Και μετά την παραίτηση Φαμπρ;;

 

του Θεμιστοκλή Συμβουλόπουλου*

Δεν είναι ανάγκη να επικαλεστώ το περίφημο απόφθεγμα του Μίλαν Κούντερα από το βιβλίο του Γέλιου και της Λήθης: «Το πρώτο βήμα για να εξοντώσεις ένα έθνος είναι να διαγράψεις τη μνήμη του. Να καταστρέψεις τα βιβλία του, την κουλτούρα του, την ιστορία του. Μετά να βάλεις κάποιον να γράψει νέα βιβλία, να κατασκευάσει μια νέα παιδεία, να επινοήσει μια νέα ιστορία. Δε θα χρειαστεί πολύς καιρός για να αρχίσει αυτό το έθνος να ξεχνά ποιο είναι και ποιο ήταν. Ο υπόλοιπος κόσμος γύρω του, θα το ξεχάσει ακόμα πιο γρήγορα.»

Περισσότερο απ’ όλα τα ζητήματα που προέκυψαν με την ανεκδιήγητη απόφαση της κυβέρνησης και του φερόμενου ως υπουργού Πολιτισμού Μπαλτά, να διορίσει τον Φαμπρ καλλιτεχνικό διευθυντή του Ελληνικού Φεστιβάλ Αθηνών και Επιδαύρου, είναι ο ρόλος και η λειτουργία της Τέχνης και του πολιτισμού που αυτή εκφράζει, σε μια χώρα που τελεί υπό καθεστώς κατοχής, και έχει μετατραπεί σε αποικία, δουλοπαροικία του χρέους.

Αν είναι να δημιουργηθεί ένα πλατύτερο κίνημα με βάση τον πολιτισμό και την Τέχνη, αυτή είναι μια καλή αρχή. Μια αρχή που πρέπει ν΄ ανοίξει τα ζητήματα του ρόλου της Τέχνης ως αυτή την πολυσύνθετη μορφή της κοινωνικής συνείδησης, που είναι άρρηκτα συνδεδεμένη με την δοσμένη κοινωνικοπολιτική κατάσταση στην χώρα.

Με άλλα λόγια, είναι απαραίτητο να ιδωθεί η Τέχνη, ως η απόλυτα ικανή συνθήκη από την μεριά της πνευματικής δραστηριότητας, η οποία παίζει καθοριστικό ρόλο στην κοινωνική εξέλιξη και εκ του ρόλου αυτού καθίσταται η ίδια μέγιστη κοινωνική ανάγκη. Και με αυτόν τον τρόπο να απευθυνθεί στις μάζες, στον λαό, μεγεθύνοντας την κοινωνική πραγματικότητα με όρους που θα αναδείξουν τις αλλαγές στις κοινωνικές ανάγκες και συμφέροντα, έτσι ώστε να κατανοηθεί προς τα που πρέπει να αναζητήσει και να στραφεί ο μέσος πολίτης, ο εργαζόμενος, η νέα γενιά, για τον απεγκλωβισμό από την αποικιοκρατία.

«Η ρεαλιστική τέχνη είναι ισχυρό μέσο για την γνώση και τον επαναστατικό μετασχηματισμό. Ακριβώς γι' αυτό πάντα, οι προοδευτικές κοινωνικές τάξεις υπερασπίζουνε την αλήθεια της ζωής στην τέχνη».**[1]

Η τέχνη πρέπει να υπηρετεί τον λαό, δίδασκε ο Λένιν: «Ο κοινωνικός ρόλος της τέχνης, πρώτα πρώτα περιέχεται στην γνωστική λειτουργία των καλλιτεχνικών μορφών της. Αυτές μπορούν και πρέπει να βοηθάνε τα εκατομμύρια εργαζόμενους να κατανοούν τα γεγονότα της πραγματικότητας, να τα συνειδητοποιούν και να τ' αποτιμούν σωστά, να τους κάνουν να παίρνουν ενεργά μέρος στον επαναστατικό μετασχηματισμό της κοινωνίας. Υπερασπίζοντας την κληρονομιά του μεγάλου Τολστόη από την επιβουλή των φιλελεύθερων και των συνταγματικών δημοκρατικιζόντων του Μανίλοφ, που υποκριτικά λιβανίζανε τον τάφο του ανθρώπου που ξεγύμνωσε την απολυταρχία και την δουλοχτησία, ο Λένιν έκανε έκκληση στην εργατική τάξη να μελετάει με κάθε προσοχή τα αθάνατα έργα του. Ο Τολστόη έγραφε ο Λένιν, «αφάνταστη δύναμη και ειλικρίνεια μαστίγωνε τις κυρίαρχες τάξεις, με εξαίρετη παραστατικότητα σκιαγράφησε την ψευτιά που διακρίνει όλα εκείνα τα ιδρύματα που με την βοήθειά τους κρατιέται όρθια η σύγχρονη κοινωνία.... την εκκλησία, το δικαστήριο, την αστική επιστήμη.... Η παραστατικότητα των τυπικών μορφών του Τολστόη, διατύπωνε ο Λένιν, βοηθάει τους εργαζόμενους να νοιώσουν πιο βαθιά την ποταπότητα και την θηριωδία του κράτους που κάθεται πάνω στην ράχη τους.» [1]

Δυστυχώς, οι σημερινοί "καλλιτέχνες", στέκουν μακρυά από την συνειδητοποίηση της λειτουργίας της Τέχνης, και του καθοριστικού ρόλου που αυτή μπορεί να επιτελέσει, έτσι ώστε να οικοδομηθεί με νέους όρους η απελευθερωτική δύναμη που συνάγεται από την τροφοδοσία των αξιών του ελληνικού πολιτισμού και της οικουμενικότητάς του, σε άρρηκτη, αμφίδρομη, και γενεσιουργό σχέση με την ύπαρξη του ίδιου του ελληνικού λαού, ως ιστορικά εθνικού υποκειμένου που διεκδίκησε διαχρονικά την δημοκρατία και την ανεξαρτησία του, μέσα από την απελευθέρωση της πατρίδας του.

Τι μας προσφέρει η τέχνη η πραγματική; Τ΄ αληθινά έργα τέχνης συγκλονίζουν την ψυχή μας, φέρνουν τα δάκρυα, τον θαυμασμό, την αγανάκτηση. Αφήνουν βαθιά τα σημάδια στην συνείδησή μας. Χάνεται η χαρά από την πρώτη, την άμεση εντύπωση, αλλά το έργο δεν ξεχνιέται. Χάρη σε αυτό, έτσι άξαφνα, γνωρίζουμε κάποιες πλευρές από την ζωή που πριν δεν βλέπαμε. Δεν συνειδητοποιούσαμε. Μπορέσαμε να δούμε κάτω από άλλο πρίσμα, με άλλα μάτια.

Η τέχνη ανοίγει δρόμους να γνωρίσουμε το παρελθόν, να γνωρίσουμε τους λαούς, τον βίο και τα ήθη τους, τους όρους κάτω από τους οποίους ζούσαν, τους εθνικούς τους ήρωες. Χωρίς την τέχνη, όλα αυτά θα ήταν μονάχα μια ιστορία που πέρασε εδώ κι αιώνες. Με τα έργα των Καβάφη, Ελύτη, Ρίτσου, Παπαδιαμάντη, θεοδωράκη, Χατζιδάκι, Λεοντή, του ανώνυμου της Ελληνικής Νομαρχίας, των μεγάλων του θεάτρου συγγραφέων και ηθοποιών, του Καμπανέλη, του Βεάκη, του Αγγελόπουλου, και τόσων άλλων, όπως και των μεγάλων καλλιτεχνών κάθε χώρας, γνωρίζουμε την ιστορία των προγόνων μας. Την ίδια την πατρίδα. Την κάθε πατρίδα. Η τέχνη μας αποκαλύπτει τα αισθήματα , τα προβλήματα, τις σκέψεις, τους χαρακτήρες και τα φερσίματα των ανθρώπων, μας δίνει λύσεις για τα προβλήματα που ορθώνονται στην ζωή και πόσα άλλα.

Σήμερα δεν διακυβεύεται μόνο η τύχη του Ελληνικού Φεστιβάλ και η παραμονή ή όχι του κάθε Μπαλτά στο τιμόνι του πολιτισμού στην χώρα.

Διακυβεύεται η παραμονή ή όχι, όλου του δοσίλογου πολιτικού καθεστώτος, που συμβάλλει τα μέγιστα στο γκρέμισμα κάθε συλλογικής κατάκτησης, ιδιαίτερα κάθε κατάκτησης που δημιούργησε πανεθνικούς δεσμούς στον λαό μας. Κι όσο απαραίτητος είναι σήμερα ο αγώνας του λαού μας στην διαχρονική πορεία για την ιστορική του συνέχεια, αυτήν την συνέχεια που ο ίδιος υπερασπίζεται μέσα από την ενότητά του και τους αγώνες του για ελευθερία, αγώνες που τελικά προσδιορίζουν και την εθνική του ταυτότητα, άλλο τόσο απαραίτητος είναι και ο καταλυτικός ρόλος της τέχνης και του πολιτισμού σε αυτή την κατεύθυνση.

*Ο Θ. Συμβουλόπουλος, είναι γραμματέας Πολιτικού Σχεδιασμού της Πολιτικής Γραμματείας του ΕΠΑΜ

*Αισθητική - Ινστιτούτο Παγκόσμιας Λογοτεχνίας «Γκόρκη»

[1] Κεφάλαιο, «Η Ουσία της τέχνης.» (Σελ 250-251)

ΠΗΓΗ: ΣΕΙΣΑΧΘΕΙΑ Ε.ΠΑ.Μ.