Δημόσια Υγεία και Πρόληψη - Α. Μπόζης - Ομάδα Υγείας Ε.ΠΑ.Μ.

Το παρακάτω κείμενο συζητήθηκε στην Ομάδα Υγείας με στόχο την δημιουργία μιας πρότασης για ένα  ισχυρό Εθνικό Σύστημα Υγείας (ΕΣΥ). Η Ομάδα Υγείας έχει ήδη στείλει κείμενα στον πολιτικό διάλογο σχετικά με την λειτουργία των ΜΚΟ (22/6/2016), την εκπαίδευση γενικά και ειδικότερα των γιατρών (Η δημοκρατία της γνώσης 29/6/2016), το ασφαλιστικό σύστημα (Μια πρόταση για ένα δημοκρατικό ασφαλιστικό σύστημα βασισμένο στην εργασία - 25 Ιανουαρίου 2016), για την Δευτεροβάθμια και την Τριτοβάθμια φροντίδα Υγείας (11 Νοεμβρίου 2016), για τις συνθήκες λειτουργίας του ιδιωτικού τομέα Υγείας και την Οργάνωση του ΕΣΥ (10 Νοεμβρίου 2016) για την Άμεση δημοκρατία με αφετηρία το Εθνικό Σύστημα Υγείας και ασφάλειας (10 Οκτωβρίου 2016) και για τους Χρόνιους Ασθενείς και τις Ευπαθείς Ομάδες (27 Σεπτεμβρίου 2016).

Ελπίζουμε ότι οι μικροδιαφορές σε κείμενα από διαφορετικά μέλη θα εξομαλυνθούν στο τελικό πρόγραμμα. Ζητάμε την συμμετοχή σας στον διάλογο με σχόλια και για όσους θέλουν με ένταξη στην ομάδα. Θεωρούμε ότι καθένας μπορεί να προσφέρει ανεξάρτητα αν είναι ή δεν είναι τεχνοκράτης στον χώρο της Υγείας.

 Η κεντρική ιδέα πίσω από το παρακάτω κείμενο είναι ότι αν όπως θα έπρεπε πάρουμε στα σοβαρά τον ορισμό της υγείας ως κατάστασης πλήρους σωματικής, ψυχοπνευματικής και κοινωνικής ευεξίας τότε και η πρόληψη λαμβάνει πολύ ευρύτερο πεδίο από το στενά ιατρικό (πχ εμβολιασμοί, περιοδικοί έλεγχοι υγείας κλπ) και επεκτείνεται αναπόφευκτα σε πολιτικές προτάσεις που αφορούν το σύνολο του βιολογικού, ψυχολογικού και κοινωνικού περιβάλλοντος.

Η πρόληψη διακρίνεται σε πρωτογενή, δευτερογενή και τριτογενή.

Η πρωτογενής πρόληψη η οποία έχει στόχο να απομακρύνει ή να τροποποιήσει τους παράγοντες κινδύνου οι οποίοι μπορεί να προσβάλουν όλον τον πληθυσμό περιλαμβάνει ένα μεγάλο κομμάτι στο οποίο το υπάρχον σύστημα υγείας συμμετέχει ή θα έπρεπε να συμμετέχει (πχ εμβολιασμοί, συμβουλευτική σχετικά με την διακοπή του καπνίσματος ή την βελτίωση της διατροφής κλπ), αλλά και ένα μεγάλο κομμάτι το οποίο είναι ευθύνη μιας ποικιλίας κρατικών υπηρεσιών (πχ ποιότητα νερού ύδρευσης, αποχετεύσεις, υγειονομικών διατάξεων σχετικά με ακτινοβολία, ποιότητα τροφίμων, φαρμάκων, κοσμητικών προϊόντων κλπ).

Ο διαχωρισμός αυτός έχει να κάνει περισσότερο με τον παραδοσιακό διαχωρισμό αρμοδιοτήτων που περιόριζε στο παρελθόν την Ιατρική στην διάγνωση και θεραπεία του ασθενή ατόμου αφήνοντας ελεύθερο το πεδίο στην κυβέρνηση να διαχειρίζεται όπως θέλει τα υπόλοιπα ανάλογα με το κοινωνικοοικονομικό σύστημα και της ‘’ανάγκες της αγοράς’’. Ειδικότητες όπως η επιδημιολογία, η ιατρική της εργασίας, η δημόσια υγειεινή και η κοινωνική ιατρική γεφυρώνουν ως ένα βαθμό αυτό το χάσμα. Ωστόσο η ιατρική ως επιστήμη μπορεί μεν να προσφέρει πολλά ως τεχνική γνώση στο πρόβλημα της πρωτογενούς πρόληψης αλλά  δεν μπορεί να το λύσει χωρίς κρίσιμες πολιτικές αποφάσεις.

Για παράδειγμα η φτώχεια είναι ένας από τους πιο σταθερούς και ισχυρούς παράγοντες κινδύνου που συνδέονται με αυξημένη νοσηρότητα (και μάλιστα με αποδεδειγμένη αιτιακή σχέση πολλές φορές) συνεπώς ένα ολοκληρωμένο πρόγραμμα πρωτογενούς πρόληψης πρέπει να στοχεύει ανάμεσα στα υπόλοιπα και στην οικονομική ευημερία όλου του πληθυσμού. Άμεση συνέπεια του ορισμού του ΠΟΥ για την υγεία είναι ότι η πρωτογενής πρόληψη πρέπει να αφορά εκτός από την χλωρίωση του νερού μέχρι την πολεοδομία, τους χώρους άθλησης και αναψυχής, την αύξηση του ελεύθερου χρόνου, την δημιουργική με νόημα απασχόληση, την τόνωση της ντόπιας εργασίας και παραγωγής τροφής υψηλής ποιότητας κλπ.

Το θέμα είναι τεράστιο, οπότε περιορίζομαι να διατυπώσω μερικές προτάσεις οι οποίες και τώρα αλλά και στο μέλλον χρειάζονται και βελτίωση και συμπλήρωση. Κάθε σύστημα δημόσιας υγείας πρέπει να είναι ανοιχτό, δημοκρατικό και ευέλικτο για να μπορεί να προσαρμόζεται στις μεταβαλλόμενες ανάγκες και κοινωνικές απαιτήσεις.

·         Εντελώς βασικό και στοιχειώδες θεωρώ την ύπαρξη Κρατικής και ανεξάρτητης από διεθνείς οργανισμούς Ελληνικής Υπηρεσίας πιστοποίησης ποιότητας και ασφάλειας που θα αδειοδοτεί την κυκλοφορία του συνόλου των προϊόντων και υπηρεσιών που κυκλοφορούν μέσα στην Ελληνική αγορά (από τρόφιμα και ποτά μέχρι φάρμακα, εμβόλια, καλλυντικά αλλά και παιχνίδια, μηχανήματα κλπ). Η πιστοποίηση αυτή δεν θα έχει στόχο όπως η αντίστοιχες της ΕΕ να προάγει την μονοπωλιακή μεγάλης κλίμακας παραγωγή καταστρέφοντας την τοπική παραγωγή και βιομηχανία και αυξάνοντας την εξάρτηση της οικονομίας. Αντιθέτως η τυποποίηση πρέπει να είναι ελαστική στην μορφή και συσκευασία βοηθώντας τον μικρό παραγωγό, αλλά αυστηρή στην προστασία της υγείας και της ασφάλειας αποκλείοντας γενετικά μεταλλαγμένα τρόφιμα, επικίνδυνα πρόσθετα, προϊόντα από χρήση μεταλλαγμένων στείρων σπόρων, προϊόντων χωρίς πλήρη αναγραφή όλων των περιεχομένων με την χημική τους σύσταση (πχ γενικές αόριστες αναφορές σε αρώματα και χρώματα όπως επιτρέπουν οι Ευρωπαϊκοί κανονισμοί). Μια τέτοια Υπηρεσία θα μπορεί για παράδειγμα να απαγορεύει από παιχνίδια που προάγουν την επιθετικότητα ή δημιουργούν πρότυπα εμφάνισης και συμπεριφοράς με βλαβερές για την υγεία συνέπειες (πχ ανορεκτικές κούκλες που προάγουν τον καταναλωτισμό ή βίαια ηλεκτρονικά παιχνίδια) μέχρι την στοχευμἐνη διαφήμιση για την προαγωγή της ξενόφερτης ανθυγιεινής διατροφής στα παιδιά ή την υιοθέτηση βλαβερών συνηθειών όπως το κάπνισμα. Επειδή τα συμφέροντα που διακυβεύονται από τις αποφάσεις μιας τέτοιας Υπηρεσίας είναι τεράστια η λειτουργία της πρέπει να είναι διαφανής, η δομή της δημοκρατική με δυνατότητα ανάκλησης όλων των εμπλεκόμενων και να είναι ανοιχτή σε όλους με δυνατότητα συμμετοχής και εμπλοκής όλων των πολιτών στις αποφάσεις της, είτε αυτοί είναι τεχνοκράτες (πχ γιατροί, φαρμακολόγοι, διατροφολόγοι, τεχνολόγοι τροφίμων, ψυχολόγοι, γεωλόγοι, περιβαντολόγοι κλπ) είτε απλά ενδιαφερόμενοι πολίτες.

·         Η εξασφάλιση του συνόλου των απαραίτητων για την ευημερία και ευτυχία (στέγη, τροφή, ρουχισμός, εκπαίδευση, υγεία κλπ) πρέπει να είναι αποκλειστικά ευθύνη του κράτους. Το σύνολο αυτών των αναγκών μπορεί και πρέπει να καλύπτεται μέσω μιας εργασιακής θητείας λίγων ετών όχι περισσότερων από 3-5, στο τέλος των οποίων όποιος συμμετέχει να έχει όλες τις παραπάνω παροχές για όλη του την ζωή. Η εργασία εκτός και πέρα από την εργασιακή θητεία που παρέχει τα απαραίτητα πρέπει να είναι ελεύθερη απόφαση και σε καμμία περίπτωση βιοτική ανάγκη.

·         Η αναπαραγωγή και τα παιδιά πρέπει να προστατεύονται και τα έξοδά τους μέχρι την ενηλικίωσή τους και την ολοκλήρωση της στοιχειώδους εκπαίδευσης να καλύπτονται πλήρως από το κράτος. Κανένα παιδί δεν πρέπει να μένει αγέννητο ή να μεγαλώνει χωρίς τα απαραίτητα για οικονομικούς λόγους.

·         Οι συνθήκες εργασίας πρέπει να καθορίζονται μόνο με συλλογικές συμβάσεις, ενώ κάθε ατομική σύμβαση εργασίας πρέπει να θεωρείται άκυρη και παράνομη και να λύεται προς όφελος του εργαζόμενου και τιμωρία του εργοδότη. Η εργασία που παράγει κοινωνικά βλαβερά προϊόντα πρέπει να απαγορεύεται. Στόχος των συλλογικών συμβάσεων θα είναι όχι η αύξηση των κερδών αλλά η ελάττωση του χρόνου εργασίας στο ελάχιστο, η ασφαλής ευχάριστη εργασία με νόημα και η αύξηση του ελεύθερου χρόνου. Το κόστος της εργασίας πρέπει να κρατιέται υψηλό ώστε αυτή να μην καθίσταται ευκαιρία για ξένες και ντόπιες επενδύσεις, αλλά παραγωγική διαδικασία με στόχο πρωτίστως την εσωτερική κατανάλωση προϊόντων και υπηρεσιών υψηλής ποιότητας. Για παράδειγμα μια συλλογική σύμβαση θα μπορούσε να περιορίζει το μέγιστο νόμιμο ωράριο στις 5 ώρες για τέσσερις μέρες την εβδομάδα.

·         Η εγχώρια εργασία πρέπει να προστατεύεται από αθέμιτο ανταγωνισμό από το εξωτερικό. Σκοπός της εργασίας είναι η παραγωγή κοινωνικά χρήσιμων προϊόντων και υπηρεσιών και όχι το κέρδος από την πώληση στην διεθνή αγορά. Συνεπώς το κράτος πρέπει να βάλει δασμούς ή να απαγορεύσει την είσοδο στην χώρα όσων προϊόντων βλάπτουν την εγχώρια ανάπτυξη και την σταθερότητα και ασφάλεια της εγχώριας εργασίας, διότι η τελευταία συνδέεται άμεσα με την σωματική και ψυχική υγεία των πολιτών και την δημιουργική τους έκφραση.

·         Διαφάνεια, δημοσιοποίηση και εύκολη πρόσβαση στο σύνολο των υγειονομικών παραμέτρων κάθε περιοχής για όλους τους πολίτες. Οι πληροφορίες αυτές θα πρέπει να περιλαμβάνουν για παράδειγμα μετρήσεις για την ποιότητα του νερού, τα βιομηχανικά απόβλητα, την ποιότητα της ατμόσφαιρας και της γης, όλα τα υγειονομικά δεδομένα των δημόσιων χώρων (σχολείων, εστιατορίων, νοσοκομείων, χώρων αναψυχής, πάρκων) την πρόσβαση σε υπηρεσίες πρόληψης και φυσικά οτιδήποτε άλλο ζητάνε να δημοσιοποιείται στο εξής οι πολίτες μέσω των συμβουλίων τους αλλά και ατομικά γιατί το κρίνουν σημαντικό.

·         Η τοπική αυτοδιοίκηση αλλά και οι πρωτοβάθμιες υπηρεσίες υγείας μέσω των γενικών ιατρών πρέπει να έχουν άμεση εμπλοκή και λόγο στις υγειονομικές αποφάσεις. Επιπλέον πρέπει να ενθαρρύνονται και να τους παρέχονται όλα τα μέσα και στοιχεία για εμβολιασμούς και προληπτικές επεμβάσεις στην περιφέρειά τους και για να τηρούν ακριβή αρχεία για την κατάσταση της υγείας του πληθυσμού τα οποία να μπορούν να βοηθήσουν αποτελεσματικά στον σχεδιασμό και την δοκιμή προληπτικών παρεμβάσεων (πχ προγραμμάτων για την διακοπή του καπνίσματος, προληπτικής ψυχικής υγείας κλπ). Είναι σημαντικό να γνωρίζουν καλά την περιφέρειά τους και να έχουν σαφείς αρμοδιότητες.

·         Η τοπική αυτοδιοίκηση με συμβούλια γειτονιάς πρέπει να ασκείται από όλους τους πολίτες οι οποίοι με αποφάσεις τους πρέπει να ρυθμίζουν την δημιουργία ελεύθερων χώρων αναψυχής και γυμναστικής, σχολείων, πάρκων, χώρων ταφής ή ανακύκλωσης σκουπιδιών, αποχετεύσεων κλπ ώστε να προάγεται η υγεία και ευημερία του πληθυσμού με βάση τις ανάγκες, αξίες και προτεραιότητες που βάζουν μόνοι τους οι ντόπιοι πολίτες. Το σύνολο των πολιτών της περιοχής πρέπει να έχει την ευθύνη για την υλοποίηση αυτών των αποφάσεων, και όταν χρειάζεται να αναθέτουν ρόλους τεχνικούς ή επίβλεψης σε αντιπροσώπους ή τεχνικούς και επιστήμονες οι ρόλοι αυτοί να είναι διαφανείς, ελέγξιμοι και ανακλητοί.

·         Το σύνολο των απαραίτητων εργαλείων και υλικών για την πρωτογενή πρόληψη (εμβόλια, φάρμακα, υγιεινά τρόφιμα, όλα τα απαραίτητα για την διαβίωση κλπ)πρέπει να επιδιώκεται να παράγεται εγχώρια, ώστε να αποτρέπονται εξαρτήσεις και να ενθαρρύνεται η εγχώρια εργασία. Καμία ξένη πατέντα δεν πρέπει να αναγνωρίζεται όταν η έλλειψη πχ ενός φαρμάκου, εμβολίου ή τεχνολογίας οδηγεί σε υποβάθμιση της υγείας του πληθυσμού. Η Ελλάδα πρέπει επιπλέον να ενθαρρύνει την έρευνα και την δημιουργία που εξυπηρετεί τις δικές της ιδιαίτερες ανάγκες, και να ανταλλάσσει τεχνολογία και εμπειρία με άλλες υπό ανάπτυξη χώρες.

Αντώνης Μπόζης, Ομάδα Υγείας Ε.ΠΑ.Μ.

ΠΗΓΗ: epamhellas