Από το Brexit στα Oικονομικά της Συμπεριφοράς

(σχόλιο «ΣΕΙΣΑΧΘΕΙΑΣ-ΕΠΑΜ» στο τέλος του άρθρου)

του Παντελή Κάλλια*

Τα mainstream economics, εδώ και 2 αιώνες τουλάχιστον, έχουν θεμελιωθεί πάνω στον πυλώνα της ορθολογικής συμπεριφοράς του Homo Economicus. Οι απλοί άνθρωποι δρουν με ιδιοτέλεια μετρώντας το κόστος και το όφελος, εξορθολογώντας κάθε πράξη και επιλογή τους με αποτέλεσμα να αποφεύγουν τα λάθη. Μια λογική δοκιμαστικού σωλήνα που έχει άμεση επιρροή στη κοινωνία καθώς η τρέχουσα οικονομική σκέψη διαμορφώνει τις πολιτικές των οποίων τις απόρροιες προσλαμβάνουμε ως δρώντες.

Η οικονομία ως επιστήμη, με τη μορφή που έχει λάβει, ή προσπαθούν να της δώσουν, πάντα ζήλευε τα επιτεύγματα των φυσικών επιστημών και τη δυνατότητα που είχαν στην απόδειξη και το πείραμα. Όλες οι φυσικές επιστήμες λειτουργούσαν αφαιρετικά, στη φυσική στο περιβάλλον που ανέλυαν την κίνηση των σωμάτων δεν υπήρχε η τριβή, ενώ στη χημεία η καύσεις ήταν τέλειες. Έτσι οι οικονομολόγοι θαυμαστές των θετικών επιστημών έπρεπε να ακολουθήσουν την ίδια αφαιρετική μέθοδο. Αυτό όμως που αφαίρεσαν από την οικονομική επιστήμη, προσπαθώντας να την καταστήσουν κάτι που δεν είναι, δηλαδή θετική επιστήμη, ήταν το βασικό οικονομικό υποκείμενο, τον άνθρωπο. Ο ορθολογικός άνθρωπος, ο homo economicus, αποτελεί ένα ρομπότ το οποίο δεν επηρεάζεται από κανένα πραγματικά ανθρώπινο χαρακτηριστικό, και πάνω σε αυτή την παραδοχή έχει στηριχτεί το παγκόσμιο οικονομικό οικοδόμημα.

Σε αυτό ακριβώς το σημείο εμφανίζεται μια σχετικά νέα οικονομική σκέψη η οποία ονομάζεται, Οικονομικά της Συμπεριφοράς (Behavioral Economics). Η συγκεκριμένη σχολή σκέψης τοποθετεί τους δρώντες ως πραγματικούς ανθρώπους με πάθη, αδυναμίες, συμπεριφορικές εξάρσεις και όχι ως ψυχρούς υπολογιστές με απόλυτο ορθολογισμό όπως ο homo economicus. Προσπαθούν δηλαδή τα οικονομικά της συμπεριφοράς να συγκεράσουν τη μελέτη των ψυχολογικών, κοινωνικών, γνωστικών και συναισθηματικών παραγόντων με τις οικονομικές αποφάσεις των ανθρώπων

…και εγένετο Brexit

Αναλογιζόμενοι το Brexit, και την απόφαση των Βρετανών να εγκαταλείψουν την Ε.Ε., η άρχουσα τάξη τόσο εντός της Βρετανίας όσο και στην υπόλοιπη Ε.Ε. χαρακτήρισε το συγκεκριμένο γεγονός μια ανορθολογική πράξη του λάου, ο οποίος παρασύρθηκε από την ελλιπή γνώση και πληροφόρηση, τον λαϊκισμό, την ξενοφοβία και λοιπούς συναισθηματισμούς. Μάλιστα, ειπώθηκε κατά κόρον,  ότι «η εργατική τάξη με το χαμηλό πνευματικό επίπεδο» έκρινε το αποτέλεσμα υπέρ του Brexit. Τα ρατσιστικά ψήγματα της ανωτέρω παρατήρησης διασκεδάζουν την κατηγορία της άρχουσας τάξης ότι η εργατική τάξη επέδειξε ρατσισμό και ξενοφοβία ψηφίζοντας υπέρ του Brexit.

Γνωστικές Προκαταλήψεις

Κάνοντας ένα συγκερασμό της θεωρίας με το λεγόμενο Brexit, τα οικονομικά της συμπεριφοράς θεωρούν ότι η απόφαση των δρώντων, στην προκειμένη περίπτωση των Βρετανών πολιτών, υπόκειται από ορισμένες γνωστικές προκαταλήψεις. Δηλαδή, απόψεις, θέσεις και συναισθηματισμούς που κινητοποιούν τον δρώντα προς τη μία ή την άλλη απόφαση. Οι γνωστικές αυτές προκαταλήψεις που επηρέασαν την απόφαση του Βρετανού πολίτη περικλείονται από ανθρώπινες λειτουργίες, πάθη και επιρροές που αποτελούν την πραγματική υπόσταση της ανθρώπινης ύπαρξης.

Ο πρώτος μηχανισμός που επηρέασε την επιλογή των Βρετανών και πηγάζει από τα οικονομικά της συμπεριφοράς αναπτύχθηκε από τους Kahneman and Tversky (1979) και ονομάζεται θεωρία της προοπτικής (Prospect Theory). Αυτός που έχει χάσει πολλά ή όλα είναι διατεθειμένος να ρισκάρει μέσω μιας διαφορετικής προοπτικής. Ο βραβευμένος με Νόμπελ Οικονομίας το 2002 Daniel Kahneman αναπτύσσοντας τη θεωρία της προοπτικής ανέφερε ότι οι αποφάσεις των ανθρώπων λαμβάνονται με βάση τα πιθανά κέρδη και ζημιές ανεξάρτητα από το τελικό αποτέλεσμα. Αυτό ίσως αποτέλεσε την ισχυρότερη κινητήριο δύναμη της εργατικής τάξης να κατευθυνθούν προς το Brexit. Η πολύ μεγάλη δημοσιονομική πίεση που εφαρμόστηκε από την Κυβέρνηση των Συντηρητικών του Κάμερον είχε ως θύματα κυρίως την εργατική τάξη και τα χαμηλά εισοδήματα χάνοντας πολλά κεκτημένα δεκαετιών. Έτσι αυτοί οι άνθρωποι μέσα από το Brexit αντίκρισαν την προοπτική και το εφήμερο φαινομενικό κέρδος χωρίς να λογίζουν όμως το τελικό αποτέλεσμα καθώς θεωρούσαν ότι πλέον δεν έχουν κάτι να χάσουν και παρά μόνο να κερδίσουν.

Ο έτερος μηχανισμός επηρεασμού της απόφασης των Βρετανών, έχει τις ρίζες του στην εργασία τωνDavid Leiser και Zeev Kril για το πώς οι άνθρωποι με χαμηλό γνωσιακό, κοινωνικό και οικονομικό επίπεδο αντιλαμβάνονται τα οικονομικά και ανάλογα λαμβάνουν αποφάσεις. Ένα από τα συμπεράσματα που απορρέουν από τη συγκεκριμένη μελέτη είναι το μότο “Good begetsGood” (Το καλό γεννάει καλό). Δηλαδή οι άνθρωποι πιστεύουν ότι όταν κάτι τους φαίνεται καλό τότε είναι πεπεισμένοι ότι το αποτέλεσμα του θα είναι θετικό προς αυτούς. Έτσι οι Βρετανοί πολίτες ορμώμενοι ενδόμυχα και σκεπτόμενοι ότι ο έλεγχος των δημόσιων οικονομικών από τη δική τους κυβέρνηση είναι κάτι καλό, ο έλεγχος της μετανάστευσης είναι καλό αλλά και ότι ο γενικότερος έλεγχος της πολιτικής αποκλειστικά από Βρετανούς χωρίς εξωτερικούς ελέγχους είναι καλό, τότε θεώρησαν ότι μόνο θετικά αποτελέσματα μπορεί να τους φέρει αν ακολουθήσουν το συγκεκριμένο ρεύμα. Ειδικότερα, η εμφάνιση του συνθήματος “Vote Leave, take control”, αποτέλεσε ιδιοφυής ιδέα επηρεασμού των Βρετανών.

Προς αποφυγή παρεξηγήσεων, τα οικονομικά της συμπεριφοράς θεωρούν ότι το σύνολο του πληθυσμού ανεξάρτητα από το γνωστικό, πνευματικό και οικονομικό του υπόβαθρο περικλείονται από τέτοιου είδους γνωστικές προκαταλήψεις που επηρεάζουν τον τρόπο που λαμβάνουν αποφάσεις και όχι μόνο η εργατική τάξη και τα λαϊκά κοινωνικά στρώματα.

Εν κατακλείδι, η δημοσιονομική πίεση που δέχθηκε ο Βρετανικός λαός μέσω της λιτότητας που εφάρμοσε η Συντηρητική Κυβέρνηση, χωρίς μάλιστα την πίεση της Ε.Ε., η αθέτηση των υποσχέσεων ότι με την εφαρμοζόμενη πολιτική θα δημιουργηθούν αξιοπρεπείς θέσεις εργασίας, και το φαινόμενο της μετανάστευσης δημιούργησαν ιδιαίτερες γνωστικές προκαταλήψεις στους Βρετανούς πολίτες που τους οδήγησαν στην επιλογή της εξόδου από την ΕΕ. Όπως προαναφέραμε και θα πρέπει να γίνει μάθημα και οδηγός της εφαρμοζόμενης πολιτικής ο Homo Economicus ως ρομπότ που εξορθολογίζει κάθε του απόφαση δεν υπάρχει στην πράξη. Οι Βρετανοί πιεζόμενοι έλαβαν μια απόφαση που η ιστορία θα δείξει αν θα τους δικαιώσει ή όχι. Όσο για την Ε.Ε, που στη προκειμένη περίπτωση δεν της αντιστοιχεί το μερίδιο της ευθύνης που της προσάπτουν, η συνεχιζόμενη λιτότητα και η πίεση που δέχονται συνεχώς οι Ευρωπαϊκοί λαοί θα προκαλέσει ανάλογα φαινόμενα γεμάτα με γνωστικές προκαταλήψεις τα οποία θα την οδηγούν προς άγνωστες ατραπούς.

* O Παντελής Κάλλιας είναι οικονομολόγος

από το «tvxs.gr»

Σχόλιο ιστολογίου: Στην προκειμένη περίπτωση της Ευρωπαϊκής Ένωσης, η απόφαση φυγής από αυτήν συμπίπτει απολύτως με την απροκατάληπτη και τεκμηριωμένη εκτίμηση της σχέσης κόστους - οφέλους σχετικά με την παραμονή σε αυτήν. Διότι πέραν από τις κάθε είδους «γνωστικές» προκαταλήψεις, που αδιαμφισβήτητα παίζουν το ρόλο τους, υπάρχει η καθημερινή εμπειρία και η βαθιά γνώση των δεδομένων από τη μια και το ένστικτο της επιβίωσης από την άλλη για την μεγάλη πλειοψηφία των πολιτών, που αποφασίζοντας την έξοδο (και όχι μόνο στη Βρετανία), λειτουργούν απολύτως ορθολογικά, απέναντι στον ανορθολογισμό και την έμμεση -αν όχι όπως στην Ελλάδα άμεση- βία του νεοφασιστικού αυτού οικοδομήματος.

ΠΗΓΗ: ΣΕΙΣΑΧΘΕΙΑ ΕΠΑΜ