Ένας άλλος Ερντογάν πίσω από τις κλειστές πόρτες

Γράφει ο Βασίλης Γαλούπης

Οι τουρκικές τράπεζες έχουν ακόμη κάποιο χρόνο στη διάθεσή τους. Από το 2014 είχε δοθεί το σήμα ότι οι εποχές του φθηνού χρήματος στις αναδυόμενες αγορές έφθαναν στο τέλος τους. Όμως, ο Ερντογάν, αντί να το αποδεχθεί και να επιτρέψει μια σταδιακή επιβράδυνση, προτίμησε να ρισκάρει ολόκληρη την τουρκική οικονομία.

Ακολουθήστε μας στο Facebook Τελευταία Έξοδος 

 Μπορεί να κατάφερε να αλλάξει τελείως τους κανόνες της πολιτικής στην Τουρκία, όμως δεν μπορεί να αλλάξει τους κανόνες της οικονομίας.

Γι’ αυτό ακριβώς, το τελευταίο διάστημα η τουρκική κυβέρνηση πασχίζει να μπαλώσει τις μεγάλες τρύπες που έχουν δημιουργηθεί στα ανοιχτά της μέτωπα ξαναρίχνοντας γέφυρες στη Γερμανία και προσφέροντας κάποια δείγματα καλής διαγωγής στις ΗΠΑ.

Η τακτική του Ερντογάν, όμως, εξακολουθεί να παραμένει θολή, μεταξύ ουσίας κι επικοινωνιακών τρικ για λαϊκή κατανάλωση. Την Κυριακή μετέβη στο νέο αεροδρόμιο με το προεδρικό αεροπλάνο φορώντας στολή πιλότου και τη Δευτέρα δήλωσε ότι η Άγκυρα θα αναλάβει δράση στα ανατολικά του ποταμού Ευφράτη στη Συρία και θα επιβάλει ζώνες ασφάλειας. Πίσω από τις πόρτες, όμως, επιδιώκει πλέον να αλλάξει το κλίμα...

Η κρίσιμη επίσκεψη

Ο Ερντογάν θα επισκεφθεί το Βερολίνο αύριο Παρασκευή. Θα είναι η πρώτη του, εδώ και τέσσερα χρόνια, επίσημη επίσκεψη στη Γερμανία, τον μεγαλύτερο εμπορικό εταίρο της Τουρκίας. Ήδη ο γαμπρός του, ο Μπεράτ Αλμπαϊράκ, που έχει χριστεί υπ. Οικονομικών, εστάλη στη Γερμανία για να στρώσει το χαλί. Συναντήθηκε με τον Γερμανό υπ. Οικονομικών Όλαφ Σολτς και έκανε λόγο για μία νέα εποχή στις σχέσεις των δύο χωρών, υποστηρίζοντας ότι «αφήσαμε τις εντάσεις πίσω μας».

Σε αυτά τα τέσσερα χρόνια, χωρίς επίσημη επίσκεψη Ερντογάν, η Γερμανία δεν επιθύμησε ιδιαίτερα τον Τούρκο πρόεδρο. Συγκεκριμένα, η απέχθεια για τον Ερντογάν είναι από τα λίγα πράγματα που ενώνουν ολόκληρο το πολιτικό φάσμα στη Γερμανία.

Η Αριστερά και η Πράσινοι τον κατηγορούν για μαζικές παραβιάσεις ανθρωπίνων δικαιωμάτων, ειδικά στα κουρδικά νοτιανατολικά εδάφη της Τουρκίας. Η Άκρα Δεξιά απεχθάνεται την υποστήριξη του Ερντογάν για την κατασκευή τζαμιών στη Γερμανία. Και οι κεντρώοι, μαζί με την Άνγκελα Μέρκελ και τους Χριστιανοδημοκράτες, κατακρίνουν τον ισλαμικό εθνικισμό του σουλτάνου και την καταστολή κάθε αντίθετης φωνής.

Οι σχέσεις Άγκυρας - Βερολίνου έπιασαν πάτο πέρσι. Τουλάχιστον 30 Γερμανοί πολίτες φυλακίστηκαν στην Τουρκία. Ο ίδιος ο Ερντογάν, προσωπικά, κατηγόρησε τη Γερμανία ότι παρείχε άσυλο σε κάποιους από τους πραξικοπηματίες. Όταν το Βερολίνο απαγόρεψε σε Τούρκους υπουργούς να πραγματοποιήσουν πολιτικές ομιλίες για τον Ερντογάν στη Γερμανία, ο σουλτάνος συνέκρινε τους Γερμανούς αξιωματούχους με τους... ναζί. 

Η κυβέρνηση Μέρκελ αντέδρασε με το να κόψει τις κρατικές πιστωτικές εγγυήσεις για εξαγωγές στην Τουρκία και να αποσύρει γερμανικά στρατεύματα από τουρκική βάση.

Τώρα ο Ερντογάν βρίσκεται σε εξαιρετικά επισφαλή θέση. Η οικονομία της Τουρκίας βρίσκεται σε ελεύθερη πτώση και ο εφιάλτης για τις τράπεζές της περιμένει στη γωνία.

Το παιχνίδι με τις ΗΠΑ

Οι σχέσεις με τις ΗΠΑ βρίσκονται στο χειρότερο σημείο τους εδώ και 40 χρόνια. Η σύλληψη από τις τουρκικές αρχές του Αμερικανού πάστορα και η απόφαση Ερντογάν να «ψωνίσει» αντιπυραυλικό σύστημα από τη Ρωσία υπήρξαν το κερασάκι στην τούρτα. Και η επαναπροσέγγιση με τη Μόσχα δεν δείχνει σταθερή.

Όπως δήλωσε ο Τούρκος ακαδημαϊκός του Πανεπιστημίου Γεζί στην Άγκυρα Μουσταφά Ναΐλ Αλκάν, ο Ερντογάν χρειάζεται μια επανεκκίνηση στις σχέσεις του με τη Γερμανία: «Η Τουρκία χρειάζεται έναν σύμμαχο που να μπορεί να εμπιστευθεί».

Πώς το βλέπει το Βερολίνο

Η Γερμανία επίσης επιθυμεί να ομαλοποιήσει τις σχέσεις της με την Άγκυρα και να αποφευχθεί μια οικονομική καταστροφή στην Τουρκία. Θεωρεί ότι μια σοβαρή οικονομική ύφεση μπορεί να βάλει τον Ερντογάν στον πειρασμό να μην τηρήσει τη δέσμευσή του στη συμφωνία για το προσφυγικό, που διασφαλίζει ότι εκατοντάδες χιλιάδες πρόσφυγες από τη Συρία δεν θα φθάσουν στην Ε.Ε.

Με το AfD να αποθρασύνεται, η θέση της Μέρκελ στην καγκελαρία μπορεί να κινδύνευε αν η Τουρκία υπαναχωρούσε από τη συμφωνία.

Σημάδια αλλαγής

Η Τουρκία έχει ήδη δώσει σημάδια αλλαγής στάσης. Ο Ερντογάν και οι φίλοι του, που πλέον ελέγχουν τον Τύπο, έριξαν τους τόνους στην πολεμική τους κατά της Γερμανίας.

Οι περισσότεροι από τους Γερμανούς υπηκόους που βρίσκονταν στις τουρκικές φυλακές, συμπεριλαμβανομένων δύο δημοσιογράφων, έχουν απελευθερωθεί. Πάντως, κάποιοι παραμένουν ακόμη υπό κράτηση, μάλιστα ένας Αυστριακός δημοσιογράφος και ένας ακτιβιστής συνελήφθησαν στις 11 Σεπτεμβρίου.

Οι αξιωματούχοι στην Άγκυρα κάνουν τώρα λόγο για μια νέα αρχή στις σχέσεις με την Ε.Ε.

Γερμανικές μπίζνες και... ΔΝΤ

Στο μεταξύ, η κυβέρνηση Μέρκελ δεν συμμερίζεται την απόφαση των ΗΠΑ να επιβάλουν οικονομικές κυρώσεις στην Τουρκία, απέσυρε τους περιορισμούς της στις εγγυήσεις για τις εξαγωγές και φρόντισε να ξεκαθαρίσει ότι μια κατάρρευση της τουρκικής οικονομίας δεν είναι προς το συμφέρον κανενός.

Σύμφωνα με το «Spiegel» δυο γερμανικές εταιρείες, η Siemens και η Deutsche Bahn (σιδηρόδρομοι), ευελπιστούν να συμμετάσχουν σε μια εκ βάθρων ανακατασκευή, αξίας 35 δισ. ευρώ, του σιδηροδρομικού δικτύου της Τουρκίας. Η Τουρκία θα ήθελε να συμβάλει η Γερμανία στη χρηματοδότηση του πρότζεκτ.

Όσο κι αν ο Ερντογάν επιθυμεί να περιφρονήσει το ΔΝΤ, η πιθανότητα να προσφέρει η Γερμανία οικονομική διάσωση στην Τουρκία με ελάχιστους όρους είναι σχεδόν μηδενική. Όπως δήλωσε ο πρώην πρέσβης της Ε.Ε. στην Τουρκία Μαρκ Πιερίνι, «η Γερμανία δεν πρόκειται να κάνει τίποτα πίσω από την πλάτη του ΔΝΤ».

Επίσης, με δεδομένο το προβληματικό ιστορικό της Τουρκίας στο κράτος δικαίου και στα ανθρώπινα δικαιώματα, ούτε κάποια πρόοδος στις ενταξιακές συνομιλίες με την Ε.Ε. διαφαίνεται στον ορίζοντα.

Θεωρητικά η Τουρκία θα μπορούσε να κάνει κάποια βήματα με τους Ευρωπαίους στις συνομιλίες για μια νέα τελωνειακή ένωση και τα ταξίδια χωρίς βίζα. Στην πράξη, όμως, αυτά τα βήματα θα απαιτούσαν οικονομικές και πολιτικές μεταρρυθμίσεις που η τουρκική κυβέρνηση δεν έχει καμιά διάθεση να κάνει. Ο Ερντογάν δεν αφιέρωσε χρόνια ολόκληρα στο να χτίσει ένα σύστημα σχεδόν καθολικού ελέγχου της οικονομίας και του βαθέος κράτους μόνο και μόνο για να το ξηλώσει στα πρώτα σημάδια μιας κρίσης.

Στοχευμένη... διαλλακτικότητα

Από την άλλη, βέβαια, κι επειδή η οικονομική κρίση δεν αστειεύεται, επιχειρεί να στείλει στοχευμένα μηνύματα διαλλακτικότητας.

● Πριν από λίγες μέρες το δικαστήριο της Κωνσταντινούπολης διέταξε την αποφυλάκιση του βουλευτή του αντιπολιτευόμενου Ρεπουμπλικανικού Λαϊκού Κόμματος (CHP) Ενίς Μπερμπέρογλου. Είχε καταδικαστεί σε κάθειρξη έξι ετών επειδή έδωσε στον Τύπο ένα βίντεο που αποδείκνυε, σύμφωνα με τον ίδιο, ότι η Άγκυρα είχε παραδώσει όπλα σε μαχητές στη Συρία.

● Στις 6 Σεπτεμβρίου μετατέθηκε ο εισαγγελέας που απήγγειλε κατηγορίες στον Αμερικανό πάστορα Μπράνσον. Η κίνηση ερμηνεύθηκε ως προπομπός εξελίξεων στη δριμεία αντιπαράθεση της Άγκυρας με τις ΗΠΑ και ότι η Τουρκία δρομολογεί την απελευθέρωση του Αμερικανού. Ο Τούρκος υπουργός Δικαιοσύνης Αμπντουλχαμίτ Γκιουλ επιβεβαίωσε μεν την είδηση της μετάθεσης, φροντίζοντας δε να υποβαθμίσει τη σημασία της κάνοντας λόγο για «διαδικασία ρουτίνας».

● Σύμφωνα με τους «Financial Times», ο Ερντογάν χρειάζεται επειγόντως το ΔΝΤ. Η Τουρκία έχει άμεση ανάγκη από χρήματα κι αυτή η ανάγκη έγινε ακόμα πιο επιτακτική από τον Τραμπ, που φρόντισε να επιταχύνει την πτώση της λίρας με την επιβολή κυρώσεων σε Τούρκους υπουργούς και τον διπλασιασμό των δασμών στον τουρκικό χάλυβα και στο αλουμίνιο.

Οι «νέοι φίλοι»

Ο Ερντογάν έχει αναφερθεί σε «νέους φίλους και συμμάχους» που θα βοηθήσουν την Τουρκία, μεταξύ των οποίων η Ρωσία, η Κίνα και η Ε.Ε.

Το Κατάρ, ο τελευταίος Άραβας σύμμαχος της Τουρκίας, έχει υποσχεθεί επένδυση 15 δισ. δολαρίων. Η Κίνα υπόσχεται να χρηματοδοτήσει έργο αξίας 3,6 δισ. δολαρίων. Η Ε.Ε., η οποία εξαρτάται από την Τουρκία για τον περιορισμό των προσφυγικών ροών στην Ευρώπη, θα αυξήσει δίχως αμφιβολία τη βοήθεια. Αλλά, όπως γράφουν οι «Financial Times», μόνο το ΔΝΤ μπορεί να προσφέρει τα ποσά που θα χρειαστεί η Τουρκία, αν και αυτό θα σημαίνει και όρους που θα βάλουν τέλος στη στρατηγική της κυβέρνησης Ερντογάν για ανάπτυξη μέσω δανεισμού.

«Η προσφυγή στο ΔΝΤ θα είναι μια μεγάλη πρόκληση» υποστηρίζει στέλεχος του AKP, που υπογραμμίζει την πολιτική επιτυχία του κόμματος στην αποκήρυξη της κηδεμονίας του Ταμείου. Αλλά, προσθέτει, είναι μια επιλογή η σιωπηρή της αναγνώριση: «Ο Ερντογάν είναι καλός στο να εξηγεί πράγματα στον λαό». Και προσθέτει: «Τώρα χρειαζόμαστε χρήματα».

Τα ρίσκα του σουλτάνου

Εδώ και καιρό ήταν εμφανές ότι η οικονομική πολιτική Ερντογάν ρίσκαρε να ρίξει τη χώρα στον τοίχο. Η οικονομία της Τουρκίας είναι πια στα πρόθυρα μεγάλης ύφεσης. Ο Ερντογάν δείχνει να μην έχει άλλη επιλογή από το να προσπαθήσει να ξαναστήσει τις γέφυρες που ο ίδιος έκαψε.

Η οικονομία της χώρας του δίνει μάχη για επιβίωση. Φέτος η λίρα κατρακύλησε κατά 40% έναντι του δολαρίου, και ειδικά τον προηγούμενο μήνα κατακρημνίστηκε λόγω της διπλωματικής μάχης με τις ΗΠΑ. Ο πληθωρισμός σχεδόν αγγίζει το 18%. Η κεντρική τράπεζα, πιεζόμενη από τις διαταγές Ερντογάν να διατηρήσει πάση θυσία τα επιτόκια χαμηλά, άργησε να αντιδράσει.

Η κατάσταση, όμως, είναι τόσο σοβαρή ώστε στις 13 Σεπτεμβρίου, παρά την αντίθεση του Τούρκου Προέδρου, ανέβασε το επιτόκιό της κατά 6,25 μονάδες, στο 24%. Η λίρα αναθάρρησε, όμως έχασε τα περισσότερα από τα κέρδη της μέσα σε μια μόλις εβδομάδα.

Η οικονομία της Τουρκίας ήδη τράβηξε χειρόφρενο. Το ΑΕΠ αναμένεται να συρρικνωθεί τους τελευταίους μήνες του 2018. Η πίστωση που τροφοδοτούσε την ανάπτυξη, κυρίως από το εξωτερικό, στερεύει. Με την προσαρμογή για τον πληθωρισμό ο τραπεζικός δανεισμός μειώνεται. Κάποιες εταιρείες δανείζονται με επιτόκια 35%! Τέτοιες ξαφνικές επιβραδύνσεις στις οικονομίες συχνά αποτελούν κακά μαντάτα για τις τράπεζες

Ήδη τα προειδοποιητικά καμπανάκια έχουν χτυπήσει:

● Οι μετοχές των τουρκικών τραπεζών έπεσαν πάνω από 40% φέτος.

● Ακόμα και οι μετοχές των δυτικών τραπεζών που έχουν μερίδια σε τουρκικές ταρακουνήθηκαν, όπως της ισπανικής BBVA, που της ανήκει η μισή Garanti Bank, και της ιταλικής UniCredit, που έμμεσα ελέγχει το 40% της Yapi Kredi.

● Τον Αύγουστο η Moody’s υποβάθμισε 18 δανειστές της Τουρκίας.

Προς το παρόν, οι τράπεζες της Τουρκίας ανταποκρίνονται στην κρίση και βρίσκονται σε μια σχετικά ικανοποιητική κατάσταση. Που σημαίνει ότι είναι σε θέση να απορροφήσουν κάποια χτυπήματα, καθώς διαθέτουν επαρκή ρευστότητα. Όμως, το πόσο σοβαρά προβλήματα πρόκειται να αντιμετωπίσουν στο άμεσο μέλλον εξαρτάται κυρίως από δυο πράγματα:

1. Από την προθυμία των ξένων δανειστών να συνεχίσουν να τις τροφοδοτούν με κεφάλαια.

Οι τουρκικές τράπεζες έχουν δανειστεί κατά κόρον από το εξωτερικό. Κάποια από αυτά τα χρήματα δόθηκαν στη συνέχεια ως δάνεια σε τουρκικές επιχειρήσεις που διψούσαν για φθηνά ευρώ και δολάρια. Κάποια, επίσης, μετατράπηκαν σε λίρες για να καλυφθούν οι ανάγκες για δάνεια, τα οποία ξεπέρασαν κατά πολύ τις καταθέσεις στο τουρκικό νόμισμα.

Οι κανονισμοί υποχρεώνουν τις τράπεζες να περιορίζουν την έκθεσή τους σε νομισματικούς κινδύνους, ωστόσο, πολλοί ξένοι δανειστές φοβούνται ότι οι τελικοί δανειολήπτες θα χρεοκοπήσουν. Περί τα 100 δισ. δολάρια χρέος των τραπεζών σε ξένο νόμισμα καθίστανται απαιτητά εντός ενός έτους. Πάνω από 20 δισ. δολάρια που αφορούν δάνεια πρέπει να έχουν αποπληρωθεί ή διακανονιστεί ως τα τέλη 2018.

Θεωρείται απίθανο να καταφέρουν οι τουρκικές τράπεζες να διακανονίσουν όλα τα δάνεια που λήγουν. Αλλά έχουν, τουλάχιστον προς το παρόν, αρκετή ρευστότητα.

2. Πολλά θα καθοριστούν από το ποσοστό του χρέους τουρκικών επιχειρήσεων στις τουρκικές τράπεζες που θα «κοκκινίσει». Επί αρκετά χρόνια, τουρκικές εταιρείες δανείζονταν σε ευρώ και δολάρια με εξαιρετικά χαμηλά επιτόκια. Η πτώση της λίρας κατέστησε αυτά τα δάνεια πανάκριβα. Ήδη κάποιοι κατασκευαστές εμπορικών κέντρων υποχρεώνουν τους ενοικιαστές τους να πληρώνουν το ενοίκιο σε δολάρια κι όχι σε λίρες.

Προς το παρόν, η αναλογία επισφαλών δανείων στις τουρκικές τράπεζες είναι στο 3%, ασήμαντο ποσοστό αν συγκριθούν, π.χ., με την κατάσταση στην Ελλάδα ή την Ιταλία. Η αναλογία αυτή, όμως, είναι βέβαιο ότι θα ανέβει μακροπρόθεσμα.

Πηγή