Ζει ο μερκελισμός χωρίς τη Μέρκελ;

Γράφει ο Βασίλης Γαλούπης

Καταρρέει το οικονομικό - κοινωνικό στάτους στο οποίο προήδρευε η Άνγκελα

Καθ’ οδόν προς την εκλογή νέου προέδρου της CDU μία ήταν η βασική τάση στους κόλπους του μεγαλύτερου γερμανικού κόμματος: «Μερκελισμός χωρίς τη Μέρκελ». Ακόμα και μαζί της, μάλιστα, αφού και οι τρεις υποψήφιοι δήλωναν ότι ευχαρίστως θα συνυπάρξουν με τη Μέρκελ, που παραμένει καγκελάριος.

Ακολουθήστε μας στο Facebook Τελευταία Έξοδος 

Όπως δήλωσε λίγο πριν από τις εκλογές ο Γκίντερ Κριγκς, επικεφαλής της CDU στη γερμανική Βουλή για τη Βόρεια Ρηνανία - Βεστφαλία, «πολλοί μέσα στο κόμμα επιθυμούν μια αλλαγή, αλλά όχι υπερβολικά μεγάλη, αλλιώς δεν θα ήμασταν χριστιανοδημοκράτες». Δηλαδή καλοδεχούμενα τα πειράματα, αρκεί το αποτέλεσμα να είναι προβλέψιμο.

Τη δεκαετία του 1950 η CDU της Δυτικής Γερμανίας είχε καθησυχάσει τους επιφυλακτικούς ψηφοφόρους της δηλώνοντας ότι «δεν επρόκειτο να κάνει πειράματα». Σήμερα το κόμμα, αδυνατισμένο στις δημοσκοπήσεις και καταπονημένο ύστερα από 13 χρόνια στην κυβέρνηση, φρεσκάρει την αυτοπεποίθησή του με την προοπτική μιας αλλαγής, η οποία όμως δεν πρόκειται να είναι πολύ μεγάλη.

Το βράδυ της Παρασκευής 7 Δεκεμβρίου η CDU επέλεξε έναν διάδοχο κατ’ εικόνα και καθ’ ομοίωση της Μέρκελ, συντηρητική, πραγματίστρια και γυναίκα, την Ανεγκρέτ Κραμπ Καρενμπάουερ. Το όνομά της δυσκολεύει ακόμη και τους Γερμανούς, που συχνά αναφέρονται σ’ αυτήν ως «AKK».

Η νέα ηγέτιδα του μεγαλύτερου κόμματος της Γερμανίας και πιθανότατα μελλοντική καγκελάριος μοιάζει πολύ με τη Μέρκελ. Αυτό θεωρείται το μεγαλύτερο προτέρημα και η μεγαλύτερη αδυναμία της ταυτόχρονα, ενώ ο γερμανικός Τύπος την έχει ήδη ονομάσει... «μίνι Μέρκελ».

Στην εποχή που οι ψηφοφόροι σε άλλα μέρη της Ευρώπης και του κόσμου στρέφονται σε λαϊκιστές και συνήθως άνδρες πολιτικούς, που υπόσχονται εύκολες απαντήσεις σε περίπλοκα προβλήματα, η CDU επέλεξε το ακριβώς αντίθετο. Μια γυναίκα να διαδεχθεί μια άλλη γυναίκα, με ένα χαμηλών τόνων πρόγραμμα, που πάνω απ’ όλα πρεσβεύει τη σταθερότητα και τη συνέχεια. Μετά την εκλογή της Καρενμπάουερ, που αποτέλεσε την προσωπική επιλογή της καγκελαρίου, ο γερμανικός Τύπος σχολίασε ότι «η δυναστεία Μέρκελ θα συνεχιστεί».

Η διαφορά

Όμως, παρά τις πολλές ομοιότητες μεταξύ των δύο γυναικών, υπάρχει μια σημαντική διαφορά ανάμεσα στην Καρενμπάουερ και την καγκελάριο. Η φρεσκοεκλεγμένη αρχηγός της CDU είναι πιο συντηρητική από τη Μέρκελ. Προερχόμενη από το Σάαρλαντ, το μικρό κρατίδιο δίπλα στα σύνορα με τη Γαλλία, η Καρενμπάουερ είναι καθολική που παντρεύτηκε στα 22 της και αποτελεί τον βασικό κουβαλητή της οικογένειας, αφού ο σύζυγός της σταμάτησε να δουλεύει για να μεγαλώσει τους τρεις γιους τους. Όμως, έχει δηλώσει αντίθετη με τον γάμο ομοφύλων.

Εργασιομανής και ήσυχη, η Καρενμπάουερ δεν έχει κάποιο ιδιαίτερο χάρισμα στη δημαγωγία και την «ξεσηκωτική» πολιτική ρητορική. Έχει, όμως, ένα αξιοθαύμαστο ιστορικό στο να βρίσκει συναινέσεις και να κερδίζει εκλογές. Και να ακούει με εφηβικό ενθουσιασμό τα τραγούδια των AC/DC.

Το μεταναστευτικό

Η Καρενμπάουερ είχε υποστηρίξει την απόφαση της Μέρκελ το 2015 να υποδεχτεί ένα εκατομμύριο μετανάστες στη Γερμανία. Όμως, για τους περίπου 7.000 πρόσφυγες που έφθασαν στο δικό της κρατίδιο, το Σάαρλαντ, τήρησε μια σημαντικά πιο αυστηρή στάση.

Απαίτησε οι ασυνόδευτοι ανήλικοι που δεν είχαν τα απαραίτητα έγγραφα να περάσουν από ιατρική εκτίμηση για να καθοριστούν οι αληθινές τους ηλικίες και προσπάθησε να πείσει τους αξιωματούχους στο Βερολίνο να απελάσουν όσους η αίτησή τους για άσυλο είχε απορριφθεί. «Οι άνδρες μουσουλμάνοι που αρνούνταν να πάρουν φαγητό από γυναίκες εθελόντριες θα έπρεπε να πεινάσουν» είχε πει η Καρενμπάουερ.

Σύμφωνα με τους υποστηρικτές της, η ΑΚΚ είναι ικανή να διατηρήσει τον κεντρώο χαρακτήρα της Χριστιανοδημοκρατικής Ένωσης, που περιλαμβάνει κόσμο από διαφορετικά πεδία του πολιτικού φάσματος. Θεωρούν ότι διαθέτει τον σωστό συνδυασμό φιλελευθερισμού και συντηρητισμού για να ενώσει την ανήσυχη πολιτική τους βάση.

«Για μένα δεν υπάρχει συντηρητικό και φιλελεύθερο κόμμα, δεν υπάρχει ένα κόμμα υπέρ της οικονομίας και ένα άλλο υπέρ των εργαζομένων, ένα για την Ανατολή και ένα για τη Δύση. Για μένα υπάρχει μόνο μια ένωση, η Χριστιανοδημοκρατική Ένωση, αυτή είναι η οικογένειά μας» είπε η νέα ηγέτιδα της CDU την Παρασκευή.

Ανησυχία για ρήγμα

Παρά το μήνυμα ενότητας, όμως, πολλά από τα πιο συντηρητικά και υπέρ των αγορών μέλη του κόμματος ανησυχούν για ένα ρήγμα. Είχαν στηρίξει τις ελπίδες τους στον βασικό αντίπαλο της Καρενμπάουερ, τον Φρίντριχ Μερτς, για να αλλάξει την κατεύθυνση του κόμματος και, εν κατακλείδι, της χώρας. Ο Μερτς, πρώην ήρωας στους κόλπους της CDU, που πριν από χρόνια είχε εκδιωχθεί από την πολιτική σκηνή από την ίδια τη Μέρκελ, επέστρεψε υποσχόμενος να επαναφέρει τις συντηρητικές αξίες του κόμματος και να επαναπατρίσει ψηφοφόρους που είχαν στραφεί στην ακροδεξιά AfD.

Υπήρξαν προειδοποιήσεις από απλά μέλη του κόμματος, από τη λαϊκή βάση, ότι θα έφευγαν από τη Χριστιανοδημοκρατική Ένωση αν δεν κέρδιζε ο Μερτς, επιλογή του Βόλφγκανγκ Σόιμπλε. Μάλιστα ο Μερτς επιβεβαίωσε πριν από λίγες μέρες κάτι που φημολογούνταν χρόνια τώρα: ότι το ζήτημα της παραμονής ή μη της Ελλάδας στην Ευρωζώνη αποτέλεσε σημείο τριβής μεταξύ Μέρκελ και Σόιμπλε, ενώ στις συζητήσεις του με τον υπουργό Οικονομικών είχε τεθεί και ζήτημα μεταπήδησης του Σόιμπλε στην καγκελαρία.

Εν τέλει, όμως, στις εσωκομματικές εκλογές κέρδισε η εκλεκτή της Μέρκελ, αλλά με μια πολύ μικρή διαφορά, 517 ψήφους εκείνη έναντι 482 του Μερτς. Πρωτοκλασάτοι αξιωματούχοι της CDU ερμήνευσαν το αποτέλεσμα ως σημάδι της συνέχειας που χαρακτηρίζει την πολιτική της Γερμανίας. «Δεν υπάρχει κάποια σημαντική επιθυμία να αλλάξουν τα πράγματα» σχολίασαν.

Πράγματι η εκλογή της Καρενμπάουερ εγγυάται τη συνέχεια. Όχι απαραίτητα με την έννοια των επιμέρους στάσεων στα διάφορα θέματα, αλλά όσον αφορά την ευρύτερη πολιτική κουλτούρα. Όπως έγραψε το «Spiegel», η CDU μπορεί να μπούχτισε από τη Μέρκελ και τις πολιτικές της, όμως το ήρεμο, εξισορροπητικό στυλ της καγκελαρίου συνεχίζει να χαίρει μεγάλης εκτίμησης από την πλειοψηφία. Και το γεγονός ότι μια γυναίκα διαδέχεται μια γυναίκα είναι ενδεικτικό του πόσο πολύ κατάφερε να αλλάξει το κόμμα της η Μέρκελ.

Η μετα-Μέρκελ εποχή

Πώς θα μοιάζει η μετα-Μέρκελ εποχή; Η νυν καγκελάριος, που θεωρούνταν η de facto ηγέτιδα της Ευρώπης, δεν είναι βέβαιο ότι θα ολοκληρώσει τη θητεία της στην καγκελαρία έως το 2021. Υποτίθεται ότι στο «πόδι της» στην ηγεσία της Ευρώπης θα αναλάμβανε ο Εμανουέλ Μακρόν. Όμως, με τις πρόσφατες μεγάλες αναταραχές των «Κίτρινων Γιλέκων», κανείς δεν ξέρει αν ο Μακρόν καταφέρει να γυρίσει το κλίμα ή αν βγει ξεδοντιασμένος. Στη δεύτερη περίπτωση υπάρχει ο φόβος ότι η Ευρώπη μπορεί να μείνει ακέφαλη.

Η διάδοχος της Μέρκελ και πιθανή μελλοντική καγκελάριος θα κληρονομήσει όχι μόνο μια Ευρώπη σε επικίνδυνη καμπή, αλλά και μια κατακερματισμένη Γερμανία. Οι «N.Y. Times» σχολίασαν ότι η διαγραφόμενη συνταξιοδότηση της Μέρκελ αποτελεί σημάδι μιας βαθιάς κρίσης στο γερμανικό πολιτικό σύστημα, που απειλεί το μέλλον όχι μόνο της χώρας, αλλά ολόκληρης της Ευρωπαϊκής Ένωσης.

Αυτή η κρίση προέρχεται από τη μισθολογική στασιμότητα και τις επισφαλείς θέσεις εργασίας. Από τη διάβρωση, δηλαδή, του μεταπολεμικού στάτους της Γερμανίας, του οποίου οι βασικές γραμμές ήταν το ισχυρό κράτος πρόνοιας, η πλήρης απασχόληση με σταθερά προνόμια και η δυνατότητα για συνεχή εξέλιξη των πολιτών. Αυτή η διάβρωση δημιούργησε ένα κομμάτι της γερμανικής κοινωνίας ανοιχτό σε μηνύματα, ρητορικές και κινήματα που κάποτε ήταν εξορισμένα στα άκρα της γερμανικής πολιτικής σκηνής.

Τι θα βρει μπροστά της

Εκ πρώτης όψεως η Γερμανία δείχνει αλώβητη από οικονομικούς και κοινωνικούς μπελάδες. Το ΑΕΠ της μεγαλώνει διαρκώς εδώ και μια δεκαετία, έχει μεγάλα εμπορικά πλεονάσματα και η ανεργία βρίσκεται στα χαμηλότερα ποσοστά της από την επανένωση του 1989. Αλλά όλα αυτά δεν επιτεύχθηκαν χωρίς κόστος.

Για να διατηρήσουν το ανταγωνιστικό τους πλεονέκτημα σε μια παγκοσμιοποιημένη αγορά, οι γερμανικές εταιρείες έπρεπε να συγκρατήσουν τους μισθούς. Αν και οι αποδοχές για τους υψηλής εξειδίκευσης εργαζόμενους, κυρίως στον κατασκευαστικό τομέα, παρέμειναν σταθερές ή αυξήθηκαν, δεν συνέβη το ίδιο με τους μισθούς των εργαζόμενων χαμηλότερων προσόντων.

Η δεύτερη αιτία πίσω από την πολιτική κρίση και τα προβλήματα που ελλοχεύουν για τη νέα ηγέτιδα της CDU είναι η αποδυνάμωση του γερμανικού κοινωνικού μοντέλου όπως το γνωρίζαμε τις τελευταίες δεκαετίες. Η μεταπολεμική Γερμανία είχε ένα εκτεταμένο κράτος πρόνοιας που μπορούσε να εγγυηθεί ότι ακόμη και οι πολίτες των κατώτερων τάξεων είχαν τη δυνατότητα να ζήσουν μια αξιοπρεπή ζωή και επιπροσθέτως να αποκτήσουν κάποια περιουσία μέσω μιας σταθερής εργασίας πλήρους απασχόλησης. Η ασφαλής φουλ τάιμ εργασία χρησίμευε ως το θεμέλιο της κοινωνικής συνοχής.

Ήταν, όπως το είχε θέσει τη δεκαετία του 1980 ο κοινωνιολόγος Ούλριχ Μπεκ, το «φαινόμενο του ασανσέρ». Δηλαδή, ενώ η κοινωνική ανισότητα υπήρχε, όλοι ανέβαιναν με το ίδιο «κοινωνικό ασανσέρ», που σήμαινε ότι το χάσμα ανάμεσα στους πλούσιους και τους φτωχούς δεν μεγάλωνε. Τριάντα χρόνια αργότερα αυτή η κοινωνία δεν υπάρχει πια.

● Η Γερμανία όχι μόνο έγινε πιο άνιση, αλλά το βιοτικό επίπεδο της κατώτερης τάξης έμεινε στάσιμο ή και υποχώρησε.

● Ο αριθμός των επισφαλών θέσεων εργασίας εκτινάχθηκε. Την περίοδο της μεταπολεμικής ευημερίας σχεδόν το 90% των θέσεων εργασίας στη Γερμανία προσέφεραν σταθερή εργασία και προνόμια. Το 2014 αυτό το ποσοστό είχε πέσει στο 68,3%. Δηλαδή, σχεδόν το ένα τρίτο των εργαζομένων έχουν τώρα επισφαλείς ή βραχυπρόθεσμες θέσεις εργασίας.

● Επιπρόσθετα εμφανίστηκε μια τάση για χαμηλούς μισθούς, στον οποίο είναι παγιδευμένοι εκατομμύρια εργαζόμενοι που αναγκάζονται να δουλεύουν σε δυο δουλειές για να τα φέρουν βόλτα.

Αυτό το πρόβλημα που αντιμετωπίζουν πάμπολλοι εργαζόμενοι του ιδιωτικού τομέα έχει αποτέλεσμα η γερμανική μεσαία τάξη να συρρικνώνεται και πια να μην λειτουργεί ως ένα συνεκτικό μπλοκ. Η πικρή πείρα από την κρίση σε Ελλάδα και αλλού είναι πως, όταν συρρικνώνεται η μεσαία τάξη, τότε εμφανίζονται τα άκρα, οι ταραχές και τα πραγματικά μεγάλα προβλήματα στις δημοκρατίες.

Το «γερμανικό όνειρο»

Αν και η ανώτερη μεσαία τάξη στη Γερμανία συνεχίζει να απολαμβάνει ένα σημαντικό επίπεδο ασφάλειας, η κατώτερη μεσαία τάξη αντιμετωπίζει το ρίσκο της συμπίεσης προς τα κάτω. Το σχετικά νέο – για τα δεδομένα της Γερμανίας – φαινόμενο της διαιρεμένης μεσαίας τάξης έχει δημιουργήσει εκτεταμένη ανησυχία.

Το «γερμανικό όνειρο» συνοψιζόταν στο ότι, αν κάποιος δουλεύει σκληρά και ακολουθεί τους κανόνες, θα ανέβει οικονομικά και κοινωνικά. Σήμερα πολλοί Γερμανοί βλέπουν ότι, ακόμα κι όταν δουλεύουν σκληρά και ακολουθούν τους κανόνες, προοδεύουν από λίγο έως καθόλου. Αυτός ο φόβος για κοινωνική παρακμή επιταχύνει, μεταξύ άλλων, και την ξενοφοβία. Δεν είναι τυχαίο ότι τα ντιμπέιτ των τριών υποψηφίων για την ηγεσία της CDU, που έγιναν κυρίως μέσω εφημερίδων, επικεντρώθηκαν στο θέμα της μετανάστευσης και στο πώς μπορεί να ανακοπεί η Ακροδεξιά.

Καθώς η εποχή Μέρκελ πλησιάζει στο τέλος της, όλα δείχνουν ότι το οικονομικό - κοινωνικό καθεστώς στο οποίο προήδρευε έχει αρχίσει να καταρρέει. Το τι ακριβώς πρόκειται να ακολουθήσει παραμένει θολό και το μόνο σίγουρο είναι πως η Ανεγκρέτ Κραμπ Καρενμπάουερ θα κινηθεί σε ένα εξαιρετικά αβέβαιο περιβάλλον…

Πηγή