεαλιστικό και προσωπικό στόχο. Και τότε όλα είναι εφικτά. Ακόμα και το να γίνει ο κόσμος πιο δίκαιος.

Ο καθηγητής μου είχε δίκιο εν μέρει. Υπάρχει όντως ο κίνδυνος της στασιμότητας. Όχι όταν δεν είσαι ιδεαλιστής, αλλά όταν ο ιδεαλισμός είναι ουτοπικός. Γιατί τότε πέφτεις στην παγίδα του να περιμένεις τον Godot.

VLADIMIR: Well? Shall we go?

ESTRAGON: Yes, let's go.

They do not move.

Curtain.

Σημείωση:

Το “Mind the gap between the train and the platform” είναι το ηχογραφημένο μήνυμα ασφαλείας, που ακούγεται κατά την επιβίβαση και την αποβίβαση από τους συρμούς του Μετρό. Μεταφράζεται ως «Προσοχή στο διάκενο μεταξύ του συρμού και της πλατφόρμας».

Μάριος-Ανέστης Καϊτάζης, Αναγνώστης του Macroskopio

Πηγή